Selâ
Salé (Berberice: Sla / ⵙ ⵍ ⴰ, Arapça: سلا; Berberice ASLA, "kaya" anlamına gelir), Bou Regreg nehrinin (akışına göre) sağ kıyısında, kuzey-batı Fas'ta bir şehir, başkent Rabat'ın tam karşısında (Rabat nehrin sol yakasında bulunur) ve Rabat için bir banliyö kasabası olarak hizmet vermektedir.
Fenike kolonisi olarak antik zamanda kurulan, Alaout Fas'a dahil edilmeden önce bağımsız bir cumhuriyet olan kent; korsanlar için bir güvenli bir sığınaktı. Salé kolonisi (veya Chellah) Fenikelilerin ardından Kartaca egemenliğine girmiş, ancak en müreffeh dönemini Roma İmparatorluğu altında iken yaşamıştır.
Salé; karayolu ile limanı sayesinde, ticaret merkezi olmuş; Marakeş, Fes bağlantısı üzerindeki stratejik konumu, ayrıca Fas'ın Avrupa güzergahına liman bağlantısı ile; Muvahhidler (onikinci yüzyıl) ve Meriniler (ondördüncü yüzyıl) döneminde büyük bir gelişme göstermiştir.
On sekizinci yüzyıla dek ticari faaliyetleri ile Salé ülkede (ve hatta en ücra bölgelerde) nüfuzunu genişletmiştir. Onyedinci yüzyılda, İspanya'dan Müslüman göçmenlerin gelmesiyle şehirde yeni bir hayat başlamış ve komşu şehir Rabat ile bir rekabet oluşturmuştur. Hristiyanlara karşı intikam ruhunu ateşleyen Endülüs Mağribileri (Fransızca: Les Morisques andalous), Cornwall'a kadar varan seferler gerçekleştirmiş Bouregreg Cumhuriyeti adında güçlü bir siyasi varlık teşkil etmişlerdir. Salé'nin cesur ve kurnaz mağribileri İngilizlerin dimağlarında Sallee korsanları görüntüsü yerleştirmiştir.
On dokuzuncu yüzyılda şehir sahip olduğu ticari rolünü kaybetmeye başlamıştır. Ondokuzuncu yüzyılda ve Fransız, İspanyolca sömürge döneminde kültürün, isyanın ve dini hayatın Mekke'si olduğu bir dönemi geçirmiştir. Kentin medinesi (şehir merkezi) birçok anıt, riadlar, zaviyelerden, dervişler ve özel kütüphaneler gelen Hispanik-Mağribi ilham ile yaşayan bir açık hava müzesi haline gelmiştir. Salé Rabat'ın kardeş şehri haline gelirken, kendi gelenekleri ve geçmişi ile varlığı sürdürmüştür. Yirminci yüzyılın sonlarında Salé prestijini düşüşe geçiren yoğun bir göç dalgasının etkisinde kalmıştır.
| Salé Sla / ⵙⵍⴰ / سلا | |
|---|---|
Vilayet | |
 | |
  Salé | |
| Ülke |  Fas |
| Bölge | Rabat-Salé-Zemmour-Zaer |
| İdare | |
| • Tür | Monarşi |
| • Kral | Muhammed VI |
| • Vali | Noureddine Lazrek |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 695 km² |
| Nüfus (2004) | |
| • Toplam | 814.871 |
| • Yoğunluk | 1.172/km² (3.030/mil²) |
| Zaman dilimi | UTC±00.00 (BAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+01.00 (UTC) |
İsminin kökeni
Salé adının 13. yüzyılda Bouregreg nehrine verilen Arapça: oued Sala ("Tuzlu nehir") isminden almıştır. Bouregreg ise Berberi kökenli "regrag" "çakıl" isminden geldiği düşünülmektedir. Tarihçiler bu yaklaşımı doğru kabul etmezler.[3] Tarihçi, uzmanlık dalı Salé tarihi olan Leyla Maziane Fenike dilindeki "sala" ("kaya") sözünden şehrin isminin geldiğini söylemektedir.[4]
Diğer teoriler Chellah kelime kökünün Eski bir Fenikeli isminden geldiğini önerirler. Bölgede yapılan arkeolojik kazılarda birçok yeni-Kartaca dönemine ait yerleşimlerine rastlanmıştır. Antoninus Pius güzergahında bulunan eski Roma şehri Sala Colonia, mevcut Chellah akropolisinin üzerine denk gelmektedir. Sala ve Challah aynı isim olabilirler. Gerçektende Kartaca okunuşu Sala veya Shala şeklinde olabilir. İslam tarihçisi Evariste Lévi-Provençal'e göre "Sala" sözcüğü "Shala"'nın latinceleştirilmişidir. Kelimeler birbirinin yerine kullanılmaya başlanması ile Roma şehri de müslümanlaşmaya başlamıştır.[5]
Diğer dil kökeni önerileri, arap tarihçilerine göre şehrin adı Sala, Nuhun oğlu Ham'ın oğlu'ndan geldiğidir. Bazı efsanelere göre Büyük İskender tarafından şehrin kurulduğu iddiası bulunmaktadır. Fas'lı tarihçi An Nasiri (1834/5-1897), Fas'ın eski şehirlerinin kuruluşunu Avrupalılara veya onların devamı Kartacalılara dayandırmaktadır. Yahudilere göre ise I. Justinianus'dan kalan gelenekler uyarınca Salé Süleyman'ın bir şehridir.[5]
Tarih
Atlantik kıyısındaki en eski şehir olup Fenikeliler tarafından o zamanki adıyla Sala (modern challah) olarak kurulmuştur. Banu İfran hanedanı tarafından daha sonra Bou Regreg nehrinin diğer tarafında tamamlanmıştır. Bu yüzden 17. yüzyılda şimdiki Rabat, Yeni Salé veya Salé la neuve (Fransızca) olarak bilinirdi. 10. yüzyılda Banu İfran berberi kabilesi bölgeye gelmiş ve şimdiki Salé yerleşimini kurmuştur. Aynı zamanda Büyük Salé Camisi Banu İfran döneminde inşa edilmiştir.
Ekonomi
Salé şehrinin ekonomisi, ağırlıklı olarak endüstri, ticaret ve hizmet sektörlerine dayalıdır. Aslında Salé, istihdam, cirıo ve üretim açısından bölgesinde birinci şehirdir. Yine de çalışan nüfus Rabat'da, özellikle yönetim kademelerinde, çalışmaktadır.[6]
| Salé | İl bazında | Bölge bazında | Ülke bazında |
|---|---|---|---|
| Hane halkı sayısı / sağlık merkezi başına | 34.546 | 21.225 | 11.826 |
| Hane halkı sayısı / özel muayenehane başına | 6.304 | 2.183 | 5.127 |
| Hane halkı sayısı / hastane yatağı başına | 1.411 | 537 | 905 |
| Hane halkı sayısı / doktor başına | 1.981 | 651 | 1.678 |
| Hane halkı sayısı / dişçi başına | 10.405 | 5.033 | 12.159 |
| Hane halkı sayısı / eczane veya ecza deposu başına | 4.340 | 3.105 | 4.713 |
| Kaynak: Ministère de la Santè[7] | |||
| ||||||||||||||||||||
Gecekondulaşma
Diğer Fas kentleri gibi, yeni mahalleler taşınmak isteyen orta ve üst gelir gruplarının eski tip konut modelinden vazgeçme ve köklü ekonomik faaliyetlerde değişme ve zanaat işçi göçü; iki Medinenin (sömürge öncesi şehrin eski mahalleleri) bazı parçalarında bozulmaya yol açmıştır. Bu çift yönlü kayıp bazı mahalleleri fakirleştirmiştir. Arap baharına kadar gerçekleşmeyen özel veya kamu yenileme hareketinin yoksunluğu, evlerin bakım eksikliği, oda başı kiralanan evler hızlı bir bozulmaya yol açmıştır.
Ancak, hem ticari ve hizmet faaliyetlerin bazıları, hem de zanaat faaliyetleri bir kısmı önemini kaybetmeden devam edebilmiştir. Böylece, Medinelerde izinsiz, düzensiz ve geçici bir istihdam kaynağı sağlamak için yoksul nüfusun orada barınmasına kaynak olmaya devam etmiştir. Medineler yoksul nüfusun göçünü çekmiş, ancak yaygın yasadışı inşa edilmiş mahalleler bu fonksiyonu üstlenmiştir.[8]
İklimi
Salé'de Atlantik kıyısı olması hasebiyle okyanus etkisinde Akdeniz iklimi (Köppen iklim sınıflandırması)hüküm sürmektedir. Salé bölgesi yarı kurak ve nemli olan yarı-kurak biyoklimatik değişiklikler gösterir. Kıtasal ve okyanussal etkilerle yağış beklentisi 500 ve 600 mm/yıl arasında değişmektedir. Yağışlı sezon Ekim — Mart arası, kurak sezon Nisan — Eylül arası hüküm sürer. Yağış yılda ortalama 70 ila 90 gün arası sürer.
En çok yağış Kasım ve Aralık aylarında düşer. (Bakınız alttaki iklim tablosu.) Salé'nin iklimi Atlantik Okyanusu'nun serin akımlarından etkilenmektedir; bu sayede sıcaklık dalgalanmaları, orta ve küçük mevsimsel sıcaklık değişimler oluşmakta; aşırı sıcak ve aşırı soğuk değişimleri gerçekleşmeyip son derece ılıman bir iklim görülmektedir. Yerel rüzgarlar, özellikle deniz meltemi, şehri yarı kurak iklimsel düzene sokar.
 Rabat ve Salé iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 17 | 18 | 19 | 20 | 22 | 24 | 27 | 27 | 26 | 24 | 21 | 18 | 25,0 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 12,5 | 13,3 | 14,7 | 16,4 | 18 | 20,5 | 22,5 | 23 | 21,9 | 19,7 | 16,4 | 13,6 | 17,7 |
| En düşük sıcaklık (°C) | 8 | 9 | 9 | 10 | 13 | 15 | 18 | 18 | 17 | 14 | 11 | 9 | 14,2 |
| Ortalama yağış (mm) | 76 | 70 | 62 | 65 | 21 | 6 | 1 | 1 | 5 | 46 | 90 | 108 | 551 |
| Kaynak: Climatedata.eu sitesi (30 yıllık gözlem değerleri)[9] | |||||||||||||
İdari yapı
Şehir idari olarak aşağıdaki şekilde bölümlenmiştir:[10]
| İsim | Coğrafi kodu | Tip | Hane | Nüfus (2004) | Yabancı nüfus | Faslı nüfus | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bab Lamrissa | 441.01.03. | İlçe Fransızca: Arrondissement | 31.744 | 140.383 | 194 | 140.189 | |
| Bettana | 441.01.05. | İlçe | 21.200 | 103.165 | 261 | 102.904 | |
| Hssaine | 441.01.06. | İlçe | 34.971 | 163.672 | 97 | 163.575 | |
| Layayda | 441.01.07. | İlçe | 21.238 | 118.233 | 35 | 118.198 | |
| Tabriquet | 441.01.09. | İlçe | 49.107 | 234.733 | 227 | 234.506 | |
| Shoul | 441.03.01. | Kırsal belediye Fransızca: Rural commune | 3.304 | 19.706 | 1 | 19.705 | |
| Sidi Bouknadel | 441.03.03. | Kırsal belediye | 6.933 | 43.593 | 20 | 43.573 | 9.314 Bouknadel adında merkezde ikamet ederken; 34.279 kişi daha kırsalda yaşar. |
Popüler kültür
Black Hawk Down filmi kısmı olarak Salé'de (kıyı şeridi boyunca helikopterden çekilmiş geniş açı şehir görüntüleri) çekilmiştir.
Ayrıca Daniel Defoe'nun ünlü romanı Robinson Crusoe'nun aynı adlı kahramanı korsanların (Sale korsanları) elinde tutsak olarak Salé'de tutuklu kalır ve özgürlüğüne Salé nehri ağzından okyanusa açılarak kavuşur.
Kardeş şehirler
Kaynakça
Dış bağlantılar
- LexicOrient'de Salé maddesi19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.