Qatar — Buyuk Britaniya munosabatlari

1868-yilda Britaniya general-leytenanti va Ost-Indiya kompaniyasi ofitseri ser Lewis Pelliy mintaqadagi qabilalar aʼzolari tomonidan bir qator reydlar oʻtkazgan. 1853-yilgi Doimiy dengiz sulhini amalga oshirish orqali Britaniya manfaatlarini himoya qilish maqsadida Bahraynga keldi. Pelly bu reydlar Bahrayn hukmdori tomonidan uyushtirilgan deb hisoblagan va Qatar, Bahrayn va Abu-Dabi hukmdorlari sulhga sodiqliklarini tasdiqlovchi deklaratsiyalarni imzolashlarini talab qilib, vaziyatni hal qilgan. Qatar qabilalarining asosiy hukmdori Muhammad bin Tani tomonidan imzolangan Qatar deklaratsiyasi Qatarning Bahrayndan mustaqil deb tan olingan birinchisi shartnoma edi. Oxir oqibat, ushbu shartnoma Britaniya hukumatining Qatarni mustaqil suveren davlat sifatida tan olishining boshlangʻich nuqtasi boʻlgan^[1].

Usmonlilar 1913-yilda Qatar ustidan suverenitetdan rasman voz kechdilar. Yangi hukmdor Abdulloh bin Jassim Ol-Tani 1916-yilda Britaniya bilan shartnoma imzoladi va shu bilan hududni trucial tizimiga kiritdi. Bu Qatar Britaniyaning tashqi tahdidlardan harbiy himoyasi evaziga tashqi ishlarda, masalan, hududni berish huquqi va boshqa ishlarda o‘z muxtoriyatidan voz kechganini anglatardi^[2].

Dastlab inglizlar ichki ishlarga aralashishni istashmagan. Biroq 1930-yillarda bu hududda neft topilgach, neft imtiyozlari uchun kurash kuchaydi. 1938-yilda Angliya-Fors neft kompaniyasi Duxandagi birinchi qudugʻini va bir yil oʻtgach, quduq yordamida neftni burgʻulashni boshladi^[3].

Qatar — Buyuk Britaniya oʻrtasidagi ikki tomonlama munosabatlar 1949-yilda Dohada Britaniya elchixonasi ochilgandan soʻng yanada kengaydi, bu Britaniya siyosiy xodimi Jon Wiltonning kelishi bilan koʻproq ahamiyat kasb etdi^[4]. Elchixonaning vakolati Buyuk Britaniya va Qatar oʻrtasidagi munosabatlarni rivojlantirish va qoʻllab-quvvatlash, har ikki davlatni qiziqtirgan bir qator siyosiy, tijorat, xavfsizlik va iqtisodiy masalalarni hal qilishdan iboratdir^[5]. Buyuk Britaniyaning Qatardagi hozirgi elchisi Jon Wilks CMG hisoblanadi.

Qatarning Londonda 1970-yildan beri elchixonasi Mayfair hududida joylashgan. Qatarning Buyuk Britaniyadagi hozirgi elchisi Fahad Muhammad Al-Attiyah.

Buyuk Britaniya Bosh vaziri Devid Kemeron 2011-yilda Qatarga tashrif buyurdi, Qatarning o‘sha paytdagi amiri 2010-yilning oktabr oyida 3 kunlik davlat tashrifi bilan Buyuk Britaniyada bo‘ldi^[6].

Qatarning amaldagi amiri 2014-yil oktabr oyida Buyuk Britaniyaga davlat tashrifi bilan keldi^[7].

2013-yilning mart oyida shahzoda Charlz va uning rafiqasi Kornuol gersoginyasi Camilla davlat tashrifi bilan Qatarga keldi^[8].

2019-yil 20-sentabr kuni Buyuk Britaniya Bosh vaziri Boris Jonson Dauning-stritda Shayx Tamim bin Hamad Ol Soniyni qabul qildi^[9]. Jonson Buyuk Britaniyaning Qatar bilan munosabatlari „kundan-kunga“ yaxshilanayotganini taʼkidladi^[10].

Afg‘onistondagi „Herrik“ va Iroqdagi "Telic" operatsiyasi chog‘ida Qirollik havo kuchlari Qatardagi Al-Udeyd havo bazasida o‘z kuchlarini joylashtirdi. Ushbu kuchlar olib chiqib ketilgandan soʻng, aviabazada RAFning Yaqin Sharqdagi harbiy amaliyotlar uchun shtab-kvartirasi boʻlgan 83-sonli ekspeditsion havo guruhi joylashgan^[11]. 2014-yildan beri aviabaza Buyuk Britaniyaning Iroq va Suriyadagi IShIDga qarshi Shader operatsiyasini qo‘llab-quvvatlamoqda^[12][13]. Shuningdek, u ushbu operatsiyani qoʻllab-quvvatlash uchun RAF Boeing RC-135 razvedka samolyotini qabul qilgan^[14].

Buyuk Britaniya va Qatar 2014-yilning noyabr oyida mudofaa sohasida hamkorlik shartnomasini imzolagan.

2014-yilning fevral oyida Qirollik dengiz flotining HMS Monmouth harbiy kemasi Qatarning Doha portida NATO delegatlarini qabul qildi^[15].

Qatar kursantlari har yili Britaniyaning Sandhurst Qirollik harbiy akademiyasida oʻqiydilar. Qatarning amaldagi amiri Shayx Tamim bin Hamad Al Tani Sandhurst bitiruvchisidir^[16].

Britaniya harbiylari, shuningdek, Qatarda Qatar harbiy kuchlariga zobitlar tayyorlaydi^[17].

2018-yilda ikki davlat havo kuchlari Angliyadagi RAF Coningsbyda joylashgan RAF № 12 eskadroni nomini olgan Eurofighter Typhoons qo‘shma eskadronini tuzdilar. Bu Buyuk Britaniyaning Ikkinchi Jahon urushidan keyingi birinchi qoʻshma eskadroni boʻlgan^[18]. U 2020-yil dekabr oyida ishga tushdi va undan keyin RAF havo yonilgʻi quyish yordamiga qoʻshimcha ravishda BAE Systems Hawk ilgʻor oʻquv samolyotlaridan iborat ikkinchi qoʻshma eskadron paydo boʻldi^[19].

UK Trade and Investment (UKTI) Buyuk Britaniyada joylashgan korxonalarning Qatarda kengayishiga yordam beradi, shuningdek, Qatar korxonalariga Buyuk Britaniyada joylashishi va kengayishiga yordam beradi^[20]. Masalan, London shahrining lord meri Alderman Alan Yarrou 2015-yil 27-yanvar kuni Qatarga ikki okrug o‘rtasidagi professional va moliyaviy xizmatlar aloqalarini yaxshilash, shuningdek, Dohada yangi Britaniya savdo palatasini (shtab-kvartirasida joylashgan) tashkil etish maqsadida tashrif buyurdi. Buyuk Britaniya va Qatar oʻrtasidagi savdo va investitsiyalar hozirda yiliga 5 milliard funt sterlingni tashkil qiladi. Buyuk Britaniya Qatarga eksport boʻyicha to‘rtinchi o‘rinda turadi^[21].

2013-yil mart oyida Qatar va Buyuk Britaniya Buyuk Britaniyadagi asosiy infratuzilma loyihalariga Qatardan 10 milliard funt sterlinggacha sarmoya kiritish bo‘yicha muzokaralarni boshladi. Muhokama qilingan aniq sxemalar orasida EDF Energy tomonidan rejalashtirilgan Somersetdagi Hinkley Pointda 14 milliard funt sterlinglik yangi yadro reaktori bor edi. Qatar, shuningdek, Xitrou aeroporti, Canary Wharf, Barclays, Sainsbury’s va Harrodsga sarmoya kiritgan^[22].

Bundan tashqari, 1992-yilda tashkil etilgan Qatar Britaniya Biznes Forumi Qatarda joylashgan 500 dan ortiq Britaniya kompaniyalarini birlashtirgan aʼzolik tashkilotidir^[23].

Royal Dutch Shell Britaniya-Gollandiya neft firmasi Qatarda ExxonMobildan keyin ikkinchi yirik sarmoyador hisoblanadi va Qatarning LNG ishlab chiqarish zavodlarida ulushga ega^[24].

2021-yilning 19-oktabrda Buyuk Britaniyaning Global sarmoyaviy sammiti chog‘ida Qatar Energy va Royal Dutch Shell kompaniyalari dekarbonizatsiyani rag‘batlantirish va Buyuk Britaniyaning uglerod emissiyasini nolga tenglashtirish maqsadida Buyuk Britaniyaning loyihalari ustida hamkorlik qilish to‘g‘risida kelishuv imzoladi^[25].

Buyuk Britaniya hukumati Buyuk Britaniyaga suyultirilgan gaz (LNG) barqaror yetkazib berilishini taʼminlash uchun uzoq muddatli gaz shartnomasini izlash uchun Qatarga murojaat qildi^[26]. Bosh vazir Boris Jonson Qatarning amaldagi amiri Shayx Tamim bin Hamad Ol Soniydan 2021-yil sentabrida BMT Bosh Assambleyasida boʻlib oʻtgan yigʻilishda yordam soʻradi^[27][28].

Qatar jamgʻarmasi taʼlim va akademik aloqalarni rivojlantirishda muhim rol oʻynaydi; fond Buyuk Britaniya universitetlarida tahsil olayotgan qatarlik talabalarga homiylik qiladi. Yaqinda Qatarga rasmiy tashrifi chogʻida Buyuk Britaniyaning Universitetlar va fan boʻyicha vaziri, deputat Devid Willets fond ishlari bilan yaqindan tanishdi va u yerda Buyuk Britaniya institutlari va Qatar jamgʻarmasi oʻrtasidagi hamkorlikning chuqurligi va muhimligini taʼkidladi^[29].

Qatar universiteti qoshidagi Koʻrfaz tadqiqotlari markazi hamda Kembrij universiteti oʻrtasida doʻstona aloqalar yoʻlga qoʻyilgan^[30].

Buyuk Britaniya va boshqa davlatlar Qatarni ayollar, gomoseksuallar va xorijliklarga nisbatan munosabati uchun tanqid qilmoqda^[31]. Buyuk Britaniya jahon chempionati vaqtida Qatarga britaniyalik politsiyachilarni jo‘natishi xabar qilingan edi. Ular oʻyinlar davomida qatarlik hamkasblariga yordam berishadi^[32].

• Qatarning Buyuk Britaniyadagi elchixonasi
• Buyuk Britaniyaning Qatardagi elchixonasi
• Qatar Digital Library — Britaniya kutubxonasining Fors koʻrfazi tarixi va arab faniga oid arxiv materiallariga kirish imkonini beruvchi onlayn portal.