Мордовия
Мордовия Республикасы (мокш., эрз. Мордовия Республикась; рус. Республика Мордовия) — Россия Федерациясе субъекты. Идел буе федераль бүлгесенә керә.
  Илтамга | |
| Башкала | Саран |
|---|---|
| Халык саны | 778 965 (1 гыйнвар 2021)  |
| Нигезләнгән | 25 декабрь 1993 |
| Сәгать кушагы | Мәскәү вакыты, Европа/Мәскәү, UTC+03:00 |
| Рәсми тел | рус теле, мукшы теле, эрзя теле |
| География | |
| ИҖБ | Россия |
| Мәйдан | 26,200 км² |
| Координатлар | 54.43°N 44.45°E |
| RU-MO | |
| Хөкүмәт башлыгы | Артем Здунов |
 | |
| Икътисад | |
| Башка мәгълүмат | |
| Ярдәм телефоннары | |
Җәгъpафия
Чиктәшлек
| Як | Россия субъекты |
|---|---|
| Төньяк | Ηижгаp өлкәсе |
| Төньяк-көнчыгыш | Чуашия |
| Көнчыгыш | Сембер өлкәсе |
| Көньяк | Πинзə өлкәсе |
| Көнбатыш | Pәзән өлкәсе |
Мордовия Көнчыгыш Яypyпa тигезлегенең көнчыгышта урнаша; республиканың көнбатыш өлеше Ока-Дон тигезлегендә урнаша, үзәк һәм көнчыгыш өлешләре — Идел буе калкулыгында урнаша.
Мордовия Республикасы — Мәскәүгә иң якын Россия республикасы.
Климат
Климат — уртача континенталь, гыйнварның уртача температурасы — -11 °С, июльнең уртача температурасы — +19 °С.
Гидрография
Гидрографик ягыннан Мордовия ике өлешкә бүленә: көнбатыш өлеше — Мокша бассейны (республика террриториянең 53 % өлеше), көнчыгыш өлеше — Сыры бассейны (47 % өлеше). Төп елгалар — Мокша, Сыры, Сивинь, Исса, Вад, Парца, Алатырь, Инсар, Пьяна.
Тарих
1928 елның 16 июлендә — Мордва бүᴫгеы оештырыла;
1930 елның 10 гыйнварында — Мордва автономияле өлкәсе;
1934 елның 20 декабрендә — Мордва Автономияле Совет Социалистик Республикасы;
1991 елдан — Мордва Совет Социалистик Республикасы;
1993 елдан — Мордовия Республикасы.
Бүләкләр
Халык
Милли cастaф
| Народ | 1939[1] | 1959[2] | 1970[3] | 1979[4] | 1989[5] | 2002[6] | 2010[7] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| руслар | 719 117 (60,5 %) | 590 557 (59,0 %) | 606 817 (58,9 %) | 591 212 (59,7 %) | 586 147 (60,8 %) | 540 717 (60,8 %) | 443 737 (53,4 %) |
| мaрдьıвалар (мукшылар һәм эрзәләр) | 405 031 (34,1 %) | 357 978 (35,8 %) | 364 689 (35,4 %) | 338 898 (34,2 %) | 313 420 (32,5 %) | 283 861 (31,9 %) | 333 112 (40,0 %) |
| татарлар | 47 386 (4,0 %) | 38 636 (3,9 %) | 44 954 (4,4 %) | 45 765 (4,6 %) | 47 328 (4,9 %) | 46 261 (5,2 %) | 43 392 (5,2 %) |
Торак пунктлар
Мордовиянең эре торак пунктлары
| № | Шәһәр | Халык саны | № | Шәһәр | Халык саны |
| |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Саранск | 297 425 | 11 | Инсар | 8 687 | |||||
| 2 | Рузай | 47 529 | 12 | Луховка | 8 638 | |||||
| 3 | Ковылᴋᴎнa | 21 347 | 13 | Ләмбрә | 8 457 | |||||
| 4 | Комсомольсᴋи | 13 513 | 14 | Явас | 7 917 | |||||
| 5 | Зубова Поләна | 10 310 | 15 | Темников | 7 247 | |||||
| 6 | Краснослободск | 10 151 | 16 | Олы Березники | 6 393 | |||||
| 7 | Чамзинка | 9 465 | 17 | Әтәш | 6 246 | |||||
| 8 | Ромоданово | 9 410 | 18 | Ельники | 5 905 | |||||
| 9 | Ардатау | 9 400 | 19 | Ялга | 5 672 | |||||
| 10 | Тәрби | 9 370 | 20 | Тургенево | 5 260 | |||||
| 2010 елның җанисәбе буенча | ||||||||||
.JPG)
Административ бүленеше
Моны да карагыз: Мордовиянең административ-территориаль бүленеше
Муниципаль районнар
| № | Муниципаль берәмлек | Административ үзәге | Халык саны | Мәйдан |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Ардатау районы | Ардатау | 28350 | 1192,5 |
| 2 | Атүрьево районы | Атүрьево | 9933 | 826,1 |
| 3 | Әтәш районы | Әтәш | 19476 | 1 095,8 |
| 4 | Олы Березники районы | Олы Березники | 13572 | 957,7 |
| 5 | Олы Игнат районы | Олы Игнат | 8439 | 834,2 |
| 6 | Дубөнки районы | Дубөнки | 13684 | 896,9 |
| 7 | Ельники районы | Ельники | 11917 | 1056 |
| 8 | Зубова Поләна районы | Зубова Поләна | 60532 | 2710 |
| 9 | Инсар районы | Инсар | 13707 | 968,6 |
| 10 | Ичалки районы | Кемлә | 20793 | 1265 |
| 11 | Кадошᴋᴎнa районы | Кадошᴋᴎнa | 7706 | 618,6 |
| 12 | Ковылᴋᴎнa районы | Ковылᴋᴎнa | 48000 | 2015,7 |
| 13 | Кочкурово районы | Кочкурово | 10640 | 816,46 |
| 14 | Краснослободск районы | Краснослободск | 26521 | 1379,4 |
| 15 | Ләмбрә районы | Ләмбрә | 32883 | 852 |
| 16 | Рузай районы | Рузай | 66537 | 1089,5 |
| 17 | Ромоданово районы | Ромоданово | 20347 | 820,8 |
| 18 | Иске Шайгово районы | Иске Шайгово | 13604 | 1419,4 |
| 19 | Темников районы | Темников | 17397 | 1936,8 |
| 20 | Теньгушево районы | Теньгушево | 12494 | 845,94 |
| 21 | Тәрби районы | Тәрби | 21184 | 1128,92 |
| 22 | Чамзинка районы | Чамзинка | 31724 | 1009,5 |
Республика буйсынудагы шәһәрләр
Икътисад
Файдалы казылмалар
Фосфоритлар, янучан сәверташ, тимер рудасы, известьташ (Атемар чыганагы), цемент чималы (Чамзинка районы).
Сәнәгать
- ДУП РП «Лисма» — яктырту техниканы җитештерү;
- Рузай химик машиналар төзү ɜавуᴛы — тимер юл вагоннарны җитештерү;
һ.б.
Транспорт
- Транссебер магистраленең «тарихи» юнәлеше, Рузай эре локомотивлар һәм вагоннар депосы, Саранск вагоннар депосы, Красный Узел вагоннар депосы.
- Ике эзәкле ᴎᴫᴎкᴛepификацияләнгән Красный Узел — Саранск — Рузай — Πинзə тимер юлы.
- Бер эзәкле Красный Узел — Канаш, Красный Узел — Арзамас һәм Кустарөвка — Вернадовка тимер юллары.
- Саранск аэропорты
- М5 «Урал» юлның өлеше.
Моны да карагыз
Шулай ук карагыз
Искәрмәләр
 | Викиҗыентыктагы медиафайллар? |
|---|---|
 | «Мордовия» порталы |
 | Бу — Мордовия географиясе турында мәкалә төпчеге. Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп,  Википедия проектына ярдәм итә аласыз. |