Tashqi siyosat

O'zaro a'loqalarni uzoq muddatga davom ettirish g'oyasi diplomatiyani boshqaradigan professional diplomatik korpusning rivojlanishidan keyin paydo bo'ldi.

18-asrda Yevropa diplomatiyasidagi haddan tashqari notinchlik va davom etayotgan ziddiyatlar tufayli diplomatiya amaliyoti ko'pincha "tashqi ishlar" deb ataladigan alohida masalalarni hal qilish zarurati bilan bo'linib ketgan. Shu sababli, bunday masalalarni ichki hal qilish fuqarolik ishlari (dehqonlar g'alayonlari, budjet taqchilligi va sud ishlari) deb atalsa, tashqi ishlar atamasi suveren hududdan tashqaridagi masalalarni hal qilishga nisbatan qo'llanilgan. Bu atama ingliz tilida soʻzlashuvchi davlatlarda yoki hududlarda 20-asrgacha keng qoʻllanilgan va bir qancha hududlarda tashqi aloqalarni boshqaradigan boʻlimlarning belgisi boʻlib qolgan. Garchi dastlab ma'lum bir uyushmaning qisqa muddatli boshqaruvini tasvirlash uchun mo'ljallangan bo'lsa-da, endi bu bo'limlar va davlatlar o'rtasidagi barcha kundalik va uzoq muddatli xalqaro munosabatlarni boshqaradi. 

Aqliy markazlar vaqti-vaqti bilan hukumat tashqi a'loqalar organlari tomonidan tashqi siyosat bo'yicha takliflar, mavjud siyosatga muqobil variantlarni ishlab chiqishda tadqiqot va targ'ibot ishlarini olib borish yoki rivojlanayotgan a'loqalarga tahliliy baho berish uchun faoliyat olib boradi.

Hukumatning tashqi siyosatiga asos bo'lishi mumkin bo'lgan bir qancha maqsadlar mavjud. Boshqa variantlar qatorida tashqi siyosat mudofaa va xavfsizlikka, iqtisodiy manfaatga yoki muhtoj davlatlarga yordam berishga qaratilgan bo'ladi. Barcha tashqi siyosat masalalari o‘zaro bog‘liq bo‘lib, har bir davlat uchun yagona, keng qamrovli tashqi siyosat yuritishga yordam beradi. Ichki siyosatdan farqli o'laroq, tashqi siyosat xorijiy mamlakatlardagi o'zgarishlar va asosiy voqealarga javoban faoliyat yuritadi.^[3]

Tashqi siyosa, asosan, milliy xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan.^[4] Hukumatlar bosimga to'sqinlik qilish hamda kuchliroq qarshilik ko'rsatish uchun xorijiy davlatlar bilan harbiy ittifoq tuzishmoqda.^[5] Tashqi siyosat, shuningdek , yumshoq kuch, xalqaro izolyatsiya yoki harbiy operatsiyalar orqali raqib davlatlarga qarshi kurashishga qaratilgan.

XXI asrda tashqi mudofaa siyosati global terrorizm tahdidiga qarshi kurashish uchun kengaydi. ^[6][7][8]

Tashqi siyosat mamlakatning jahon iqtisodiyoti va xalqaro savdodagi rolida markaziy o'rinni egallaydi. Tashqi Iqtisodiy siyosat masalalari savdo bitimlarini tuzish, tashqi yordamni taqsimlash, import va eksportni boshqarishni o'z ichiga oladi.

Ko'pgina davlatlar himoya qilish konsepsiyasi ostida gumanitar dasturlarni ishlab chiqdilar. Liberal internatsionalizm tarafdorlari kuchsizroq davlatlarga yordam berish va ularni moddiy qoʻllab-quvvatlash rivojlangan davlatlarning burchi deb hisoblaydilar. Bu g'oya ko'pincha idealistik tafakkur maktabi bilan bog'liq. Liberal internatsionalistik ko'mak, mudofaa yoki iqtisodiy yordam ko'rinishida bo'lishi mumkin.^[9]

Super kuchlar butun dunyo bo'ylab harbiy qudratni loyihalash hamda o'z ta'sirini amalga oshirishga qodir, buyuk kuchlar va o'rta kuchlar esa global ishlarda mo'tadil ta'sirga ega.

Kichik kuch markazlarining bir tomonlama ta'sir o'tkazish qobiliyati zaif, chunki ularda iqtisodiy va harbiy resurslardan foydalanish imkoniyati kamroq. Natijada, ular xalqaro va ko'p tomonlama tashkilotlarni qo'llab-quvvatlashlari mumkin. Kichik davlatlarning diplomatik byurokratiyalari ham kichikroqdir, bu ularning kuchli diplomatiya bilan shug'ullanish imkoniyatlarini cheklaydi. Kichik davlatlar iqtisodiy va mudofaa manfaati uchun yirik davlatlar bilan ittifoq tuzishga intilishlari yoki barcha davlatlar bilan do'stona munosabatda bo'lish uchun xalqaro nizolarga aralashmaslikni afzal ko'rishadi.^[10]

Siyosiy institutlar va boshqaruv shakli mamlakat tashqi siyosatida muhim rol o'ynaydi. Demokratiya sharoitida jamoatchilik fikri va siyosiy vakillik metodlari mamlakat tashqi siyosatiga ta'sir qiladi.^[11] Demokratik davlatlar ham bir-birlari bilan harbiy mojaroda kamroq murojaat qilishadi deb ishoniladi.^[12] Avtokratik davlatlar tashqi siyosatida umumiy kelishuvlarga kamroq amal qilishadi^[13] Diktatura sharoitida davlatning tashqi siyosati ko'p jihatdan diktatorning manfaatlariga bog'liq bo'lishi mumkin. ^[14] Tashqi siyosat apparatlariga sezilarli darajada aralashadigan diktatorlarni oldindan aytib bo'lmaydi va tashqi siyosatda qo'pol xatolarga yo'l qo'yish ehtimoli ko'proq.^[15]

Tashqi siyosatni o'rganishda davlatlar nima uchun va qanday qilib bir-biri bilan o'zaro munosabatda bo'lishlari va munosabatlarni saqlab qolishlari ko'rib chiqiladi. Tashqi siyosatni o'rganishda bir qancha ilmiy maktablari mavjud bo'lib, ular orasida ratsional tanlov nazariyasiga asoslangan ratsional aktor modeli, tashqi siyosat apparatini bir nechta raqobatdosh manfaatlar sifatida ko'rsatadigan hukumat savdo modeli va tashqi siyosat apparati sifatidagi tashkiliy jarayon modeli mavjud. Har biri o'z rolini o'ynaydigan bir-biriga bog'langan byurokratiya.^[16]

Tashqi siyosatni o'rganadigan aqliy markazlari, jumladan, AQShdagi Tashqi A'loqalar Konsulligi va Buyuk Britaniyadagi Chatham House mavjud.

• Ittifoq
• Kuchlar balansi (xalqaro munosabatlar)
• Diplomatiya
• Hukumatlararo tashkilot
• Xalqaro munosabatlar nazariyasi
• Xalqaro munosabatlar

• Kristofer Xill, tashqi siyosatning o'zgaruvchan siyosati, Basingstoke: Palgrave Makmillan, 2003 yil.
• Jan-Frederik Morin va Jonatan Paquin, Tashqi siyosat tahlili: asboblar to'plami, Palgrave, 2018.
• Stiv Smit, Ameliya Xedli va Tim Dann (tahrirlar), Tashqi siyosat: nazariyalar, aktorlar, holatlar, 1-nashr, Oksford: Oksford universiteti nashriyoti, 2008 yil.
• Frank A. Stengel va Rainer Baumann, "Nodavlat aktyorlar va tashqi siyosat", Oksford tashqi siyosat tahlili entsiklopediyasi, Kameron Tiz tomonidan tahrirlangan, 266–86. Oksford: Oksford universiteti nashriyoti. doi: 10.1093/acrefore/9780190228637.013.456 .

• Ushbu ma'lumotlar Wikimediyadagi Foreign policy ga tegishli