Braziliya — Turkiya munosabatlari

Braziliya imperiyasi Amerikadagi (AQShdan keyin) Usmonli imperiyasi bilan shartnomaviy munosabatlarga kirishgan ikkinchi davlatdir. 1858-yil 5-fevralda mamlakatlar oʻn bir moddadan iborat boʻlgan Savdo va navigatsiya shartnomasini imzoladilar^[2]. Braziliya Usmonli imperiyasida toʻrtta konsullik ochgan: Qohira, Yaffa, Sur va Tantada. Usmonlilarning Braziliyada Rio-de-Janeyro va San-Pauluda ikkita konsulligi bor edi. 1909-yildan keyin Braziliya Istanbul va Bayrutda konsullik ochishga harakat qildi, ammo Usmonlilar bunga toʻsqinlik qilgan. Mamlakatlar oʻrtasidagi hamkorlikning rivojlanishi natijasida 100 000 dan ortiq Usmonli fuqarolari, asosan Suriyadan, qahva plantatsiyalarida ishlash uchun Braziliyaga koʻchib borishgan. XIX asrning oxiridan boshlab Braziliyada Usmonli imperiyasidan kelgan muhojirlar uchun arab tilida yigirmata gazeta nashr etilgan. Qoida tariqasida, ular mamlakatlar oʻrtasidagi munosabatlarga bosim oʻtkazadigan Usmonlilarga qarshi tahririyat pozitsiyasini bildirganlar^[3].

1926-yilda Braziliya Turkiyani rasman tan oldi va 1927-yil 8-sentabrda yangi doʻstlik shartnomasi imzolandi^[3]. 1930-yilda davlatlar bir-birining poytaxtlarida elchixonalar ochdi va 1933-yilda ular savdo shartnomasini imzoladilar.

2003-yilda Turkiya Mudofaa vaziri Vecdi Gonül Braziliyaga rasmiy tashrif bilan borgan va Braziliya Mudofaa vaziri Xose Viegas Filho bilan muzokaralar oʻtkazgan. 2003-yil 14-avgustda tomonlar mudofaa sohasida hamkorlik toʻgʻrisidagi bitimni imzoladilar. Shartnoma 2007-yilda kuchga kirgan^[4]. 2006-yilda Turkiya Tashqi ishlar vaziri Abdulla Gul Braziliyaga rasmiy tashrif bilan kelgan. 2009-yilda Braziliya prezidenti Luiz Inasiu Lula da Silva Turkiyaga davlat tashrifi bilan kelgan^[5].

2010-yilning may oyida Braziliya va Turkiya Eronning yadroviy dasturi boʻyicha diplomatik inqirozni qisman hal qilishga qaratilgan Eron bilan uch tomonlama shartnoma imzolagan^[6]. 2012-yilda Turkiya Mudofaa vaziri İsmet Yilmaz Braziliyaga keldi va Braziliya Mudofaa vaziri Selso Amorim bilan uchrashdi. Tomonlar harbiy texnika ishlab chiqarish masalasini muhokama qildi. Tashrif chogʻida harbiy sohada tajriba almashish boʻyicha kelishuv imzolandi^[4].

2015-yil iyun oyida Braziliya armanlar genotsidini tan olgan^[7] va Turkiya oʻz elchisini koʻp oʻtmay^[8] Braziliyadan olib chiqib ketganidan keyin mamlakatlar oʻrtasidagi munosabatlar keskinlashdi.

• Braziliyaning Anqarada elchixonasi bor^[9].
• Turkiyaning Braziliyada elchixonasi va San-Pauluda bosh konsulligi mavjud^[10].