BMT Ayollari

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 63/311 rezolyutsiyasiga javoban, 2010-yil yanvar oyida Bosh kotib A/64/588 gender tengligi va ayollar huquqlarini kengaytirish boʻyicha kompozitsion tashkilot boʻyicha keng qamrovli taklifni taqdim etdi. Bosh kotib oʻz maʼruzasida Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimining boshqa qismlarini gender tengligi va ayollarning huquqlarini kengaytirishga hissa qoʻshish mas’uliyatidan ozod qilish oʻrniga, Birlashgan Millatlar Tashkilotining butun tizimining tenglik faoliyati yangi tashkilot gender eʼtiborini va taʼsirini kuchaytirishga intilishi kerak, deb qaror qildi. Bundan tashqari, Bosh kotib Pan Gi Mun mamlakat, mintaqaviy va shtab-kvartira darajasida operatsion xarajatlar va „ishga tushirish“ quvvati uchun yiliga taxminan 125 million dollar kerak boʻlishini taxmin qildi. Bundan tashqari, dastlabki bosqichda dasturiy yordam uchun mamlakat darajasidagi soʻrovlarga javob berish uchun yiliga qoʻshimcha 375 million dollar kerak boʻldi^[4].

Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo davlatlar, ayollar guruhlari va fuqarolik jamiyati oʻrtasidagi koʻp yillik muzokaralardan soʻng, 2010-yil 2-iyulda Bosh Assambleya 64/289 rezolyutsiyasini bir ovozdan qabul qildi va shu tariqa Ayollar taraqqiyoti boʻyicha boʻlimni (DAW) birlashtirib, BMT Ayollarini tashkil etdi. Bu yoʻnalishni Ayollar malakasini oshirish boʻyicha xalqaro tadqiqot va oʻqitish instituti (INSTRAW, 1976-yilda tashkil etilgan); Gender masalalari va ayollar taraqqiyoti boʻyicha maxsus maslahatchi idorasi (OSAGI, 1997-yilda tashkil etilgan) va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar uchun taraqqiyot jamgʻarmasi (UNIFEM, 1976-yilda tashkil etilgan) qoʻllab-quvvatladi. Bosh kotib Pan Gi Mun harakatga asos solishi chogʻida „dunyo ayollari va qizlari uchun bu katta qadamni qoʻygani sababli aʼzo davlatlarga minnatdorchilik bildirishini aytdi. BMT Ayollari butun dunyo boʻylab gender tengligini targʻib qilish, imkoniyatlarni kengaytirish va diskriminatsiyaga qarshi kurashish boʻyicha BMT saʼy-harakatlarini sezilarli darajada oshiradi“^[5].

2010-yil 14-sentyabrda Chili sobiq prezidenti Mishel Bachelet BMT Ayollar tashkiloti rahbari etib tayinlangani eʼlon qilindi^[6]. Turli mamlakatlar organning yaratilishini qoʻllab-quvvatladi va Bacheletni boshliq sifatida kutib oldi^[7]. Birlashgan Millatlar Tashkilotining 65-Bosh Assambleyasi ochilishida boʻlib oʻtgan umumiy munozaralar chogʻida dunyo yetakchilari ushbu organning yaratilishi va uning „ayollarga vakolat berish“ niyatini yuqori baholadilar, shuningdek, Bacheletning inauguratsiya rahbari sifatidagi pozitsiyasini olqishladilar^[8]. 2011-yil 11-martda Kanadalik Jon Xendra va hindistonlik Lakshmi Puri BMT Bosh kotibi yordamchisi darajasidagi ijrochi direktorning birinchi o‘rinbosari etib tayinlandi^[9].

2010-yil 2-oktabrda Bosh Assambleya tomonidan qabul qilingan 63/311-sonli tizim miqyosidagi uygʻunlik toʻgʻrisidagi rezolyutsiyada belgilangan qoidalar BMT Ayollar tashkilotining rejasini tashkil etdi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining gender tengligi va ayollar huquqlarini kengaytirish boʻyicha institutsional tuzilmalarini kuchaytirishga intilib, 63/311 rezolyutsiyasi BMT tizimining toʻrtta alohida boʻlimini birlashtirishni qoʻllab-quvvatladi, ular faqat gender tengligi va ayollarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirishga yoʻnaltirilgan boʻlib, qoʻshma tashkilotga aylantirildi. Bundan tashqari, rezolyutsiyada Bosh kotibdan tarkibiy tuzilmaning missiyasi va uning tashkiliy chora-tadbirlari, jumladan, tashkiliy sxema, moliyalashtirish va uning operatsion faoliyatini nazorat qilish uchun ijroiya kengashini koʻrsatuvchi taklifni taqdim etishi soʻralgan^[10].

Aktrisa Melania Dalla Costa Birlashgan Millatlar Tashkilotining (UNICRI) 25-noyabr Xalqaro ayollarga nisbatan zoʻravonlikka barham berish kunida oʻtkaziladigan „Men endi oʻzim emasman“ ayollarga nisbatan zoʻravonlikka qarshi 2019-yilgi kampaniyasi uchun guvohlik beradi. Kampaniyani fotograf Dimitri Dimitrakakas olib bordi.

64/289-sonli rezolyutsiya tashkilotga aʼzo davlatlar bilan maslahatlashgan holda Bosh kotib tomonidan toʻrt yil muddatga tayinlanadigan Bosh kotib oʻrinbosari tomonidan boshqarilishi kerakligini belgilab berdi.

Tashkilot meʼyoriy va operatsion siyosat boʻyicha rahbarlikni taʼminlash uchun mas’ul boʻlgan koʻp bosqichli hukumatlararo boshqaruv tuzilmasi tomonidan boshqariladi. Bosh Assambleya, Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash va Xotin-qizlar maqomi boʻyicha Komissiya (CSW) boshqaruv tuzilmasini tashkil etadi, u tashkilotning meʼyoriy siyosatining asosiy tamoyillarini belgilaydi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollarga operativ siyosat boʻyicha rahbarlik qilish uchun mas’ul boʻlgan hukumatlararo boshqaruv tuzilmasi Bosh Assambleya, Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash va tashkilot Ijroiya kengashini oʻz ichiga oladi. Ikkinchisi Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash tomonidan uch yil muddatga saylanadigan va quyidagicha taqsimlanadigan qirq bir aʼzodan iborat:

• Afrika davlatlari guruhidan oʻnta
• Osiyo davlatlari guruhidan oʻnta
• Sharqiy Yevropa davlatlari guruhidan toʻrtta
• Lotin Amerikasi va Karib dengizi davlatlari guruhidan oltita
• Gʻarbiy Yevropa va boshqa davlatlar guruhidan beshtasi
• Oltitasi hissa qoʻshgan mamlakatlardan. Toʻrtta oʻrin BMT Ayollar tashkilotiga ixtiyoriy asosiy hissalarni taqdim etuvchi eng yirik oʻntalikdan tanlanadi. Qolgan ikkita oʻrin Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (DAC/OECD) Rivojlanishga koʻmaklashish qoʻmitasiga aʼzo boʻlmagan rivojlanayotgan ikki davlatga ajratiladi. Bu ikki davlat Rivojlanishga koʻmaklashish qoʻmitasiga aʼzo boʻlmagan rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan tashkilotga ixtiyoriy asosiy badallarni taqdim etuvchi oʻntalikdan tanlanadi.

Barcha meʼyoriy jarayonlarni moliyalashtirish uchun zarur boʻlgan resurslar Tashkilotning muntazam byudjetidan olinadi va Bosh Assambleya tomonidan tasdiqlanadi, barcha darajadagi xizmat koʻrsatish jarayonlari va faoliyati uchun byudjet esa ixtiyoriy badallar hisobidan moliyalashtiriladi va BMT Ayollar tashkiloti Ijroiya kengashi tomonidan tasdiqlanadi^[11].

2020-yil Ijroiya kengashi quyidagilardan iborat:^[12]

• Afrika: Angola, Burundi, Kongo Demokratik Respublikasi, Ekvatorial Gvineya, Gana, Keniya, Madagaskar, Marokash, Nigeriya va Syerra-Leone.
• Osiyo-Tinch okeani: Bangladesh, Xitoy, Hindiston, Indoneziya, Yaponiya, Qozogʻiston, Livan, Moʻgʻuliston, Nepal, Koreya Respublikasi va Saudiya Arabistoni.
• Sharqiy Yevropa: Gruziya, Vengriya, Litva va Rossiya.
• Lotin Amerikasi va Karib dengizi: Argentina, Braziliya, Chili, Kolumbiya, Kuba va Meksika.
• Gʻarbiy Yevropa va boshqa davlatlar: Belgiya, Kanada, Germaniya, Yangi Zelandiya, Shvetsariya.
• Himoya qiluvchi davlatlar: Finlandiya, Senegal, Shvetsiya, Turkiya, Buyuk Britaniya, AQSh.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar vakolati va funksiyalari gender masalalari va ayollarning rivojlanishi boʻyicha maxsus maslahatchi boshqarmasi, Ayollar malakasini oshirish boʻlimi, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar uchun taraqqiyot jamgʻarmasi, Xalqaro tadqiqotlar va Ayollar malakasini oshirish instituti, bundan tashqari, tashkilot Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimining gender tengligi va ayollar huquqlarini kengaytirish boʻyicha ishida mas’uliyatini boshqarishi, muvofiqlashtirishi va ragʻbatlantirishi kerak. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar tashkiloti maqsadi „BMT tizimining boshqa qismlari (masalan, UNICEF, BMTTD va UNFPA) saʼy-harakatlarini oʻzgartirish emas, balki kuchaytirishdir, ular oʻz hududlarida gender tengligi va ayollar huquqlarini kengaytirish uchun mas’uliyatni davom ettiradilar. Buning uchun maxsus tajribaga egalar“^[1].

64/289 rezolyutsiyasi qoidalariga muvofiq, BMT Ayollar tashkiloti BMT Nizomi va Pekin deklaratsiyasi va Harakatlar platformasi doirasida, shu jumladan uning oʻn ikkita muhim sohasi va yigirma uchinchi maxsus sessiyasi natijalari boʻyicha ishlaydi. Bosh Assambleya, shuningdek, gender tengligi, ayollarning huquqlari va imkoniyatlarini kengaytirish va rivojlanishiga qaratilgan BMTning boshqa tegishli hujjatlari, standartlari va rezolyutsiyalariga muvofiq faoliyat olib boradi^[11].

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Ayollar faoliyatining asosiy tematik yoʻnalishlariga quyidagilar kiradi:

• Yetakchilik va siyosiy ishtirok^[13]
• Iqtisodiy imkoniyatlar^[14]
• Ayollarga nisbatan zoʻravonlikni tugatish^[15]
• Insonparvarlik harakati^[16]
• Tinchlik va xavfsizlik^[17]
• Boshqaruv va milliy rejalashtirish^[18]
• Barqaror rivojlanish uchun 2030 kun tartibi^[19]
• OIV va OITS^[20]

2013-yil oxirida Ogilvy & Mather tomonidan BMT Ayollari uchun ijodiy gʻoya sifatida ishlab chiqilgan bir qator reklamalar ayollarga nisbatan jinsiy kamsitishning tarqalganligini aniqlash uchun haqiqiy Google qidiruvlaridan foydalangan^[21]. Reklamalarda toʻrtta ayolning yuzlari aks etgan. Takliflarning barchasi seksist yoki misoginist edi^[22]. Shunga oʻxshash kampaniya geylar huquqlari haqida xabardorlikni oshirish uchun ham oʻtkazildi^[23].

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Ayollari LGBTIQ insonlar huquqlarini himoya qiladi^[24].

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Ayollari kesishma feminizmni himoya qiladi^[25].

Shuningdek, 2013-yil oxirida BMT Ayollar tashkiloti konstitutsiyalarni gender nuqtai nazaridan oʻrganuvchi konstitutsiyaviy maʼlumotlar bazasini ishga tushirdi. Birinchi turdagi maʼlumotlar bazasi butun dunyo boʻylab ayollar va qizlarning huquqlarini kafolatlovchi, inkor etuvchi yoki himoya qiluvchi tamoyillar va qoidalarni aks ettiradi. Gender tengligi va inson huquqlari faollari uchun ushbu vosita har yili yangilanadi va qidirish mumkin boʻlib, dunyoning turli mamlakatlarida ayollar huquqlari va gender tengligi bilan bogʻliq boʻlgan qoidalarning hozirgi holati haqida toʻliq maʼlumot beradi. Foydalanuvchilar maʼlumotlar bazasida kalit soʻzlar boʻyicha qidirishlari mumkin va qonun qoidalari konstitutsiyalarni inson huquqlari nuqtai nazaridan koʻrib chiqish orqali sinchkovlik bilan aniqlangan 16 toifaga guruhlangan^[26].

BMT Ayollar tashkiloti Xalqaro xotin-qizlar kuni tadbirlarini muvofiqlashtiruvchi yetakchi agentliklardan biri^[27] hamda Ayollar maqomi bo‘yicha komissiyadir^[28].

2015-yil Ayollar boʻyicha IV Butunjahon konferensiyaning 20 yilligi va Pekin deklaratsiyasi va Harakat platformasi^[29] yollar maqomi (CSW59), 2015-yil 9-20-mart qabul qilinganligi kabi bir qator muhim bosqichlarni nishonladi^[30]. Bu yerda jahon yetakchilari gender tengligi va ayollar huquqlari boʻyicha ushbu muhim kelishuvni amalga oshirish boʻyicha taraqqiyot va qolgan muammolar haqida fikr yuritdilar. BMT Ayollari yirik hukumatlararo muzokaralar va jarayonlarda, jumladan, 2015-yil iyul oyida Addis-Abebada boʻlib oʻtgan „Taraqqiyotni moliyalashtirish“ konferensiyasida faol rol oʻynadi, uning natijasi gender tengligini yetarli darajada moliyalashtirish va uni rivojlanishni rejalashtirishga kiritish zarurati bilan bogʻliq edi^[31]. Shuningdek, 2015-yil 25-sentyabrda yangi 2015-yildan keyingi rivojlanish kun tartibini muzokaralar va muvaffaqiyatli qabul qilish dasturi ilgari surildi^[32]. Yangi global rivojlanish yo‘l xaritasi gender tengligi va ayollarning imkoniyatlarini kengaytirish bo‘yicha mustaqil maqsadni (Barqaror rivojlanish maqsadi 5)^[33] o‘z ichiga oladi^[34].

BMT Ayollari quyidagi vakolatlarga ega:^[1]

• Ayollar maqomi boʻyicha komissiya kabi hukumatlararo organlarni siyosat, global standartlar va meʼyorlarni ishlab chiqishda qoʻllab-quvvatlash
• Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo davlatlarga yuqoridagi standartlarni amalga oshirishda yordam berish, talab qilgan mamlakatlarga tegishli texnik va moliyaviy yordam koʻrsatishga va fuqarolik jamiyati bilan samarali hamkorlikni yoʻlga qoʻyishga tayyor.
• aʼzo davlatlarga BMT tizimini gender tengligi boʻyicha oʻz majburiyatlari, shu jumladan tizim miqyosidagi taraqqiyotning muntazam monitoringi uchun javobgarlikka tortish imkonini beradi.

• Rasmiy veb-sayt
• Bosh Assambleya rezolyutsiyasi 64/289