Gaz NO2 Gaz yäki rix (niderl. gaz , yunança χάος ) — matdäneñ dürt agregat xaläteneñ berse, ayırım öleşläre (molekulalar , atomnar , ionnar) arasında bik zäğif bäyläneş köçläre häm zur xäräkätçänlege belän sıyfatlana.
Real' gaz izotermaları. F - qaynaw noqtası, G - çıq noqtası, F tan sulğa - sıyıqça, G dan uñğa - gaz Rix kisäkçäläre xaotik, tärtipsez, irekle räweştä xäräkät itä, häm ber-berse belän bäreleşkännän soñ, alarnıñ xäräkäte üzgärä.
Şulay uq gaz - temperaturas ı çik noqtanı arttırğan matdä, bu temperaturada gaz qısu sıyıqçan ı buldırmıy. Näq ul üzlege belän gaz budan ayırılıp tora, çönki basım artqanda tuyındırılğan bu öleşçä sıyıqçağa äylänä, ä gaz äylänmi.
Totrıqlı sıyıq yäki qatı agregat xäle mömkin bulğan matdälärneñ gazı - bu dip yörtelä.
Sıyıqça kebek gaz ağuçanlıq häm deformatsiägä qarşı toruçanlığı üzleklärenä xas.
Sıyıqçadan ayırmalı bularaq gaz bilgelängän külämgä iä bulmıy häm irekle öslegen buldırmıy, ä böten ütärlek külämne tutırırğa tırışa.
Gaz xaläte - Ğälämd ä (yoldızara matdä , yoldızlar , tomanlıqlar, hawa) matdäneñ iñ taralğan xaläte.
Gaz häm gaz qatnaşmaları ximik üzlekläre küp törle - inert gazlardan şartlatqıçlarğa qädär.
İdeal' gaz - molekulalar arasındağı tä'sir iteşü tik parlı bäreleşlär bularaq qarala, farazğa nigezlängän, tabiğätt ä bulmağan gaz, Klapeyron-Mendeleev tigezlämäse belän taswirlana: P V = ν R T {\displaystyle PV=\nu \;RT} Real' gaz - matdäneñ agregat xaläte. Kondesatsiä temperaturası häm çik noqtadan yıraq bulğan xalätlär yaqınça Klapeyron tigezlämäse belän taswirlana.Van der-Waals gazı - Van der-Waals tigezlämäsenä buysınğan ideal' gaz, molekulalar üzara tä'sir iteşe isäpkä alına.Plazma - öleşçä yäki tulısınça ionlaşqan gazGaz molekulaları cılılıq xäräkäteneñ töp üzlege - xäräkätneñ tärtipsezlege.
Molekulalar özleksez xäräkäteneñ dälilläre - diffuziä häm broun xäräkäte bulıp tora.
Basım , küläm, kisäkçälär sanı häm temperatura belän taswirlana.
Qatı cisem gazğa äylänüe sublimatsiä dip yörtelä.
Telägän gazlar bertigez külämnäre bertigez basımda häm temperaturada - bertigez molekulalar sanına iä bula.
Ul qanun 1811 yılda Amedeo Avogadro tarafınnan açılğan. Läkin bu qanun bik qısılğan gazlarnı taswirlamıy.
Matdäneñ molekulär massası mol' (gramnar sanı) belän isäplänä. Avogadro sanı - ber mol'da bulğan molekulalar sanı:
ГОСТ 3651.2-97 buyınça
NA = 6,0221367 · 10 23 ± 0,0000036 · 1023 mol−1 CODATA−2010 buyınça
NA = 6,02214129 · 10 23 ± 0,00000027 · 1023 mol−1 Klassik ideal' gaz xaläte tübändägeçä tigezlämä belän taswirlana:
p V = n R T = N k T {\displaystyle pV=nRT=NkT\,} ,gomum gaz qanunı formasında:
p ⋅ V T = const {\displaystyle {\frac {p\cdot V}{T}}={\text{const}}} ,Monnan Boyl-Marriott, Şarl häm Gey-Lüssak qanunnarı çığarıla:
p = const ⇒ V T = const {\displaystyle p={\text{const}}\Rightarrow {\frac {V}{T}}={\text{const}}} — Gey-Lüssak qanunı V = const ⇒ p T = const {\displaystyle V={\text{const}}\Rightarrow {\frac {p}{T}}={\text{const}}} — Şarl qanunı T = const ⇒ p ⋅ V = const {\displaystyle T={\text{const}}\Rightarrow p\cdot V={\text{const}}} — Boyl-Marriott qanunı İdeal' gaznıñ eçke energiäse:
U = c ^ V n R T = c ^ V N k T {\displaystyle U={\hat {c}}_{V}nRT={\hat {c}}_{V}NkT} biredä
c ^ V {\displaystyle {\hat {c}}_{V}} - maxsus konstanta (3/2 beratomlı gaz öçen)
U — eçke energiä P — basım V — küläm n — matdä miqdarı (mol') R — gaz daimie T — abs. temperatura N —molekulalar sanı k — Boltsman daimie Real' gaz - gaz molekulaları arasında üzara tä'sir iteleşe isäpkä alına. Molekulalar arasında üzara tä'sir iteleşe R ≤ 10−9 m arada kürenä.
1873 yılda Van der-Waals real' gaz öçen yaqınça tigezlämä täqdim itä:
( p + m 2 μ 2 a V 2 ) ( V − m μ b ) = m μ R T {\displaystyle \left(p+{\frac {m^{2}}{\mu ^{2}}}{\frac {a}{V^{2}}}\right)\left(V-{\frac {m}{\mu }}b\right)={\frac {m}{\mu }}RT} a - molekulalar arasında üzara tartım köçen isäpkä ala b - gaz molekulalarınıñ küläme Перельман Я. И. Занимательная физика. — Москва: Наука, 1979. — Т. 2. Элементарный учебник физики / Под ред. Ландсберг Г. С.. — Изд. 8-е. — М.: Наука, 1972. — Т. 2. — С. 230—268. ГОСТ 30319.1-96. Газ природный. Методы расчета физических свойств. Определение физических свойств природного газа, его компонентов и продуктов его переработки