Kirkuk muhofazoti
Kirkuk muhofazoti (arab. محافظة كركوك Muḥāfaẓat Karkūk[2], kurd. پارێزگای کەرکووک Parêzgeha Kerkûkê/Parêzgayi Kerkûk[3][4], turk. Kerkük ili[5][6]) yoki Kirkuk viloyati — Iroq shimolidagi muhofazot. Muhofazot maydoni 9679 km2. 2017-yilda taxminiy aholi soni 1 259 561 kishini tashkil etdi[7]. Viloyat markazi - Kirkuk shahri. U to'rt tumanga bo'lingan.
| ||
| YAIM | 0.708[1] yuqori | |
|---|---|---|
| Rasmiy tillar | arab, kurd, turk | |
| Aholi (2018) | 1,597,876 kishi | |
| Dinlar tarkibi | islom, xristian | |
| Maydoni | 9679 km² | |
| Xaritada | ||
 | ||
| 35°22′0″N 44°8′0″E / 35.36667°N 44.13333°E | ||
Viloyat 1976-yilgacha Kirkuk muhofazoti deb atalgan, keyin u mintaqaviy neft va tabiiy gaz zaxiralariga milliy mulkchilikni nazarda tutgan holda "milliylashtirish" degan ma'noni anglatuvchi At-Ta'mim muhofazoti deb nomlangan. 2006-yilda “Kirkuk muhofazoti” nomi tiklandi.
Muhofazot hukumati
Tumanlari
| Tuman | Umumiy aholi, 2018-yil |
|---|---|
| Kirkuk | 974 824 |
| Dibis | 50,241 |
| Daquq | 66 433 |
| Havija | 120 679 |
Demografiyasi
Aholini ro'yxatga olish ma'lumotlari va boshqa birlamchi va qo'shimcha manbalardan, jumladan, saylovchilarni ro'yxatga olish varaqalari va oziq-ovqat ratsioni ro'yxatidan foydalangan holda, Xalil Fadl Usmon 1920-yillardan beri Kirkukdagi demografik o'zgarishlarni kuzatadi va bu o'zgarishlar etnik ziddiyatlarni qanday qo'zg'atganini tekshiradi [10] . Kirkuk muhofazoti chegaralari Sulaymoniya, Diyala va Saladin muhofazotlariga 4 ta tuman qoʻshilganidab oʻzgartirilgan. Bu 4 tuman bilan Kirkuk muhofazotida kurdlar aniq ko'pchilikni tashkil qiladi [11]. Kirkuk gubernatorligi Mosul muhofazotidan arablar yashovchi Zab tumanini qabul qildi[12].
Baʼs partiyasining arablashtirish siyosati bilan rasmiy ro'yxatga olishda arablar soni 40 yil ichida besh baravar ko'paydi, ammo gubernatorlikning etnik bo'linishini ko'rsatadigan eng ishonchli ma'lumotlar 1957-yilgi aholini ro'yxatga olishdir [13] . Kurdlar soni 1957-yildan 1977-yilgacha nisbatan o'zgarmas bo'lib qoldi, ularning sonining kamayishi 1990-yillardagi arablashuv jarayoniga to'g'ri keldi [14] . Baʼsning Kirkuk chegaralarini o'zgartirishi turkmanlarga jiddiy ta'sir ko'rsatdi, ularning foizi 21 foizdan 7 foizga tushdi.
1977-yildan boshlab 2000 nasroniylar (ossuriyaliklar) arab sifatida ro'yxatga olindi. Ko‘rfaz urushi tugaganidan 1999-yilgacha Kirkukdan 11 mingga yaqin kurd oilasi deportatsiya qilingan [15] . 2003-yilda Iroqqa bostirib kirishdan buyon 100 ming kurd Kirkuk shahriga qaytdi[16].
Statistika
1925-yildagi Millatlar Ligasi hisobotidagi etnik ma'lumotlar va 1924, 1930 va 1931-yillardagi Britaniya ma'lumotlari:
| Kirkuk muhofazoti uchun etnik ma'lumotlar (liva) | ||||||||
| Etnik kelib chiqishi | 1924 [17] | % | 1925 [18] | % | 1930 [19] | % | 1931 [17] | % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| kurd | 79 646 | 54.4% | 47 500 | 42.5% | 67 703 | 49.5% | 77 608 | 56.7% |
| turkman/turk | 28 395 | 19.3% | 26 100 | 23.4% | 28 741 | 0% | 28 741 | 21% |
| arab | 35 649 | 24.4% | 35 650 | 31.9% | 26 561 | 19.4% | 26 561 | 19.4% |
| yahudiy | 1703 | 1.2% | - | 6 742 | 4.9% | 2472 | 1.8% | |
| xristian | 1000 | 0.7% | 2400 | 2.1% | 1228 | 0.9% | 1228 | 0.9% |
| Boshqa | - | - | 192 | 0.1% | ||||
| Jami | 146 393 | 111 650 | 136 705 | 136 802 | ||||
Xalqaro Inqiroz Guruhi hisobotida ta'kidlanishicha, 1977 va 1997-yillardagi aholini ro'yxatga olish raqamlari "rejim manipulyatsiyasi gumonlari tufayli juda muammoli hisoblanadi", chunki Iroq fuqarolariga faqat arab yoki kurd etnik guruhlariga mansubligini ko'rsatishga ruxsat berilgan; [20] natijada, bu Iroqning uchinchi yirik etnik guruhi - Iroq turkmanlari kabi boshqa etnik ozchiliklar sonini kamaytirdi[20].
2018-yilgi saylov natijalari
Quyida Kirkuk viloyatida 2018-yilgi Iroq parlamenti saylovlari natijalari keltirilgan. Saylov natijalari ko'pincha mintaqaning demografik holatini baholash uchun ishlatiladi. Biroq, Iroq fuqarolari etnik mansubligiga qarab partiyalarga ovoz berishlari shart emas.
| Partiya | Jami ovoz [21] | Foiz | O'rinlar | |
|---|---|---|---|---|
| Kurdiston vatanparvarlik ittifoqi | 183 283 | 37.8% | 6 | |
| Kirkuk arab ittifoqi | 84,102 | 17.4% | 3 | |
| Kirkuk turkman jabhasi | 79 694 | 16.4% | 3 | |
| G'alaba koalitsiyasi | 24 328 | 5% | 0 | |
| Fath ittifoqi | 18 427 | 3.8% | 0 | |
| Milliy koalitsiya | 14 979 | 3.1% | 0 | |
| Nishtiman koalitsiyasi O'zgarish uchun harakat Demokratiya va adolat uchun koalitsiya Kurdiston islom guruhi | 14,118 | 2.9% | 0 | |
| Yangi avlod harakati | 13 096 | 2.7% | 0 | |
| Xaldey koalitsiyasi Zaxiralangan xristian o'rni | 4864 | 0% | 1 | |
| Kurdiston islom guruhi | 4,631 | 1% | 0 | |
| Xaldiy suriyalik Ossuriya xalq kengashi | 3810 | 0.8% | 0 | |
| Boshqalar | 39 286 | 8.1% | 0 | |
| Jami | 484 618 | 100% | 12(+1) | |
Manbalar
Havolalar
- Iroq idoralararo axborot va tahlil boʻlimi hisobotlari, Iroq muhofazotlarining xaritalari va baholashlari BMTning idoralararo axborot va tahlil boʻlimi