IAR 330
Araçlar
Genel
Yazdır/dışa aktar
Diğer projelerde
IAR 330 | |
---|---|
![]() Romanya Hava Kuvvetlerine ait bir IAR 330 Puma tıbbi tahliye görevini yerine getiriyor | |
Türü | Genel maksat helikopteri/gunship/deniz helikopteri |
Üretici | Industria Aeronautică Română |
İlk uçuş | 22 Ekim 1975 |
Durumu | Hizmette |
Ana kullanıcı | Romanya Hava Kuvvetleri Romanya Deniz Kuvvetleri Birleşik Arap Emirlikleri Hava Kuvvetleri Sudan Hava Kuvvetleri |
Üretim aralığı | 1975–2008 |
Üretim sayısı | 163[1] |
Gelişimi | Aérospatiale SA 330 Puma |
IAR 330, Romen havacılık üreticisi Industria Aeronautică Română (IAR) tarafından üretilen Aérospatiale SA 330 Puma helikopterinin lisanslı bir versiyonudur.
IAR 330, Fransız havacılık firması Aérospatiale ile 30 Temmuz 1974 tarihinde imzalanan bir lisans anlaşması kapsamında üretilmiştir. 22 Ekim 1975'te Romanya yapımı ilk Puma ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Kısa bir süre sonra müşterilere teslimatlar başladı; 1980 yılına kadar hem yurtiçi hem de yurtdışı müşteriler için yaklaşık 25 adet IAR 330 üretildi. Aralarında Pakistan, Fildişi Sahili, Birleşik Arap Emirlikleri ve Sudan'ın da bulunduğu çeşitli denizaşırı ülkeler IAR 330 tedarik etmeyi tercih etti. Tipin en büyük operatörü, başlangıçta onu öncelikle bir yardımcı nakliye aracı olarak kullanan Romanya Hava Kuvvetleri olacaktı.
1990'larda, Romanya'nın savunma teçhizatını NATO ile entegre etmenin yanı sıra döner bir tanksavar kabiliyeti arzusu vardı. Bu doğrultuda 2000'li yıllarda IAR, İsrailli savunma şirketi Elbit Systems ile işbirliği yaparak tanksavar ve savaş alanı destek operasyonları için tasarlanmış yirmi dört adet IAR 330 SOCAT helikopteri üretti.[2] SOCAT'tan türetilen ve IAR 330M olarak adlandırılan NATO uyumlu aviyoniklerle donatılmış modernize edilmiş bir yardımcı nakliye modeli de bu dönemde üretildi. Arama-kurtarma, tıbbi tahliye ve deniz gözetleme kabiliyetine sahip bir deniz modeli de geliştirildi. Son IAR 330 2008 yılında üretildi; programın yerini Airbus Helicopters H215 Super Puma aldı ve bu uçağın üretimi Airbus Helicopters ile IAR arasındaki bir ortak girişim olan Eurocopter Romania kapsamında Braşov'a aktarıldı.
Soğuk Savaş'ın büyük bölümünde Romanya hem COMECON'un hem de Varşova Paktı'nın bir üyesiydi. Buna rağmen Çavuşesku hükûmeti Sovyetler Birliği'nin desteğine aşırı bağımlı hâle gelmekten kaçınmaya ve bağımsızlığını korumaya çalıştı.[3] Buna göre, ülkenin kendine güvenini desteklemek için askerî teçhizatın tamamen veya kısmen Romanya'da geliştirilmesi arzu edilirken, büyük kalemlerin tedariki için üçüncü taraf ülkelerle ortaklıklar da arandı. 1970'lerin başında, aralarında Fransız havacılık firması Aérospatiale ve Amerikan helikopter üreticisi Sikorsky Aircraft'ın da bulunduğu çok sayıda şirket, tercih ettikleri rotorlu uçakları üretmek için lisans alma niyetinde olan Romanya hükûmetine helikopterlerini göstermeye davet edildi.
Bu doğrultuda, 11 Ekim 1973 tarihinde Sikorsky S-61, Băneasa Havaalanı'nda gerçekleştirilen bir test uçuşunu da içeren bir grup Romen temsilciye resmen tanıtıldı. Aynı ayın 13 ve 15 Ekim tarihleri arasında, Romen havacılık ve uzay üreticisi Întreprinderea de Construcții Aeronautice'in (IAR) Ghimbav'daki tesisinde bir sunum yapıldı. Puma 20 Ekim'de gösterildi. 30 Temmuz 1974'te Romanya'nın IAR tarafından Puma'nın yerel üretimini kapsayan bir lisans anlaşması imzaladığı duyuruldu. Ayrıca, tipe güç veren Turboméca Turmo IVC turboşaft motorlarının lisanslı üretimini üstlenmek için ayrı bir anlaşma imzalandı.[4]
22 Ekim 1975 tarihinde, yerel olarak IAR 330H olarak adlandırılan ilk Romanya yapımı Puma ilk uçuşunu gerçekleştirdi.[1] Tipin seri üretimi kısa bir süre sonra devam etti; 1980 yılına kadar, teslimatların yurtiçi ve yurtdışı müşteriler arasında eşit olarak bölündüğü yaklaşık 25 IAR 330 üretildiği bildirildi.[4] 2010 yılına gelindiğinde bu helikopterlerden yaklaşık 163 adet üretildiği, bunlardan 104 tanesinin Romanya ordusunun hava kanatlarına teslim edildiği, ikisinin üretici tarafından alıkonulduğu ve 57 tanesinin de çeşitli ihracat operatörleri için üretildiği bildirilmiştir. IAR 330'u tedarik eden denizaşırı ülkeler arasında Pakistan, Fildişi Sahili, Birleşik Arap Emirlikleri ve Sudan bulunmaktadır.
Soğuk Savaş sona erdiğinde IAR 330 Romanya'nın başlıca rotorlu hava aracı olarak iyice yerleşmişti.[5] Ayrıca helikopterin deniz savaşı, arama-kurtarma (SAR), komuta ve kontrol ve tıbbi tahliye operasyonları gibi roller için özel varyantları geliştirildi ve tipik olarak sınırlı sayıda üretildi. SAR modeli denizde acil iniş için şişirilebilir şamandıralarla donatılmıştı. IAR 330'un üretimi 21. yüzyıla kadar Industria Aeronautică Română (günümüzde IAR S.A. Brașov olarak bilinmektedir) tarafından Brașov dıșındaki tesislerinde devam etmiștir. 2008 yılında Romanya yapımı son helikopterin üretildiği ve aynı yıl șirketin özelleștirildiği bildirilmiștir.[6][7] Kasım 2015'te Airbus Helicopters, orijinal Puma'nın halefi olan Airbus Helicopters H215 Super Puma'nın tüm nihai montajının, Airbus Helicopters ve IAR arasındaki bir ortak girişim olan Eurocopter Romania altında Braşov'daki bir nihai montaj hattına aktarılacağını duyurdu; bu nedenle, bu girişim etkili bir şekilde IAR 330 programının yerini aldı.[8][9]
1990'lı yıllarda Romanya Hava Kuvvetleri, IAR 330L filosunun muharebe kabiliyetlerini geliştirerek onu evrensel bir tanksavar ve destek helikopteri hâline getirmeye çalıştı. Bu dönemde Romanya İsrail ile çeşitli askerî programlarda işbirliği yapmaya başladı.[10] İsrailli Elbit Systems şirketi seçildi ve Eylül 1995'te Romanya Hava Kuvvetleri 24 helikopteri SOCAT sistemi (Sistem Optronic de Cercetare și Anti-Tanc)[1][11] ile yükseltmek için şirketle bir sözleşme imzaladı. 26 Mayıs 1998'de ilk IAR 330L SOCAT, IAR'ın Braşov yakınlarındaki Ghimbav'daki havaalanından uçuruldu.[12] 23 Ekim 1999'da ikinci prototip ilk uçuşunu yaptı. 2001 yılında ilk IAR 330L SOCAT bir muharip birliğe teslim edildi. Toplamda, 2005 yılında üretim standardına göre yeniden inşa edilen prototipler de dahil olmak üzere 25 SOCAT üretildi.[1][13]
IAR 330M NATO, SOCAT versiyonunun aviyoniklerine sahip, ancak silah ve optronik sistemleri olmayan modernize edilmiş bir nakliye versiyonudur. Diğer özelliklerinin yanı sıra bir meteoroloji radarına sahiptir. 2005 ve 2008 yılları arasında on iki IAR 330L, IAR 330M standardına modernize edildi.[1] 2020'lerin başında, IAR 330 SOCAT'ların birçoğu orijinal operasyonel sınırlarına yaklaşıyordu, bu nedenle Romanya Hava Kuvvetleri, kullanım ömrü dolan unsurları değiştirmek ve böylece tipin hizmete devam etmesini kolaylaştırmak için IAR ile sözleşme yapmaya başladı.[14]
30 Ocak 2007 tarihinde ilk IAR 330 NAVAL helikopteri Ghimbav'da resmî olarak tanıtıldı. Romanya Deniz Kuvvetleri bu varyanttan üç adet sipariş etti. Helikopter, SOCAT yükseltme paketi de dahil olmak üzere Romanya Hava Kuvvetleri varyantına benzer bir konfigürasyona sahiptir; ancak Donanma rotorlu uçağı, burun ve ana alt takım kaplamalarının altına yerleştirilmiş yüzdürme dişlisi ile donatılmıştır. Göreve özel aviyoniklerin çoğu Fransız savunma şirketi Thales Group tarafından tedarik edilmektedir.[15][16] Tipik olarak Donanma'nın fırkateynlerinden işletilirler ve arama-kurtarma, tıbbi tahliye ve deniz gözetleme görevleri gibi görevleri üstlenirler.[17][18]
Veri kaynağı Jane's All The World's Aircraft 1992–1993[34]
Genel özellikler
Performans
Mühimmat
Puma SOCAT