Нижгар губернасы
Түбән Новгород губернасы (рус. Нижегородская губерния) — Россия империясе һәм РСФСР составында административ-территориаль берәмлек.
| Түбән Новгород губернасы | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 | |||||||
| Башкала | Түбән Новгород | ||||||
| Мәйдан | 51 252 км² | ||||||
| Халык | 1 584 774 кеше[1] | ||||||
| ← Казан губернасы Түбән Новгород крае → | |||||||
Губернаның үзәге — Түбән Новгород шәһәре.
География
Чиктәшлек
| Як | Губерна |
|---|---|
| Төньяк | Кострома губернасы |
| Көнбатыш | Владимир губернасы |
| Көньяк-көнбатыш | Тамбов губернасы |
| Көньяк | Пенза губернасы |
| Көньяк-көнчыгыш | Сембер губернасы |
| Көнчыгыш | Казан губернасы |
| Төньяк-көнчыгыш | Вятка губернасы |
Губернаның мәйданы — 48 241 км² (1847 елда), 51 252 км² (1905 елда)[2], 81 458 км² (1926 елда)[3].
Тарих
Пётр Iның өлкә реформасы барышында Түбән Новгород Казан губернасына кертелә. 1714 елда, Казан губернаның төньяк-көнбатыш өлешләреннән Түбән Нвовгород губернасы барлыкка килә, ләкин 1717 елда ул юкка чыгарыла.
1719 елда Түбән Нвогорд губернасы яңадан торгызыла. Үз өчендә өч (Алатырь, Арзамас һәм Нижний Новгород) провинциясенә бүленгән.
1779 елда, Екатерина IIның админитсратив реформасы нәтиҗәсендә Түбән Новгород губернасы Түбән Новгород наместниклыгына әйләнә; аның составына, элекке Түбән Новгород губернадан тыш, Рязань, Владимир һәм Казан наместиклыкларның өлештәре кетреләләр.
1796 елда Түбән Новгород калгайлыгы Түбән Новгород губернага әйләнә.
1797 елның октябрендә губернасы элекке Пенза губернасының өлешләре кертеләләр. 1801 елда Пенза губернасы элекке чикләрендә торгызыла.
1922 елда губерна составына Кострома губернаның Варнавин һәм Ветлуга өяләре, Сембер губернаның Кормыш өязе һәм Тамбов губернаның кечкенә өлеше кертеләләр.
1929 елның 14 гыйнврадагы БҮБК карары нигезендә губерналар тулысынча юкка чыгарылалар. Түбән Новгород губернасының территориясендә Түбән Новгород өлкәсе оештырыла — аның составына элекке Вятка губернасының территориясе, Владимир һәм Кострома губерналарның өлешләре кертеләләр.
Административ бүленеш
1779 елда, Түбән Новгород калгайлыгы барлыкка килү моментта, ул 13 өязгә бүленгән.
1796 елда Кнәгин, Мәкәрҗә, Починки, Пьянский Перевоз һәм Сергач өязләре юкка чыгарылалар.
1802 елда Кнәгин, Мәкәрҗә һәм Сергач өязләре торгызылалар.
| № | Өяз | Өяз шәһәре | Мәйдан, чакрым² | Халык саны[1] (1897), кеше |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Ардатау өязе | Ардатау (3546 кеше) | 5288,0 | 141 625 |
| 2 | Арзамас өязе | Арзамас (10 592 кеше) | 3307,1 | 138 785 |
| 3 | Балахна өязе | Балахна (5120 кеше) | 3688,6 | 141 694 |
| 4 | Васильсурск өязе | Васильсурск (3799 кеше) | 3365,9 | 127 333 |
| 5 | Горбатов өязе | Горбатов (4604 кеше) | 3190,1 | 134 160 |
| 6 | Кнәгин өязе | Кнәгин (2737 кеше) | 2595,5 | 106 191 |
| 7 | Лукаян өязе | Лукаян (2117 кеше) | 5127,5 | 193 454 |
| 8 | Мәкәрҗә өязе | Мәкәрҗә (1560 кеше) | 6568,2 | 108 994 |
| 9 | Семёнов өязе | Семёнов (3752 кеше) | 5889,2 | 111 388 |
| 10 | Сергач өязе | Сергач (4530 кеше) | 2808,4 | 159 117 |
| 11 | Түбән Новгород өязе | Түбән Новгород (90 053 кеше) | 3208,2 | 222 033 |
1918—1926 елларда үзгәрешләр
1918 — Горбатов өязе Павлово өязенә исемен алыштыра; Воскресенское өязе барлыкка килә.
1920 — Мәкәрҗә өязе Лысково өязенә исемен алыштыра.
1921 — Балахна өязе Городец өязенә исемен алыштыра. Шул ук елда Выкса, Сормово һәм Починки өязләре барлыкка киләләр.
1922 — губерна составына кертеләләр:
- Кострома губернаның Варнавин һәм Ветлуга өяләре,
- Кострома губернаның юкка чыгарылган Коверна өязенең 6 вулысы;
- Сембер губернасының Кормыш өязе,
- Тамбов губернасының 4 вулысы.
Канавино районы барлыкка килә (хәзер — Түбән Новгородның Канавино районы).
1923 — Ардатау, Варнавино, Васильсурск, Воскресенское, Кнәгин, Кормыш һәм Починики өязләре юкка чыгарылалар; Красные Баки өязе барлыкка килә.
1924 — Балахна һәм Растяпино районнары барлыкка киләләр. Соромов өязе районга өйләнә. 4 вулыс Мари автономиле өлкәсенә күчәләр, 1 вулыс Төньяк Двина губернага күчә.
1926 елда Түбән Новгород губернаның административ бүленеше:
| № | Административ берәмлек | Үзәге | Мәйдан, км² | Халык саны[3] (1926), кеше |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Арзамас өязе | Арзамас | 8 149 | 351 667 |
| 2 | Ветлуга өязе | Ветлуга | 17 158 | 234 322 |
| 3 | Выкса өязе | Выкса | 4 182 | 117 211 |
| 4 | Городец өязе | Городец | 2 804 | 94 367 |
| 5 | Красные Баки өязе | Красные Баки | 11 043 | 178 978 |
| 6 | Лукаян өязе | Лукаян | 6 693 | 320 085 |
| 7 | Лысково өязе | Лысково | 7 032 | 234 942 |
| 8 | Түбән Новгород өязе һәм Канавино районы | Түбән Новгород | 4 659 | 386 206 |
| 9 | Павлово өязе | Павлово | 3 604 | 174 694 |
| 10 | Семёнов өязе | Семёнов | 7 831 | 135 501 |
| 11 | Сергач өязе | Сергач | 6 759 | 410 134 |
| 12 | Балахна өязе | Балахна | 718 | 27 804 |
| 13 | Растяпино районы | Растяпино | 740 | 32 281 |
| 14 | Сормово районы | Сормово | 86 | 45 152 |
Халык
Туган тел буенча состав (1897 елдагы җанисәп буенча):
Түбән Новгород губернасы (1 584 774 кеше):
| Өязләрдә тел буенча состав:
| Дини состав:
|
Губернаның җитәкчелеге
Генерал-губернаторлар
| Исем | |
|---|---|
| Алексей Ступишин | |
| Иван Ребиндер | |
| Михаил Каховский |
Губернаторлар
| Исем | |
|---|---|
| Андрей Измайлов | |
| Степан Путятин | |
| Юрий Ржевский | |
| Фёдор Хвостов | |
| Пётр Бестужев-Рюмин | |
| Иван Волынский | |
| Семён Гагарин | |
| Даниил Друцкой-Соколинский | |
| Александр Панин | |
| Максим Макшеев | |
| Сергей Измайлов | |
| Яков Аршеневский | |
| Андрей Квапшин-Самарин | |
| Алексей Ступишин |
Наместниклыгының хакимнәре
| Исем | |
|---|---|
| Фёдор Обухов | |
| Иван Белавин |
Губернаторлар
| Исем | |
|---|---|
| Андрей Львов | |
| Егор Кудрявцев | |
| Андрей Руновский | |
| Степан Быховец | |
| Александр Крюков | |
| Николай Кривцов | |
| Иван Храповицкий | |
| Илларион Бибиков | |
| Михаил Бутурлин | |
| Михаил Урусов | |
| Фёдор Анненков | |
| Александр Муравьёв | |
| Алексей Одинцов | |
| Павел Кутайсов | |
| Николай Безак | |
| Николай Баранов | |
| Павел Унтербергер | |
| Константин Фредерике | |
| Михаил Шрамченко | |
| Алексей Хвостов | |
| Виктор Борзенко | |
| Алексей Гире |