Sayyid Mir Kulol

Sayid Amir Kulol
Sayid Amir Kulol
Shaxsiy maʼlumotlar
Tavalludi	Shamsidin; XIII asr oxiri
Vafoti	1370-yil; Suxor, Temuriylar davlati
Dini	islom
Millati	forsiy
Farzandlari	Burhoniddin; Hamza; Amirshoh; Umar
Ota-onasi	Safiuddin Hamza (otasi);
Hudud	Movarounnahr
Mazhab	hanafiylik
Kelib chiqishi	sayyid
Yurisprudensiya	tasavvuf
Ustozlar	Bobo Samosiy
Tariqat	Naqshbandiya
Kasbi	kulol

Sayyid Mir (Amir) Kulol Buxoriy (XIII asr oxiri, Buxoro yaqini (hozirgi Kogon tumani) dagi Suxor qishlogʻi – 1370-yil) – hanafiy mazhabi olimi, maʼnaviyat ustozi – murshid, buxorolik 7 pirning oltinchisi, naqshbandiya tariqati shayxlari vorisligi oltin zanjirining 15-maʼnaviy halqasiga mansub. Muhammad Bahouddin Naqshbandning ruhiy ustozi.

Buxorodan oʻn bir chaqirimcha uzoqlikdagi Suxor qishlogʻida tugʻilgan. Shu yerda tugʻilib oʻsgan, yashagan va vafot etgan. Vafoti sanasi 1370-yil 29-noyabr deb koʻrsatilgan. Oilasi kulolchilik bilan shugʻullangan, shuning uchun ularga „kulol“ laqabi qoʻyilgan^[3]. Maʼlumki, uning qarindoshlaridan biri Usmonli imperiyasi sultoni Yildirim Boyazidning kuyovi, Bursa aholisining sevimli kishisi Amir Sulton boʻlgan.

Yoshligida kurash bilan shugʻullangan, jismonan baquvvat boʻlgan. Mutasavvuflarning koʻpchiligi odamlarni islomga yoʻnaltirish, shuningdek, ularga yaqinroq boʻlish maqsadida koʻpincha odamlar orasida yoki jamiyatda ommabop yoki talabga ega boʻlgan turli hunar va koʻnikmalarni egallab, bu kasblar harbiy xizmatga borishda qoʻl kelgan^[4]. Aynan shuning uchun ham Usmonli xalifaligida yoshlarni ham jismonan, ham maʼnaviy jihatdan kamol toptirishi uchun kamonchilar uchun alohida tekkelar ochilgan.

Tashqi koʻrinishi

Baland boʻyli va keng yelkali, qoshlari chigirilgan, qosh ostiga koʻzlari chuqur kirib turgan, terisi sargʻish boʻlgan. Uning yuzini oqargan soqoli oʻrab turgan. Juda kamtar va muloyim. Eʼtiroz va oʻjarlikdan uzoq, yoshligida kurashni yaxshi koʻrargan, shuning uchun jismonan baquvvat gavdaga ega. Maʼnaviyatiga kelsak, shariat, tariqat, maʼrifatni olib yurgan hamma narsani oʻziga singdirgan solih inson sifatida hammaga maʼlum boʻlgan.

Bobo Samosiy bilan tanishuv

Amir Kulolning shayxi Xoʻja Muhammad bobo Samosiy bilan tanishuvi kurash maydonida boʻlib oʻtgan. Jangchilar orasida oʻzining oliyjanobligi va maʼnaviy qobiliyati bilan ajralib turadigan Amir Kulol ismli kimsa borligini bilgach, Samosiy toʻgʻridan-toʻgʻri kurash maydoniga boragan va shu yerda uni topishga umid qilgan. U bilan birga bir qancha muridlari ham borganlar. Ulardan baʼzilari shayxning aniq nima maqsadda yurganini bilmay, oʻz shayxlariga unchalik yarashmaydigan bunday joyga borishni istamaganlar, lekin u bilan bahslasha olmaganlar. Shunda Samosiy ularning dovdirab qolganini payqab: „Maydonda bir odam bor, uning nazari tufayli koʻpchilik toʻgʻri yoʻlga erishayotgan ekan“, degan.

Amir Kulol: „Bizning qahramonlik kuchimiz botqoqqa tushganlarni olib chiqishdan iborat“

Musobaqa chogʻida jangni kuzatayotgan shayxning oʻtkir nigohi Amir Kulolning nigohiga toʻqnashgan. Ularning koʻzlari toʻqnash kelganda, fikr-mulohazalarning yashirin suhbati va ikki qalbning izohi boʻlgan, shundan soʻng shayx oʻz muridlari bilan maydondan chiqib ketgan.

Bu nigohdan maftun boʻlgan Amir Kulol shayxning orqasidan yugurib kelib, uning eshigini taqillatgan. Ularning maxfiy uchrashuvida Samosiy unga birinchi maslahatini beradi va shu yerda uni ruhiy shogirdlari davrasiga kiritadi. Shunday qilib, maʼnaviy yoʻl (sayr-u suluk) izdoshiga aylangan Amir Kulol shayxining uyidan izlagan narsasini topadi. Shundan keyin yigirma yil shayxiga xizmat qiladi. Hech narsani yoʻqotmaslik uchun haftada ikki marta shayxiga hamrohlik qilib Sammos va Suhor orasidagi yigirma besh kilometrlik yoʻlni piyoda bosib oʻtgan. Muhammad Bahouddin Naqshband Buxoriy, uning nomi bilan atalgan tariqatda alohida boʻlim asoschisi, Amir Kulol shogirdi boʻlgan. Amir Kulol maʼnaviy yoʻl-yoʻriqlarining soʻnggida va lavozimga tayinlangan chogʻida unga qarata: „Oʻgʻlim Bahouddin, koʻksimdagi hamma narsani sizga berdim. Imkoniyatlaringiz baland, boring va buyuk odamlarni qidiring!…“ deydi.

Shajarasi

Hazrat Sayyid Amir Kulol ,,Maqomoti Amir Kulol’’ kitobida ,,Sayyid Amir Kulol’’ ning tarixi toʻliq bayon qilingan. Bu kitobning muallifi Shahobiddin Amir Kulolning chevarasi, yaʼni Amir Kulolning Hamza ismli oʻgʻlining nevarasi (qizidan). Amir Kulol ,,sayyidlar’’dan, yaʼni paygʻambar Muhammadning urugʻlaridan. Otasi Amir Hamza boʻlib, Hijozdan (hozirgi Saudiya Arabistoni) Buxoroning Afshona (Peshku tumani) qishlogʻiga koʻchib kelgan.

„Majma al-ansob val ashjar“ shajara qoʻlyozmasi muallifi Xoʻja Abdulqodir ibn Muhammad Amin taʼkidlaganidek, paygʻambar Muhammaddan Sayyid Amir Kulolgacha boʻlgan shajara shajarasi quyidagicha boʻlgan:

1. Muhammad sollallohu alayhi vasallam.
2. Bibi Fotima va Imom Ali ibn Abu Tolib.
3. Husayn.
4. Zaynulobidin.
5. Muhammad al-Boqir.
6. Jafar as-Sodiq.
7. Muso al-Qosim.
8. Ali ar-Rizo.
9. Muhammad at-Toqiy.
10. Ali al-Hadiy.
11. Hasan al-Askariy
12. Sayyid Ali Akbar
13. Sayyid Faxriddin Muhammad
14. Sayyid Amir Naqib Husayn
15. Sayyid Abdulloh Ali
16. Sayyid Amir Mahmud Husayn Rumiy
17. Sayyid Amir Burhoniddin Muhammad
18. Sayyid Shabon Husayn
19. Seyyid amir Qosim Jafar
20. Seyyid Zaynulobiddin Hasan
21. Sayyid Abdulloh
22. Sayyid Sirojiddin Ibrohim
23. Sayyid Jaloliddin Hamza
24. Sayyid Amir Kulol

Oʻgʻillari va izdoshlari

Amir Kulolning toʻrtta oʻgʻli boʻlib, ularning taʼlim va tarbiyasini, manbalarda aytilganidek, oʻzi tarbiyalagan toʻrt nafar vorisga ishonib topshirgan. Oʻgʻillari Burhoniddin, Hamza, Amirshoh va Umar boʻlgan. Burhoniddinning taʼlim va tarbiyasini Naqshbandga, Hamzani oʻz oʻrniga ega boʻlgan Orif Deggaroniyga, Amirshohni Mavlono Yodgorga, Umarni tarbiyalashni Jamoliddin Dehistoniyga topshirgan.

Tariqat oqsoqollarining shunday bir odatlari boʻlgan: ular fazilatli boʻlgan hamma narsani oʻzlarida emas oʻzgalarda, har qanday kamchilikni oʻzlarida koʻrganlar.

Sayyid Amir Kulol maqbarasi

Maqbara Buxorodan 25 km shimolda, Suxor qishlogʻida joylashgan. Hagiografiyalardan birida, shuningdek, „Tuzukoti Temuriy“ apokrifiy asarida yozilishicha, Amir Kulol Amir Temurga duo qilib, uning buyuk kelajagini bashorat qilgan. Avliyoning bu ishi, ayniqsa uning shogirdi Bahouddin Naqshbandning shuhrati Amir Kulol dafn etilgan joyning shuhrat qozonishiga katta hissa qoʻshgan. Biroq, uning qabri ustida biron bir muhim bino qurilmagan. XIXasr boshidagi masjid butunlay vayron qilingan. Mustaqillikning dastlabki yillarida O‘zbekiston hukumati tomonidan avliyo maqbarasi toʻliq restavratsiya qilinib, yirik memorial majmua barpo etilgan. Olimning qabri ustiga ikki gumbazli qabr oʻrnatilgan. Asosiy dafn xonasi kufiy yozuvlari bilan bezatilgan boʻlsa, ikkinchi xona figurali toshlar bilan bezatilgan. Shu bilan birga, darvoza, masjid, ziyoratchilar uchun xonadonlar, marosimlar uchun xonalar, sakkiz qirrali hovuz, balandligi 10,5 m boʻlgan minora qurilib, uning atrofida sayqallangan gʻishtlar va marmar narvonlar bilan qoplangan yoʻllar bilan bogʻ yaratilgasn. Darvozalarning yogʻochdan yasalgan kanvaslari buxorolik hunarmandlarning oʻymakorlik namunalari bilan bezatilgan.

Adabiyot

Alisher Navoiy, Nasoyim ulmuhabbat (Mukammal asarlar toʻplami, 17j.), T., 2001; Durdona, Mir Kulol va Shohi Naqshband maqomatlari, T., 1993.^[5]

Manbalar

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Search