Vietnam
El Viètnam (vietnames: Việt Nam, [viət˨ næm˧], 
Scolta (?·i)), ufisialmente la repùblica socialista del Viètnam l'é in stato del Axia sudoriental.
El confina a nord co ła Republica Popołare Cinexe, a ovest co el Laos e ła Canbògia, a est e a sud co el Mar Cinexe Meridionałe. A sud, par in tochet, el Vietnam el buta su el golfo del Siam.
Việt Nam (vi)  | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| |||||||||
| Ino | Tiến quân ca | ||||||||
| Bomò | «Độc lập – Tự do – Hạnh phúc» «Independence – Freedom – Happiness» «Независимост - свобода - щастие» «Annibyniaeth – Rhyddid – Hapusrwydd» | ||||||||
| Epònemo | Nanyue | ||||||||
| Pozision | |||||||||
| Continente | Axia | ||||||||
| Capitałe |  Hanoi | ||||||||
| Popołasion | |||||||||
| Totałe | 96 208 984 (1° de apriłe del 2019)  1 548 984 (2018) | ||||||||
| Densità | 290,06 hab./km² | ||||||||
| Zènaro |
| ||||||||
| Demònemo | vietnamio, vietnamii, vietnamia, vietnamie  | ||||||||
| Idioma | vietnameze | ||||||||
| Rełijon | budismo, catołicismo, protestantèzemo, caodaismo (it)  e Hòa Hảo (en) | ||||||||
| Speransa de vita | 76,253 (2016) 0,20099999999999 (2015) | ||||||||
| Taso de suicìdio | 7,2 (2019) | ||||||||
| Putełi no scołarizai | 4 069 875 (2002) 46 007 (2001) | ||||||||
| Zeografia | |||||||||
| Parte de | Sud-est aziàtego e Indocina | ||||||||
| Àrea | 331 690 km² | ||||||||
| Ponto pì alto | Fan Si Pan (3 143 m) | ||||||||
| Ponto pì baso | Mar de Cina Meridionałe (0 m) | ||||||||
| Rente a | |||||||||
| Prima mesion documentada | Đại Việt | ||||||||
| Organizasion pułìtega | |||||||||
| Forma de goerno | stato unitàrio, monopartidismo e repùblega | ||||||||
| Òrgano ezecutivo | Goerno del Vietnam | ||||||||
| Òrgano lejislativo | Asenblea Nasionałe de Vietnam | ||||||||
| Presidente del Vietnam (it) | Võ Văn Thưởng (it) (2 de marso del 2023) | ||||||||
| Primo Ministro del Viètnam | Phạm Minh Chính (it) (5 de apriłe del 2021) | ||||||||
| Ìndaze de Democrasia | 2.94/10 | ||||||||
| Menbro de | Organizasion de łe Nasion Unìe, Asociasion de le Nasion de Àzia Sudorientale, Organizasion mondiałe del comerso[3], Cooparasion Econòmega de l'Àzia-Pasìfego[4], Banca Internasionałe par ła Recostrusion e Desviłupo, Asociasion Internasionałe del Desviłupo, Corporasion Finansiària Internasionałe, Organismo Multilaterałe de Garansia dei Investimenti, Forum Rejonałe de l'ASEAN, Banca Aziàtega del Desviłupo, COMECON, Interpol[5], Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe[6], Organizasion Idrogràfega Internasionałe[7], UNESCO[8], Grupo de Oservasion de ła Tera, Union Postałe Universałe[9], Union Internasionałe de Tełecomunicasion[10], Organizasion Internasionałe de ła Francofonia, Organizasion Meteorołòzega Mondiałe[11], Organizasion mondiałe de ła sanità[12] e Organizasion Mondiałe de łe Dogane[13] | ||||||||
| Economia | |||||||||
| PIL nomenałe | 366 137 590 718 $ (2021) | ||||||||
| Persentuałe IVA | 10 % | ||||||||
| Ìndaze de desviłupamento oman | 0,703[15] (2021[15] ) | ||||||||
| Moneda | Đồng vietnamita | ||||||||
| Banca sentrałe | Banca Statałe de Viètnam | ||||||||
| Taso de dezocupasion | 2 %[17] | ||||||||
| Coefisente de Gini | 35.7/100 | ||||||||
| Còdazi de identifegasion | |||||||||
| ISO 3166-1 | VN VNM 704 | ||||||||
| Còdaze de matricołasion | VN | ||||||||
| Fuzo oràrio | |||||||||
| Domìnio de primo liveło | .vn | ||||||||
| Prefiso tełefònego | +84 | ||||||||
| Tełèfono d'emerzensa | |||||||||
| Preza ełètrega | |||||||||
| Istòrego | |||||||||
| Sito web | vietnam.gov.vn | ||||||||
| |||||||||
El Viètnam el é dividest in tre region: el Tonchin a nòrd, el An Nam a mèẑ e la Cocincina a sud.
El Viètnam el ga in clima calt, co na umizità mèdia de 84%. I monsoni i pòrta tanta acua, scuaxi sènpro piova, anca parché sta naẑion la é in pràtega tuta sora al mar.
Antighità
Al iniẑio (prima del 1200) el Viètnam l'é de mò cuel che incoi l'é el Tonchin.
Tra el II secoło a.C. e el I secoło el Viètnam el fa tante guère contro la Cina e pì de na òlta el é concuistà e el ciapa l'indipendènẑa, ma el restà dominà da i cinexi.
Inte el 938, el general Ngô Quyền el lìbera la só naẑion e el crèa in règno[19], che el ga vàrie dinastie: i Ngô, i Đinh, i Lê, i Lý, i Trần e i Hồ.
Tel 1527 ga tacà na guèra ẑivil e el Viètnam se staca in do tòchi: el nord, co la dinastia dei Mạc, e el sud ,co i Lê. Tuti e doi i règni i fa progrezir la naẑion (visto che l'é tacazi anca dei contati co i europèi). I Mạc i spòsta la cavedal da Hanoi a Phú Xuân[20].
Tel 1771 taca dei dixordini te el sud e la dinastia Nguyễn la va in decadènẑa, così i Tây Sơn i ciapa el só pòsto e te el 1786 i se bat contro i Lê e prest i rimet insieme el Viètnam. Te el 1799, visto che i Tây Sơn i ga problèmi intèrni (de sucesion) Nguyễn Ánh, prima scanpà in Cina, el torna co un exercito e el combat fin al 1802, co el concuista Thăng Long[21] e el vèn re.
Modernità
Te el mèẑ del XIX secoło el Viètnam el vèn concuistà da la Fransa, che la ghe cava la autonomia e el la fa colònia. Fin de sùbito taca le protèste e vari partii i conbat par la indipendènẑa. Par ani pò sèguita a èserghen la guerilia in giro par la naẑion.
Te la Seconda guera mondiałe el Viètnam el vèn ocupà da i giaponexi e i comunisti de Ho Chi Minh [22] i taca a èser potènti. Sti comunisti, dal 1946 al 1954 i conbat contro i francexi e i venẑ. El Viètnam el vèn parò spacà de nòu ten do tòchi: nòrd e sud.
Te el 1960 i Stati Unizi i fa la guèra al Viètnam del Nòrd, anca parché l'é in paes comunista e se é in piena Guera Freda. Co la tàtica de la guerilia i comunisti i bat i americani e te el 1975 i ciapa Saigon, finèndo così la guèra.
Zeografia politega
El Vietnam l'é divixo in 58 province (tỉnh) e 5 munisipalità (thủ zô).
| Nome | Cavologo | Abitanti[23] | Superficie[24] |
|---|---|---|---|
| Bắc Ninh | Bắc Ninh | 1.009.800 | 797 km² |
| Hà Nam | Phủ Lý | 826.600 | 827 km² |
| Hải Dương | Hải Dương | 1.722.500 | 1.661 km² |
| Hưng Yên | Hưng Yên | 1.142.700 | 895 km² |
| Nam Định | Nam Định | 1.974.300 | 1.669 km² |
| Ninh Bình | Ninh Bình | 922.600 | 1.388 km² |
| Thái Bình | Thái Bình | 1.865.400 | 1.509 km² |
| Vĩnh Phúc | Vĩnh Yên | 1.180.400 | 1.371 km² |
| Hà Nội (munisipalità) | 5.760.200 | 921 km² | |
| Hải Phòng (munisipalità) | 1.803.400 | 1.504 km² | |
| Hà Tĩnh | Hà Tĩnh | 1.306.400 | 6.054 km² |
| Nghệ An | Vinh | 3.064.300 | 16.381 km² |
| Quảng Bình | Đồng Hới | 853.000 | 8.065,3 km² |
| Quảng Trị | Đông Hà | 625.800 | 4.592 km² |
| Thanh Hoá | Thanh Hoá | 3.680.400 | 11.168 km² |
| Thừa Thiên-Huế | Huế | 1.143.500 | 5.009 km² |
| Bắc Giang | Bắc Giang | 1.594.300 | 3.817 km² |
| Bắc Kạn | Bắc Kạn | 301.500 | 4.796 km² |
| Cao Bằng | Cao Bằng | 518.900 | 8.445 km² |
| Hà Giang | Hà Giang | 683.500 | 7.831 km² |
| Lạng Sơn | Lạng Sơn | 746.400 | 8.187 km² |
| Lào Cai | Lào Cai | 585.800 | 8.050 km² |
| Phú Thọ | Việt Trì | 1.336.600 | 3.465 km² |
| Quảng Ninh | Hạ Long | 1.091.300 | 5.939 km² |
| Thái Nguyên | Thái Nguyên | 1.127.200 | 3.541 km² |
| Tuyên Quang | Tuyên Quang | 723.300 | 5.801 km² |
| Yên Bái | Yên Bái | 740.700 | 6.808 km² |
| Điện Biên | Điện Biên Phủ | 459.100 | 9.554 km² |
| Hoà Bình | Hoà Bình | 820.400 | 4.612 km² |
| Lai Châu | Lai Châu | 319.900 | 9.065 km² |
| Sơn La | Sơn La | 1.007.500 | 14.210 km² |
| Daklak | Buôn Ma Thuột | 1.737.600 | 13.062 km² |
| Dak Nông | Gia Nghĩa | 407.300 | 6.514 km² |
| Gia Lai | Pleiku | 1.161.700 | 15.662 km² |
| Kontum | Kontum | 383.100 | 9.690,5 km² |
| Lâm Đồng | Đà Lạt | 1.179.200 | 9.776,1 km² |
| Bình Định | Quy Nhơn | 1.566.300 | 6.039,6 km² |
| Khánh Hòa | Nha Trang | 1.135.000 | 5.217,6 km² |
| Phú Yên | Tuy Hòa | 873.300 | 5.060,6 km² |
| Quảng Nam | Tam Kỳ | 1.472.700 | 10.438,3 km² |
| Quảng Ngãi | Quảng Ngãi | 1.295.600 | 5.152,7 km² |
| Đà Nẵng (munisipalità) | 788.500 | 1.257,3 km² | |
| Bà Rịa-Vũng Tàu | Vũng Tàu | 926.300 | 1.989,6 km² |
| Bình Dương | Thủ Dầu Một | 964.000 | 2.696,2 km² |
| Bình Phước | Đồng Xoài | 809.500 | 6.883,4 km² |
| Bình Thuận | Phan Thiết | 1.163.700 | 7.836,9 km² |
| Đồng Nai | Biên Hòa | 2.214.800 | 5.903,9 km² |
| Ninh Thuận | Phan Rang-Tháp Chàm | 567.900 | 3.363,1 km² |
| Tây Ninh | Tây Ninh | 1.047.100 | 4.035,9 km² |
| Sità de Hồ Chí Minh (munisipalità) | 6.105.800 | 2.098,7 km² | |
| An Giang | Long Xuyên | 2.210.400 | 3.536,8 km² |
| Bạc Liêu | Bạc Liêu | 820.100 | 2.584,1 km² |
| Bến Tre | Bến Tre | 1.353.300 | 2.360,2 km² |
| Cà Mau | Cà Mau | 1.232.000 | 5.331,7 km² |
| Đồng Tháp | Cao Lãnh | 1.667.800 | 3.376,4 km² |
| Hậu Giang | Vị Thanh | 796.900 | 1.601,1 km² |
| Kiên Giang | Rạch Giá | 1.684.600 | 6.348,3 km² |
| Long An | Tân An | 1.423.100 | 4.493,8 km² |
| Sóc Trăng | Sóc Trăng | 1.276.200 | 3.312,3 km² |
| Tiền Giang | Mỹ Tho | 1.717.400 | 2.484,2 km² |
| Trà Vinh | Trà Vinh | 1.036.800 | 2.295,1 km² |
| Vĩnh Long | Vĩnh Long | 1.057.000 | 1.479,1 km² |
| Cần Thơ (munisipalità) | 1.139.900 | 1.401,6 km² | |
Religion
Te el Viètnam la religion pì difondesta l'é el Budismo Mahāyāna[25], ruà graẑie a le influènẑe cinexe e dei vexini Khmer[26].
Se pòl catar de spes le dotrine tradiẑionale cinexe, tipo el Confucianèximo e el Taoism.
Nòva l'é la feze te el Cao Đài, fondaza te el 1926.
Ghe n'é pò la seconda pì granda comunità catòlica de l'Axia drìo cuela de le Filipine, fata dei misionari portoghexi te el 1500-1600 e pì tardi de cuei franẑexi.
Te el Viètnam, comuncue, la religion de stato l'é par lège el ateismo.
Lengue
La lengua ufiẑiala l'é el vietnames, na lengua austronexiana co el alfabèto latin.
Intant la dominaẑion coloniala se ga difondest el franẑes. Incoi el é parlà sènpro de manco; inveẑe i zoveni é drìo a stuziar el ingles.
Te le region intèrne, te le montagne, ghe n'é dele minoranẑe, ciamaze dei franẑexi montagnard, che parla le so lengue indìgene[27], tipo el Khmer.
Gałeria de someje
monte Fansipan, a nord
delta de el Mecoṅ
panorama de Ha Noi
sità antiga de Hué, patrimonio ONUESC
Nòde
Varda anca
Bibliografìa
- (IT) Edward Doyle, Samuel Lipsman, Scenari di Guerra, 1992. ISBN88-7133-074-9.
Altri projeti
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Vietnam
Łinganbi foresti
- Sito ufisałevietnam.gov.vn.
- VietnamTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
- Vietnam, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
- (IT, DE, FR) Vietnamhls-dhs-dss.ch, Disionàrio stòrego de ła Svìsara.
- (EN) Milton Edgeworth Osborne, Neil L. Jamieson, William S. Turley, William J. Duiker, Gerald C. Hickey e Joseph Buttinger, VietnamEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
| Controło de autorità | VIAF (EN) 155871049 · ISNI (EN) 0000 0001 2243 3868 · LCCN (EN) n79032186 · GND (DE) 4063514-4 · BNF (FR) cb118686235 (data) · BNE (ES) XX450945 (data) · NLA (EN) 35581821 · BAV ADV10276888 · NDL (EN, JA) 00560635 · WorldCat Identities (EN) n79-032186 |
|---|