Italiya provinsiyalari

Italiya Respublikasining provinsiyasi koʻplab munitsipalitetlardan (comune) tashkil topgan. Odatda bir nechta provinsiyalar birgalikda hududni tashkil qilardi. Aosta vodiysi hududi yagona bo'lib, u viloyatlarga bo'linmaydi va viloyat vazifalari mintaqa tomonidan amalga oshiriladi.

Viloyatlarga berilgan uchta asosiy vazifalar:

• mahalliy rejalashtirish va tumanlashtirish;
• mahalliy politsiya va o't o'chirish xizmatlarini ta'minlash ;
• transportni tartibga solish (avtomobilni ro'yxatga olish, mahalliy yo'llarni saqlash va boshqalar).

So'nggi yillarda Italiyada provinsiyalar soni doimiy ravishda o'sib bormoqda, chunki ko'plab yangi provinsiyalari eskilaridan tashkil topgan. Odatda, provinsiya nomi uning poytaxti nomi bilan bir xil bo'ladi.

2014-yilgi islohotlarga ko‘ra, har bir provinsiyani Prezident (yoki Komissar) boshqarardi, unga qonun chiqaruvchi organ, Viloyat Kengashi va ijroiya organi – Viloyat ijroiya hokimiyati yordam beradi. Kengash raisi (komissar) va aʼzolari viloyatning har bir munitsipalitetining hokimlari va shahar kengashlari aʼzolari tomonidan birgalikda saylanadi. Ijroiya organiga prezident (komissar) raislik qilib, u boshqa a'zolarni tayinlaydi, ular assessori deb ataladi . 2015-yildan beri prezident (komissar) va kengashning boshqa a’zolari oylik maosh olmaydigan bo'ldi.^[3]

Har bir provinsiyada navbatchi (prefetto) ham mavjud bo'lib, u prefettura-ufficio territoriale del governo deb nomlangan agentlikni boshqaradigan markaziy hukumat vakili sanaladi. Provinsiyada questor (questore) shtat politsiyasi boshlig'i (Polizia di Stato) bor bo'lib, uning idorasi questura deb nomlanadi. Mahalliy hukumatga bog'liq bo'lgan polizia provinciale deb ataladigan viloyat politsiyasi ham mavjud.

Janubiy Tirol va Trentino avtonom provinsiyalar bo'lib, boshqa barcha viloyatlardan farqli o'laroq, ular mintaqalar bilan bir xil qonun chiqaruvchi vakolatlarga ega va ular tarkibiga kiradigan Trentino-Alto Adige/Südtirolga bunga bo'ysunmaydi.

Eslatma: ma'lumotlar 2021-yil 1-yanvar holatida tahrirlangan

Aholisi bo'yicha Italiya provinsiyalari

Aholi zichligi bo'yicha Italiya provinsiyalari

• Sardiniya - 2012-yilgi mintaqaviy referendumlar natijalariga ko'ra, bunday idoralarni 2013-yil martigacha isloh qilish yoki bekor qilish to'g'risida qaror qabul qilingan.^[6] 2014-yil yanvar oyida Sardiniya viloyat ma'muriy sudi 2013-yilda sodir bo'lgan Sardiniya provinsiyalarining bekor qilinishini "konstitutsiyaga zid" deb e'lon qiladi.^[7] 2016-yilda Sardiniya provinsiyalari Sardiniya mintaqaviy ijroiya hokimiyati tomonidan isloh qilinadi va Kalyari metropolitan shaharga aylanadi. Olbia-Tempio, Ogliastra, Medio Kampidano va Karboniya-Iglesias provinsiyalari bekor qilinadi.^[8] 2017-yilda Sardiniya mintaqaviy kengashi yangi provinsiya - Janubiy Sardiniya idorasini tasdiqlaydi. U Kalyari provinsiyasining poytaxti Kalyari shahriga qoʻshilmagan va Medio Kampidano va Karboniya Iglesias provinsiyalarini tashkil etgan munitsipalitetlar tomonidan tuzilgan hisoblanadi.^[9]
• Sitsiliya — provinsiyalar 2013-yilda oltita erkin munitsipal konsortsium va 2015-yilda uchta metropolitan shaharlar bilan almashtirilgan.^[10]
• Friuli-Venesiya Giuliya — 2016-yilda Friuli-Venesiya Giuliya hududiy kengashi mintaqani tashkil etgan to‘rtta provinsiyani bekor qilgan va o‘rniga 18 ta hududiy munitsipalitet birlashmalarni tashkil etilgan qonunni ma’qulladi.^[11] 2019-yilda Friuli-Venesiya Giulia hududiy kengashi to'rtta provinsiyani o'z vakolatlari va kapitalini zimmasiga olgan to'rtta mintaqaviy markazsizlashtirish sub'ektlari sifatida qayta nomlaydi.^[12]
• Metropolitan shaharlar — 2015-yilda Bari, Boloniya, Kalyari, Kataniya, Florensiya, Genuya, Messina, Milan, Neapol, Palermo, Regjio-Kalabriya, Rim, Turin va Venetsiya provinsiyalarini 14 ta metropolitan shahar egallab oladi.

• 
  Abruzzo
• 
  Aosta vodiysi
• 
  Apuliya
• 
  Bazilikata
• 
  Kalabriya
• 
  Kampaniya
• 
  Emiliya-Romanya
• 
  Friuli-Venesiya Giuliya
• 
  Latsio
• 
  Liguriya
• 
  Lombardiya
• 
  Marche
• 
  Molise
• 
  Piedmont
• 
  Sardiniya
• 
  Sitsiliya
• 
  Toskana
• 
  Trentino-Alto Adige/Südtirol
• 
  Umbria
• 
  Veneto

1861-yilda Italiya Qirolligi tuzilganida 59 provinsiya mavjud edi. Biroq, o'sha paytda milliy hudud hozirgi hududdan kichikroq edi: Veneto, Friuli-Venesiya Julia, Trentino-Alto-Adige/Südtirol va Latsio hududlari o'sha paytda qirollikka kiritilmagan edi.

1866-yilda, Uchinchi Mustaqillik Urushidan so'ng, Veneto, Friuli va Mantua hududlari qo'shib olinadi. Shunday qilib, yana to'qqizta provinsiya bor edi, ular: Belluno, Mantua, Padua, Rovigo, Treviso, Venetsiya, Verona, Vitsensa va Udine. Oxir-oqibat, 1870-yilda, Rim va uning provinsiyasi Papa hukumatidan birlashtirilganidan so'ng, provinsiyalar soni 69 taga ko'tariladi.

Birinchi jahon urushidan keyin Italiyaga yangi hududlar qo'shiladi. 1923-yilda Trento provinsiyasi, 1923-yilda La Spezia va Triest provinsiyalari, 1924-yilda esa Ionio va 1924-yilda yangi Fiume, Pola, Zara provinsiyalari tashkil etilib, Italiyadagi provinsiyalarning umumiy sonini 76 taga yetkazdi.

1927-yilda qirollik nizomidan keyin, ^{[Note 1]} viloyatni umumiy qayta tashkil etish amalga oshiriladi. 17 ta yangi provintsiyalar (Aosta, Vercelli, Varese, Savona, Bolzano, Gorizia, Pistoia, Pescara, Rieti, Terni, Viterbo, Frozinone, Brindisi, Matera, Ragusa, Castrogiovanni, Nuorospress) va Caserta provinsiyasi tashkil etildi. Xuddi shu yili tuman bo'limlari idorasi tugatiladi.

Littoriya (Latina) provinsiyasi 1934-yilda, Asti provinsiyasi 1935-yilda tashkil etilgan.

1941-yilda Yugoslaviyaning bir qismi bosib olinganidan so'ng, Ikkinchi Jahon urushi paytida Zara provinsiyasi kengaytiriladi va Dalmatiya gubernatorligiga qo'shiladi (Zara viloyati, yangi Spalato va Kattaro viloyatlari) va hozirgi Sloveniyaning markaziy qismini egallab olgan yangi Lyublyana viloyati tashkil etiladi. Bu faqat 1945-yilga qadar davom etadi, ya'ni Yugoslaviya Ikkinchi Jahon urushi tugaganidan keyin yo'qotilgan hududlar qaytarib olinadi.

1945-yilda, Ikkinchi jahon urushi tugagandan so'ng, Aosta provinsiyasi o'z nomini Aosta vodiysiga va Littoriyani Latinaga o'zgartiradi; yangi Caserta provinsiyasi qayta tiklanadi.

1947-yil 10-fevralda imzolangan Parij tinchlik shartnomalari bilan Italiya Fiume, Pola va Zara provinsiyalarini hamda Triest va Goritsiya provinsiyalarining bir qismini yo‘qotadi.

Bundan tashqari, Triest viloyati AQSh va Britaniya kuchlari tomonidan bosib olinadi. Shunday qilib, Italiya Respublikasi tarkibida 91 provinsiyaga ega edi. 1951-yilda Ionio provinsiyasi Taranto deb qayta nomlanadi va 1954-yilda Triest provinsiyasi Italiyaga qaytariladi.

• Aosta provinsiyasi (ital. Provincia di Aosta ) (1927–1945). 1948-yilda Aosta vodiysining avtonom viloyatiga aylandiriladi.
• Terra di Lavoro provinsiyasi ( ital. Provincia di Terra di Lavoro ) (1861–1927). U hozirgi Frozinone, Latina va Caserta provinsiyalariga bo'lingan.

• Zara provinsiyasi (ital. Provincia di Zara ) (1923–1947). Birinchi jahon urushidan keyin Dalmatiyada yaratilgan. Dastlab kichik hudud bo'lgan va 1941-yilda Ikkinchi Jahon urushi paytida ancha kengaytirilgan. Provinsiya Dalmatiya gubernatorligining bir qismi bo'lgan. Italiya kapitulyatsiyasidan keyin nominal ravishda Italiya Ijtimoiy Respublikasining bir qismiga aylandiriladi.
• Pola provinsiyasi (ital. Provincia di Pola ) (1923–1947). Birinchi jahon urushidan keyin Istriyada yaratilgan. U 1943-yil sentabr oyida Germaniya tomonidan bosib olingan va Adriatik sohilidagi Germaniya operatsion zonasining bir qismi sifatida boshqarilgan.
• Fiume provinsiyasi (ital. Provincia di Fiume ) (1924–1947). Birinchi jahon urushidan keyin Kvarnerda yaratilgan. Ikkinchi jahon urushi davrida kengaytirilgan. U ham 1943-yil sentabr oyida Germaniya tomonidan bosib olingan va Adriatik sohilidagi Germaniya operatsion zonasining bir qismi sifatida boshqarilgan.

• Lyublyana provinisiyasi ( ital. Provincia di Lubiana ) (1941–1943). Ikkinchi jahon urushi davrida yaratilgan.
• Spalato provinsiyasi (ital . Provincia di Spalato ) (1941–1943). Ikkinchi jahon urushi davrida yaratilgan. 1943-yil sentabr oyida Germaniya tomonidan bosib olingan va keyinchalik Xorvatiya mustaqil davlati tomonidan qo'shib olingan.
• Kattaro viloyati (ital . Provincia di Cattaro ) (1941–1943). Ikkinchi jahon urushi davrida yaratilgan. Provinsiya Dalmatiya gubernatorligining bir qismi bo'lgan. 1943-yil sentabrda Germaniya tomonidan bosib olingan va qisman Xorvatiya mustaqil davlati tomonidan qoʻshib olingan.

Provinsiyalar ko'pincha foydasiz deb hisoblanadi va so'nggi yillarda ularni bartaraf etish bo'yicha ko'plab takliflar kiritiladi.^[13][14][15] Biroq, konstitutsiyani o'zgartirishning qiyinligi sababli siyosatchilar va fuqarolar guruhlarining qarshiliklari har qanday islohot taklifini to'xtatadi.^[16][17]

2013-yilda yangi tayinlangan Bosh vazir Enriko Letta Deputatlar palatasidagi nutqida ikki palatali parlament tizimini o'zgartirish va viloyatlarni bekor qilish uchun konstitutsiyaning ikkinchi qismini qayta ko'rib chiqish zarurligini e'lon qiladi. Renzi hukimronligi davrida taqdim etilgan taklif 2016-yil dekabr oyida bo'lib o'tgan konstitutsiyaviy referendumda rad etiladi.