Yalancı kökteş
Yalancı kökteşler, sahte kökteşler, sahte eş asıllılar veya sahte soydaşlar, benzer hatta aynı ses veya anlam taşıması sebebiyle eş asıllı gibi görünen ancak farklı kökenlere sahip sözcük çiftleridir.[1][2] Bu çiftler ile aynı dil içinde, farklı dillerde, hatta aynı dil ailesi içerisinde dahi karşılaşılabilir.[3] Örneğin, İngilizce 'dog' sözcüğü ve Mbabaram dilindeki 'dog' sözcüğü tamamen aynı anlama ve çok benzer söyleyişlere sahiptir ancak bu durum tamamen rastlantısaldır. Aynı şekilde, İngilizce 'too' ve İspanyolca 'too' benzer anlamlarını tamamen farklı Proto-Hint-Avrupa köklerinden almıştır ve aynı şey İngilizce 'has' ve İspanyolca 'haber' sözcükleri için de geçerlidir. Yalancı kökteşler, farklı anlamlara sahip benzer sesli sözcükler olan ancak aslında kökenbilimsel olarak ilişkili olabilen yalancı eşdeğer sözcüklerden farklıdır.
Olgu
"Yalancı kökteş" terimi, bazen yanlış bir şekilde yalancı eşdeğer terimine atıfta bulunmak için kullanılır ancak iki fenomen farklıdır.[4][5][2] yalancı eşdeğer sözcükler, farklı dil veya lehçelerde bulunan iki sözcüğün yazım ya da telaffuz açısından benzer fakat anlam açısından farklı olmaları ile ortaya çıkar. Bazı yalancı eşdeğer sözcükler aynı zamanda yalancı kökteş olsa bile, birçoğu aslında eş asıllı sözcüklerdir.[6] Örneğin, İngilizce 'pretend' ve Fransız 'prétendre' yalancı eşdeğerdir ancak aynı kökene sahip oldukları için yalancı kökteş değildirler.[7] Tüm bunların yanında, yalancı kökteş sözcükler ortak bir köke sahip olmasalar dahi, aralarında hala fono-semantik eşleştirme veya halk etimolojisi ile alakalı bir bağlantı olabilir.
Ana ve baba yalancı kökteşleri
Temel akrabalık belirten anne ve baba sözcüklerinin, yalancı kökteşler arasında özel bir konumu bulunmaktadır.[8][9][10][11] Dillerin pek çoğunda benzer ses ev anlam taşıyan bu sözcüklerin aslı, bu benzerlikleri taşıyan sözcüklerin aynı kökten gelmesinden değil, dil ediniminin erken evrelerinde bebeklerin babıldama yaparak çıkarabildiği en basit seslerin bu sözcüklerin yapısını oluşturmasından doğar.[12]
Örnekler
Dil içi yalancı kökteşler
|
| 2. Sözcük | 2. Etimoloji |
|---|---|---|---|
| İngilizce day "gün" | Eski İngilizce dæġ << Proto-Cermen *dagaz << Proto Hint-Avrupa *dʰeǵʰ-[13] | İngilizce diary "günlük" | Latince diārium << dies (gün) << Proto-İtalik *djēm |
| İngilizce island "ada" | Eski İngilizce īġland << Proto-Cermen *awjōlandą veya ea + land | İngilizce isle "ada" | Latince insula |
Farklı dillerden yalancı kökteşler
|
| 2. Sözcük | 2. Etimoloji |
|---|---|---|---|
| İngilizce bad "kötü" | Muhtemelen Eski İngilizce bæddel "hermafrodit, efemine adam" << Proto-Germen *bad- "kirletmek" | Farsça: بد, bad[16][17] | Orta İranca *vat << PHA *wed(h)- |
| İngilizce cinder "kül" | Eski İngilizce sinder << Proto-Cermen *sendra- "cüruf" << PHA *sendhro- "pıhtılaşma sıvısı" | Fransızca cendre ("kül") | Latince cinerem << Pha *ken- ("ortaya çıkmak, başlamak") |
| İngilizce dog "köpek" | Eski İngilizce docga veya dogga | Mbabaram dog ("köpek")[17] | Proto-Pama-Nyungan *gudaga |
| İngilizce much "çok" | Eski İngilizce myċel << Proto-Cermen *mikilaz << PHA *meǵa- ("büyük, sağlam, harika") | İspanyolca mucho ("çok")[17] | Latince multus << PHA *ml̥tos ("ufalanmış") |
| İngilizce desert "çöl" | Latince dēserō ("terk etmek") << nihayetince PHA **seh₁- ("ekme") | Antik Mısırca Deshret (Nil'in ulaşmadığı alanlara verilen ad) | dšr ("kırmızı") |
| Fransızca feu "ateş" | Latince focus | Almanca Feuer "ateş" | Proto-Cermen *fōr ~ *fun-[13][16][17] << Proto Hint-Avrupa *péh₂wr̥ |
| Fransızca nuque "ense" | Macarca nyak "boyun"[18] | ||
| İsveççe göl "göl" | Proto-Cermen *guljō | Salarca göl "göl") | Ana-Türkçe *kȫl |
| Almanca Erdbeere "çilek" | Erd "dünya" + Beere "dut" | Macarca epér 'çilek')[18] | |
| Almanca Haus "ev" | Macarca ház "ev"[18] | ||
| Macarca nő "kadın" | Mandarin 女 (nü̆) "kadın"[18] | ||
| Doğu Kanada İnuitçesi ᖃᔭᖅ (kayak) | Proto-Eskimo *qyaq | Türkçe kayık[19] | Eski Türkçe kayguk << Ana-Türkçe kay- |
| Mayaimi Mayaimi (Büyük su) | İbranice מים mayim ("su") | ||
| Japonca: ありがとう arigatō "teşekkürler" | 有難う御座います "arigatō gozaimasu" cümlesinin kısaltması "ben müteşekkirim, teşekkür ederim" << 有難く "arigataku"<< 有難い "arigatai" ("müteşekkir, takdir") << Eski Japonca 有難斯 "arigatasi" ("olması zor") | Portekizce obrigado ("teşekkür ederim")[20] | tam anlamıyla "minnettar" << Latince obligātus |
Yeni sözcüklerin oluşturulması
Yalancı kökteşler arasındaki tesadüfi benzerliğin, bazı zamanlarda yeni sözcüklerin (Neolojizm) üretilmesinde kullanıldığı görülmüştür. Örneğin, İbranice: דַּל' dal sözcüğü, İngilizce poor (fono-anlamsal olarak benzer İngilizce dull sözcüğünün yalancı kökteşidir), Modern İbranice'de אין רגע דל 'en rega dal'da (sözcüğün tam anlamıyla "there is no poor moment" yani "kötü bir an değil") İngilizce ifade, fono-semantik olarak İngilizcede "Never a dull moment" yani "asla sıkıcı bir an yok" şeklinde kullanılır.[21]
Benzer şekilde, fono-semantik olarak benzer İngilizce sözcük dubbing yani "dublaj" sözcüğünün yalancı kökteşi (ve dolayısıyla kökenbilimsel olarak ilgisiz) olan İbranice דיבוב dibúv (konuşma, birini konuşmaya teşvik etme) sözcüğü daha sonra İbranice dubbing için fono-anlamsal eşleştirmesi olarak kullanılır. Sonucunda, bugünün İsrail'inde דיבוב dibúvi, "dublaj" anlamına gelmektedir.[22]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Özel
Genel
- Molina, Ruben (2011), Cognates - Cognate Linguistics, Cognates.org, 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Temmuz 2023
- Parkes, Geoff; Cornell, Alan (1992), NTC's Dictionary of German False Cognates, National Textbook Company, 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Temmuz 2023
- Chamizo-Domínguez, Pedro J. (2008), Semantics and Pragmatics of False Friends, New York/Oxon: Routledge
- Jakobson, Roman (1962), "Why 'mama' and 'papa'?", Selected Writings, I: Phonological Studies, The Hague: Mouton, ss. 538-545
- Moss, Gillian (1992), "Cognate recognition: Its importance in the teaching of ESP reading courses to Spanish speakers", English for Specific Purposes, 11 (2), ss. 141-158, doi:10.1016/s0889-4906(05)80005-5
- Trask, R. L. (2004), Where do mama/papa words come from?, University of Sussex Working Papers in Linguistics and English Language LxWP 10/04, Brighton, UK: Department of Linguistics and English Language, University of Sussex, 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Temmuz 2023
- Söylemez, İsmail (2022), FARSÇANIN TÜRKİYE’DE YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNDE YALANCI KÖKTEŞLİK (İran Farsçası ve Türkiye Türkçesi Örneklemi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, ss. 69-82, 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Temmuz 2023