Dovud yulduzi
Dovud yulduzi (ivritcha: מָגֵן דָּוִד) — yahudiylik dinining umumeʼtirof etilgan ramzidir[1]. Uning shakli geksagram (ikkita teng tomonli uchburchakning birlashgan koʻrinishi) ga oʻxshaydi.
Dovud yulduzidan dastlab musulmonlar va yahudiylar dekorativ va mistik maqsadlarda foydalanilgan. Dovud yulduzining yahudiylar ramzi sifatida qoʻllanila boshlashi XVII asrda Pragaga toʻgʻri keladi[2]. XIX asrda yulduz Sharqiy Yevropaning yahudiy jamoalari orasida keng qoʻllanila boshlandi[2][3]. 1897-yilda Shveytsariyaning Bazel shahrida oʻtkazilgan birinchi sionistlar kongressida yahudiylarning milliy bayrogʻi uchun belgi sifatida tanlanganidan keyin Dovud yulduzi sionizmning ramziga aylandi[4].Birinchi jahon urushining oxiriga kelib, u yahudiy xalqi uchun xalqaro miqyosda qabul qilingan ramzga aylandi va halok boʻlgan yahudiy askarlarining qabr toshlarida qoʻllanila boshlandi[5].
Hozirda davlat ramzi sifatida Isroil davlat bayrogʻida ishlatilmoqda.
Tarixiy ildizlari
Menoradan farqli oʻlaroq[2], Yahudo sheri, shofar, lulav, geksagram dastlab yahudiylarning yagona ramzi emas edi[6]. Geksagram tabiiy ravishda oddiy geometrik konstruksiya boʻlib, insoniyat tarixi davomida faqat diniy boʻlmagan turli naqshlarda ishlatilgan. U IV asrdagi sinagogalarda ham, Galileya hududidagi xristian cherkovlarida ham dekorativ naqsh sifatida paydo boʻlgan[7][8].
Gershom Skolemning yozishicha, „Sulaymon muhri“ atamasi yahudiylar tomonidan islom adabiyotidan qabul qilingan, ammo u „Dovud qalqoni“ atamasi islom yoki yahudiy tasavvufida paydo boʻlganligini aniq taʼkidlay olmagan[2].
Yahudiylar gerbi sifatida foydalanilishi
Dovud yulduzi XVII asrga kelib, Chexiya poytaxti Pragada yahudiy jamoalarining gerbiga aylandi hamda shu shahardan butun Sharqiy Yevropaga tarqala boshladi[2].
XIX asrda yulduz yevropalik yahudiylar tomonidan yahudiy dinini yoki uning oʻziga xosligini ifodalash uchun ramz sifatida qabul qilindi[2][9]. Bu ramz 1897-yilda Bazelda boʻlib oʻtgan Birinchi Sionistlar Kongressida sionizm bayrogʻida markaziy belgi sifatida tanlanganidan soʻng, baʼzi yahudiy jamoalarida qoʻllanilganligi va oʻziga xos diniy maʼnolarga ega boʻlmaganligi sababli butun dunyo sionistlar hamjamiyatining ramzi boʻldi[3][8]. Birinchi jahon urushida halok boʻlgan yahudiy askarlarining qabr toshlarida qoʻllanila boshlanganidan keyin u faqat yahudiylarning ramziga aylandi[5].
Xolokost vaqtida Dovud yulduzining ishlatilishi
Dovud yulduzidan natsistlar Xolokost paytida yahudiylarni aniqlash uchun foydalangan. 1939-yilda Germaniya Polshaga bostirib kirgandan soʻng, dastlab yahudiylarni oʻziga xos belgilar taqishga majburlovchi turli xil mahalliy qarorlar mavjud edi (masalan, Bosh hukumatda Dovudning koʻk yulduzi tasvirlangan oq tasma taqish). Agar yahudiy jamoat oldida yulduzsiz topilsa, u qattiq jazolanishi mumkin edi. „Yahudiy“ soʻzi bilan Dovud yulduzini taqish talabi Uchinchi Reyx, Bogemiya va Moraviya protektoratlarida olti yoshdan oshgan barcha yahudiylarga (1941-yil 1-sentabrda chiqarilgan va Reynxard Geydrich tomonidan imzolangan farmon bilan)[10] tatbiq etildi. 1944-yilda Normandiyada ikkinchi front ochilgach, AQSh armiyasi tarkibidagi yahudiylar Dovud yulduzini antisemitizmga qarshi taqib yurishgan[11].
Hozirda foydalanilishi
Ikki gorizontal koʻk chiziq orasidagi oq fonda koʻk Dovud yulduzi tasvirlangan Isroil bayrogʻi 1948-yil 28-oktabrda, mamlakat tashkil etilganidan besh oy oʻtib qabul qilingan. Bayroq dizaynining kelib chiqishi 1897-yildagi Birinchi Sionistik Kongressdan boshlanadi.