Sharqiy Onadoʻli viloyati

Andoza:Regions of Turkey

Ingliz tilidagi nomi Anatolia ( turkcha: Anadolu) yunoncha Ἀνατολή dan olingan (Anatolḗ) "Sharq" degan ma'noni anglatadi va umuman (yunoncha nuqtai nazardan) sharqiy mintaqalarni bildiradi^[6][7]. Anadolu sharqiy chegarasi Qora dengizdan hozirgi Sharqiy Anadolu mintaqasining g'arbiy qismida joylashgan Aleksandretta ko'rfazigacha bo'lgan yarim orol hisoblangan^[8][9]. Geografik atama sifatida bu ta'rifdan foydalanishda davom etmoqda^[10].

Tarixan mintaqa Armaniston tog'lari yoki G'arbiy Armaniston deb atalgan. 1923-yilda yangi tashkil etilgan Turkiya Respublikasi arman genotsididan keyin barcha turkiy bo'lmagan joy nomlarini o'zgartirish siyosatining bir qismi sifatida hududni "Sharqiy Anadolu" deb o'zgartirgan^{[4][5][3][11]}. 1880-yildan boshlab Armaniston nomini Usmonli imperiyasining rasmiy hujjatlarida qoʻllash taʼqiqlanadi, bu esa armanlarning mintaqadagi rolini pasaytirish maqsadida qilingan^[3][12][11]. Sulton Abdulhamid II hukumati Armaniston nomini “Kurdiston” yoki “Anadolu” kabi atamalar bilan almashtirgan. Buyuk Porte, agar Armaniston bo'lmasa, arman masalasi bo'lmaydi, deb hisoblardi. Toponimlarni “milliylashtirish” jarayoni Turkiya Respublikasi tashkil topganidan keyin otaturkchilar davrida davom ettirilgan va jadal rivojlangan^{[4][5][3][11]}.

Mintaqa Gʻarbiy Armanistonning katta qismini oʻz ichiga oladi ( armancha: Արեւմտյան Հայաստան ) va arman genotsidigacha mahalliy armanlarning katta qismi yashagan. Anadolu yarim oroli hech qachon "Sharqiy Anadolu" deb atalgan hududni qamrab olmagan, bu esa Turkiya tomonidan mintaqaning arman tarixini o'chirishga urinish sifatida ko'rilgan^[3][11].

Sharqiy Anadolu mintaqasida to'rtta bo'linma mavjud:

To'liqligicha Sharqiy Anadolu mintaqasida joylashgan viloyatlar:

• Ag'ri
• Bingol
• Elazig'
• Malatya
• Hakkari
• Ig'dir
• Kars
• Tunceli
• Van

Asosiy hududi Sharqiy Anadolu mintaqasida joylashgan viloyatlar:

• Ardahan
• Erzurum
• Sirnak

Sharqiy Anadolu mintaqasi Turkiyaning eng sharqiy qismida joylashgan. Gʻarbdan Turkiyaning Markaziy Anadolu mintaqasi; shimolda Turkiyaning Qora dengiz mintaqasi; janubda Turkiyaning Janubi-Sharqiy Anadolu mintaqasi va Iroq; sharqda Sharqiy Anatoliya Kavkazorti mintaqasi va Kichik Kavkaz togʻ platosi bilan tutash Eron, Ozarbayjon, Armaniston va Gruziya bilan chegaralangan.

Viloyatning maydoni 164,330 km² (63,450 kv mi) , bu Turkiyaning umumiy maydonining 20,9% ni tashkil qiladi.

Mintaqaning umumiy aholisi 5 966 101 kishini (2019-yil hisobi), 2000-yildagi aholini ro'yxatga olishda 6 100 000 kishiga yaqinni tashkil etgan. Aholi zichligi ( 40 inhabitants per square kilometre (100/sq mi) ) Turkiyadagi oʻrtacha koʻrsatkichdan past ( 98/km² (250/sq mi) )^{[ manba kerak ]}. Mintaqa Turkiyada Qora dengiz mintaqasidan keyin ikkinchi eng ko'p qishloq aholisiga ega mintaqadir. Migratsiya darajasi asosan Marmara mintaqasiga yo'nalgan. Boshqa hududlarga va xorijga migratsiya aholining tabiiy o'sishidan yuqori. Arman genotsidigacha, mintaqada, shuningdek, G'arbiy Armaniston sifatida ham tanilgan mahalliy armanlarning katta qismi va qo'shimcha ravishda gruzinlar, Pont va Kavkaz yunonlarining muhim ozchiliklari yashagan^[13][14][15].

Oʻrtacha balandligi 2,200 m (7,200 ft). Asosiy geografik obyektlarga tekisliklar, platolar va massivlar mansubdir. Bugungi kunda vulqon faolligi kuzatilmoqda.

Karsdagi Anining panoramasi

• Sharqiy Anadolu mintaqasida joylashgan Aras va Kura daryolari Turkiya hududidan tashqaridagi Kaspiy dengiziga; Furot, Dajla va Zab daryosi suvlari esa Fors ko'rfaziga quyiladi.
• Viloyat oqimlarining rejimi tartibsiz. Buning sababi; yog'ingarchilik rejimining tartibsizligi va qishki yog'ingarchilikning qor shaklida tushishi. Qor uzoq vaqt erimasdan yerga tushishi sababli daryolarning oqim tezligi pasayadi. Bahor va yoz oylarida qor erishi oqimlarning tezligini oshirishga va shiddat bilan oqishiga olib keladi. Boshqa tomondan, viloyat daryolari yuqori gidroenergetika salohiyatiga ega. Buning sababi shundaki, mintaqa balandliklar va qiyaliklardan tashkil topganligidadir.
• Butun mintaqadagi yoriqlar ustida ko'llar hosil bo'lgan. Turkiyaning eng katta ko'li Van va u bilan birga yana Childir, Nazik, Erchek, Hazar, Baliq, Hachli va Akdog'an ko'llarii ushbu mintaqada joylashgan.

• Mintaqaning eng katta platosi Erzurum-Kars platosidir.
• Mintaqada Malatya, Elazig', Bingo'l, Mush tekisliklari va Van ko'li havzasi joylashgan.
• Mintaqadagi eng katta tekislik Igdir. Ikkinchi eng katta tekislik esa Mushdir^[16].

Mintaqaning yillik harorat farqi Turkiyada eng yuqoridir. Mintaqaning ba'zi hududlarida turli mikroiqlim mavjud. Misol tariqasida, Ig'dir ( Ararat tog'i yaqinida) yumshoqroq iqlim shakllangan.

Viloyat Turkiyaning umumiy o'rmon maydonining 11% ni o'z ichiga oladi va mahalliy o'simliklar va hayvonlarga boy. O'rmonlarning ko'p qismini eman va sariq qarag'aylar tashkil qiladi.

Viloyat gidroenergetika bo'yicha yuqori salohiyatga ega. ^[17]

• 
  Ig'dirdan Ararat tog'ining (turkcha Ag'ri) ko'rinishi
• 
  ErzurumdagiRespublika prospekti
• 
  13-asrga oid Çifte Minareli madrasasi Erzurum shahridagi kech Saljuqiylardavriga oid meʼmoriy yodgorlikdir.
• 
  Erzurumdagi 14-asrYakutiya madrasasi
• 
  Bingo'l shahrining panoramik ko'rinishi
• 
  10-asrdagi Muqaddas Havoriylar Arman cherkovi, fonda Kars qal'asi bilan
• 
  Kars shahri markazi
• 
  Akdamar oroli vaArmaniston Muqaddas Xoch sobori, 10-asr arman cherkovi va monastir majmuasi
• 
  Usmonli davriMalatyadagi Yeni (Yangi) masjidi
• 
  Harputdagi Harput qal'asi