Vasabi
Vasabi (yaponcha :ワサビ,わさび, yoki 山葵, Eutrema japonicum) yoki yapon otqulog‘i[1] Brassicaceae oilasiga mansub oʻsimlik. Oʻsimlikning vatani Yaponiya va Rossiyaning Uzoq Sharqi[2], Saxalin, Koreya yarim oroli[3]. Yaponiyadagi tog‘ vodiylaridagi daryolar boʻylab tabiiy ravishda oʻsadi.
O‘simlik o‘tkir ziravor tayyorlanadigan ildizpoyalari uchun oʻstiriladi. Uning taʼmi chili qalampiridan koʻra issiq xantal yoki xrenga oʻxshaydi, tildan koʻra koʻproq burunga ta‘sir qiladi, ammo yangi maydalangan vasabi juda aniq taʼmga ega[4]. Bozordagi ikkita asosiy nav E. japonicum 'Darumaʼ va 'Mazumaʼ sotiladi[4].
Vasabining oziq-ovqat sifatida ishlatilishh haqidagi eng qadimgi yozuvi miloddan avvalgi VIII asrga toʻgʻri keladi[5]. Ingliz tilida soʻzlashadigan mamlakatlarda vasabining mashhurligi sushining keng tarqalishi bilan bir vaqtga toʻgʻri keldi[6].
Tavsif
Uning uzun, ingichka katta barglari bor[7]. Ular oddiy va katta, uzunligi 7,6-15,2 sm kengligi 7,6-15,3 sm[8]. Vasabi gullari qishning oxiridan erta bahorgacha gullaydi[9] .
Foydalanish
Vasabi odatda ildizpoya[10], maydalangan poya, quritilgan kukun, naycha yoki foydalanishga tayyor pasta ko‘rinishida sotiladi[11]. Baʼzi yuqori darajadagi restoranlarda pasta mijoz buyurtma qilgan paytda tayyorlanadi. Sushi tayyorlashda oshpazlar odatda vasabini baliq va guruch orasiga qoʻyishadi, chunki vasabining ustini yopish uning taʼmini saqlab qoladi.
Yangi vasabi barglarini xom holda isteʼmol qilish mumkin, vasabi poyalarining achchiq taʼmi bor, keng tarqalgan nojo‘ya taʼsiri diareya.
Vasabi toʻgʻridan-toʻgʻri quyosh nuriga toqat qilmaydi, havo harorati 8 and 20 °C (46 and 68 °F) gacha boʻlishini talab qiladi. Yozda yuqori namlik bilan ta‘minlash lozim, bu holat esa vasabini juda qimmat qiladi[12][13][14].Shuning uchun, Yaponiyadan tashqarida haqiqiy vasabi oʻsimliklarini kamdan-kam holatda topish mumkin.
Ozuqaviy qiymati
Vasabi odatda shunchalik oz miqdorda isteʼmol qilinadiki, uning ozuqaviy qiymati inson uchun ahamiyatsiz. Xom vasabi ildizining asosiy tarkibiy qismlari uglevodlar (23,5%), suv (69,1%), yogʻ (0,63%) va oqsil (4,8%)[15].
Kultivatsiya
Keng miqyosda vasabi yetishtirish uchun kam hudud mos keladi. Yaponiyada vasabi asosan quyidagi hududlarda etishtiriladi:
- Shizuoka prefekturasidagi Izu yarim oroli („Yaponiyaning Shizuoka shahridagi anʼanaviy Vasabi yetishtirish“ global va Yaponiya milliy ahamiyatga ega boʻlgan qishloq xoʻjaligi tizimi[16][17])
- Nagano prefekturasi, shu jumladan Azuminodagi Daio Vasabi fermasi (mashhur turistik diqqatga sazovor joy va dunyodagi eng yirik savdo vasabi fermasi)
- Ivate prefekturasi
- Shimane prefekturasi Hikimi vasabi nomi bilan tanilgan
| Prefektura | Suvda yetishtiriladi | Tuproqda oʻstiriladi | Jami | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Poyasi | Barg sopi | Poyasi | Barg sopi | Poyasi | Barg sopi | Jami | |
| Nagano | 226.9 | 611.4 | 2.7 | 14.7 | 229.6 | 626.1 | 855,7 |
| Iwate | 8.2 | 5.5 | 16.0 | 488.4 | 24.2 | 493,9 | 518.1 |
| Shizuoka | 237,9 | 129.2 | - | 138.1 | 237,9 | 267.3 | 505.2 |
| Kochi | 0.1 | 0.1 | 26.7 | 45.8 | 26.8 | 45.9 | 72.7 |
| Shimane | 3.5 | 1.7 | 1.8 | 42.5 | 5.3 | 44.2 | 49.5 |
| Oita | 0.1 | 0,6 | 38.8 | 9.5 | 38.9 | 10.1 | 49,0 |
| Boshqalar | 32.9 | 59.7 | 46.4 | 76.3 | 79.3 | 136,0 | 215.3 |
| Jami | 509.6 | 808.2 | 132.4 | 815.3 | 642,0 | 1623,5 | 2265,5 |
| Prefektura | Suvda yetishtiriladi | Tuproqda oʻstiriladi | Jami | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Poyasi | Barg sopi | Poyasi | Barg sopi | Poyasi | Barg sopi | Jami | |
| Shizuoka | 295.1 | 638.2 | 4.5 | 232.3 | 299.6 | 870.5 | 1170,1 |
| Nagano | 316.8 | 739.2 | 7.2 | 16.8 | 324.0 | 756,0 | 1080,0 |
| Iwate | 8.8 | 1.5 | 2.4 | 620.5 | 11.2 | 622,0 | 633.2 |
| Shimane | 2.4 | 10.1 | 9.0 | 113,0 | 11.4 | 123.1 | 134.5 |
| Oita | 0,5 | 8.9 | - | 94,0 | 0,5 | 102.9 | 103.4 |
| Yamaguchi | 2.5 | 2.2 | 22.5 | 54.2 | 25.0 | 56.4 | 81.4 |
| Boshqalar | 65.8 | 48.1 | 61.7 | 108.0 | 127.5 | 156.1 | 283.6 |
| Jami | 691,9 | 1448,2 | 107.3 | 1238,8 | 799.2 | 2687,0 | 3486,2 |
Xokkaydo va Kyushuda sun‘iy yetishtirush maydonlari mavjud. Vasabiga bo‘lgan talab Yaponiyada ishlab chiqarilishi mumkin boʻlganidan yuqori boʻlganligi sababli, Yaponiya Amerika Qoʻshma Shtatlari, Kanada, Tayvan, Janubiy Koreya, Isroil, Tailand va Yangi Zelandiyadan koʻp miqdorda vasabini import qiladi[20]. Shimoliy Amerikada Wasabia japonica Gʻarbiy Kanada qirgʻogʻidagi yomgʻir oʻrmonlarida, Oregon sohilidagi[21] va Shimoliy Karolina va Tennessi shtatidagi Blue Ridge togʻlari hududlarida bir nechta kichik fermerlar tomonidan yetishtiriladi[22]. Yevropada vasabi Islandiya[23], Niderlandiya, Vengriya va Buyuk Britaniyada tijorat maqsadida oʻstiriladi[24][25].
Tayyorgarlik
Vasabi koʻpincha metall oroshigane bilan bo‘laklanadi, lekin baʼzilari quritilgan akulalar terisidan (bir tomondan nozik teri, boshqa tomondan qoʻpol teri) qilingan anʼanaviy asbobda maydalanadi. Akula tishlari boʻlgan qoʻlda yasalgan qirgʻichdan ham foydalanish mumkin. Agar akula terisidan tayyorlangan qirgʻichdan foydalanish mumkin boʻlmasa, sopol qirgʻichdan foydalanish mumkin[26].