Людевит Гай
Людевит Гай ( хорв. Ljudevit Gaj; ; 8 август 1809 , Крапина, - 20 апрель 1872 , Загреб ) - Хорватия шагыйре, педагог, лингвист, иллиризм әдәбиятына нигез салучыларның берсе.
| Людевит Гай | |
|---|---|
.png) | |
| Туган | Ошибка Lua в Модуль:Sources на строке 178: attempt to concatenate local 'letter' (a nil value). Ошибка Lua в Модуль:Sources на строке 178: attempt to concatenate local 'letter' (a nil value). |
| Үлгән | 20 апрель 1872[1][3][4][…] (62 яшь) Ошибка Lua в Модуль:Sources на строке 178: attempt to concatenate local 'letter' (a nil value). |
| Күмү урыны | Мирогой[d] |
| Яшәгән урын | Ошибка Lua в Модуль:Sources на строке 178: attempt to concatenate local 'letter' (a nil value). |
| Ватандашлыгы |  Австрия империясеМаҗарстан кыйраллыгы[d] |
| Һөнәре | телбелгеч, язучы, публицист, журналист, сәясәтче, шагыйрь, фәлсәфәче |
Биографиясе
Людевит Гай әдәби хорват теленә нигез салучыларның берсе. Кечкенәдән ул зур лингвистик сәләтләрен күрсәтә. 1826 елда ул Карловацедә туган шәһәренең тарихын латинча бастырып чыгара һәм шул ук елны китабының алманча тәрҗемәсен ясый һәм нәшер итә.
1830 елда Гай хорват теленең грамматикасын — «Хорват-славян орфографиясенең кыскача нигезе» («Kratka osnova hrvatsko-slavenskoga pravopisanja») төзи һәм бастыра. Моңа кадәр Хорватиядә җиде төрле орфография булса, алардан Гай бер серб теленә якын булган штокав диалектын сайлап ала (аның туган диалекты кайкав булса да).
Людевит Гай шәп журналист була. 1834 елда ул «Новине хорватске» газетасын, 1835 елда"Даница хрватска, славонска и далматинска" («Danicza horvatzka, slavonzka y dalmatinzka»)"Danicza horvatzka " әдәби журналын үз типографиясендә бастыра башлый. Аларның битләрендә Гай иллиризм лозунгы — Көньяк славяннар мәдәни бердәмлеге идеясен алга сөрә . Шуңа бәйле рәвештә, 1836 елда Гай үзенең газетасының исемен «Илирске народне новине» («Ilirske narodne novine») дип үзгәртә, ә журнал «Даница илирска» («Danica ilirska») дип атала башлый.
1840 елда Людевит Гай Россия империясенә килеп, Санкт-Петербургта һәм Мәскәүдә була, бу Австриядә һәм Венгриядә аның сәяси ышанычлылыгы турында шикләр тудыра. Аларны бетерү өчен, Гай 1841 елда рәсми белдерү ясаса да, 1843 елда рәсми рәвештә «Иллиризм», «Иллир» терминнарын куллану тыела. Гай кабат газетасының һәм журналының исемнәрен үзгәртә.
1848 елда Людевит Гай Хорватия Корольлегенең азатлыгы өчен көрәштә актив катнаша.
1867 елда Гай Россиягә икенче тапкыр килә. Гомеренең азагында ул актив иҗтимагый эшчәнлектән читләшә.
Людевит Гайның XIX гасырда Мирогой зыяраты урнашкан җир кишәрлеге булган. Гай шунда җирләнгән.
Библиография
- Гай, Людевит // Бөек Совет энциклопедиясе / бүлек. ред. Б.А. Введенский. - М .: Бөек Совет энциклопедиясе, 1952 .-- Т. 10. - 103 б.
- Гай, Людевит // Брокхаус һәм Эфронның яңа энциклопедик сүзлеге (29 том бастырылган)
- Гай, Людевит // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.
- Лешчиловская I. И. Гай, Людевит // Совет тарихи энциклопедиясе / бүлек. ред. Э. М. Жуков. - М.: Совет энциклопедиясе, 1963. - Т. 4. - Ст. 44-45.
- Пашченко Є. М. Гай Людевит // Украина әдәби энциклопедиясе. - К., 1988. - Т. 1. - С. 374-375.
- Степович А. Серб-Хорватия әдәбияты тарихы. - К., 1899.
- Фрейдзон В.И. Хорватия тарихы. - SPb, 2001.
- Деспалатович Э. Людевит Гаж һәм Иллирия хәрәкәте. - Нью-Йорк: Колумбия университеты матбугаты, 1975.
- Eterović FH Хорватия // Landир, кешеләр, мәдәният. - Торонто: Торонто университеты матбугаты, 1970.
- Гази С. Хорватия тарихы. - Нью-Йорк, 1973.
- Jelavić D. Балкан тарихы. - Кембридж: Кембридж университеты матбугаты, 1983.
- Хорват И. Людевит Га. - Београд, 1960.
- Крнжевич Дж. 1848 елда хорватлар // Славян һәм Көнчыгыш Европа күзәтүе, декабрь, 1948.