Hayao Miyazaki (宮崎 駿, Miyazaki Hayao)[not 1] (d. 5 Ocak 1941, Tokyo), Japon manga ve anime sanatçısıdır. Elli yılı aşkın bir süredir animasyon dünyasının içindedir ve en yakın çalışma arkadaşı Isao Takahata ile birlikte Studio Ghibli adlı animasyon stüdyosunun kurucusudur.
Animasyonun en büyük ustalarından biri olarak kabul edilen Hayao Miyazaki'nin animasyon filmlerinin başarısı dünya çapında ilgi görmüş ve ismi Amerikalı Walt Disney, Steven Spielberg ve Orson Welles ile karşılaştırılır hale gelmiştir. Miyazaki Time dergisinin yaptığı dünyanın en etkileyici insanları listesinde yer almaktadır.[2]
Yaşamı
Hayao Miyazaki, 5 Ocak 1941 yılında Tokyo'da doğdu. Aile işi olarak savaş uçakları için parça üreten Miyazaki Airplanes şirketinde çalışan Babası Bay Katsuji Miyazaki'nin dört oğlundan biriydi. Annesi ise omurilik veremi hastalığı nedeniyle 1947-1955 yılları arasındaki 8 yıllık süreçte hasta yattı.
Toyotama Lisesi'ndeki üçüncü senesinde, dünyanın ilk renkli uzun metrajlı animasyon filmi olan Hakujaden'i izlediğinde filmden çok etkilendi ve animasyona ilgi duymakla kalmayıp; o anda çizgi roman çizeri olmaya karar verdi. 1962 yılında gittiği Gakushuin Üniversitesi'nde uluslararası ilişkiler ve ekonomi okumaya başladığında; üniversitenin Japon imparatorluk ailesiyle yakın olması sebebiyle Marksist düşünceden etkilendi. Mezun olduktan sonra Toei Animasyon Şirketi'nde animatör olarak çalışmaya başlayan Hayao Miyazaki; bu yıllarda yönetmen olan Isao Takahata ile tanıştı ve beraber şirket sendikasında çalışmaya başladılar.
1965'te anime yönetmeni Otsuka Yasuo ve Isao Takahata'nın çalışmaya başladıkları Güneşin Prensi Horus (Taiyō no Ōji Horusu no Daibōken); Hayao Miyazaki'nin uzun metrajlı bir animasyon filminde çalışmak adına yakaladığı büyük bir fırsattı. Kariyeri boyunca hem pek çok uzun metrajlı animeye, hem de Japonya'da manga olarak adlandırılan çok sayıda çizgi romana imza attı. Eserleri Japonya'da olağanüstü ilgi ve saygı gören Miyazaki, Oscar Ödülü'nü kazandığı 2002 yılına kadar çizgi film çevreleri dışında batıda pek tanınmıyordu. Kendisine sadece bu ödülü getirmekle kalmayıp bir ilke de imza atmasını sağlayan Ruhların Kaçışı filmi Berlin Film Festivali'nde ödül alan ilk animasyon filmidir. Ayrıca bu filmle Japonya'da gişe rekorları kırarak; 1997'de yönetmenliğini yaptığı Prenses Mononoke filmi ile kendisine ait olan gişe rekorunu yine kendisi kırmıştı. Miyazaki'nin Isao Takahata ile beraber yaptığı Heidi dizisi Türkiye'de tanınır.
Miyazaki özellikle son zamanlardaki eserlerinin büyük bir kısmının yönetmenliğinin yanı sıra metin yazarlığını da yapmıştır. Bu türden ilk eserlerinden biri kendi yarattığı bir mangadan uyarlama olan Rüzgarlı Vadi'dir. Bu eserinden sonra Studio Ghibli'yi kuran Miyazaki eserlerini burada hazırlamaya başlamış ve bu stüdyo aracılığıyla hayranlarına ulaştırmıştır.
Studio Ghibli
Erken Filmler(1985–1996)
1985 yılının Haziran ayında Miyazaki, Takahata, Tokuma ve Suzuki, Tokuma Shoten’in yardımıyla animasyon yapım şirketi Studio Ghibli’yi kurdu. Stüdyonun ilk filmi olan Laputa: Castle in the Sky (1986), Nausica Märnu'nun aynı yapım ekibini istihdam etti. Miyazaki’nin filmin ortamı için yaptığı tasarımlar Yunan mimarisinden ve “Avrupa şehircilik şablonlarından esinlenmiştir.”[3] Filmdeki mimarının bir kısmı da bir Galler maden kasabasından ilham alınarak yapılmıştır. Miyazaki 1984’te gerçekleştirdiği ilk ziyarette madencilik grevine tanık oldu ve madencilerin çalışmalarına ve topluluklarına olan bağlılığına hayran kaldı[4]. Hayao Miyazaki’nin Laputa eseri, 2 Ağustos 1996 tarihinde gösterime girdi. Ve bu yılın en çok hasılat yapan animasyon filmi oldu[3]. Ardından Miyazaki’nin Komşum Totoro filmi, Studio Ghibli’nin finansal durumunu desteklemek adına Nisan 1988’de Takahata’nın Ateş böceklerinin Mezarı ile birlikte yayınlandı[5]. Eşzamanlı çıkışlar, projeler arasında geçiş yaptığı sanatçılar için kaotikti. Komşum Totoro, çevre ve insanlık arasındaki ilişki temasına sahiptir. Teknolojinin doğa üstündeki olumsuz etkisini vurgulamak isteyen Nausica’ya zıtlık oluşturuyor[5]. Film eleştirel beğeni toplarken diğer bir yandan ticari açıdan başarısız olmuştur. Bununla birlikte, mağazacılık konusunda başarılı oldu ve film bir kült klasiği olarak kalmıştır.[6][7]
1987 yılında Studio Ghibli, Niko Kadono’nun Kiki’nin Teslimat Servisi adlı romanının filme uyarlamasını oluşturma haklarını saatın aldı. Miyazaki’nin Komşum Totoro hakkındaki çalışması, uyurlamayı yönetmesini engelledi. Sunao Katabuchi yönetmen olarak seçildi ve Nobuyuki Isshiki senaryo yazarı olarak işe alındı Miyazaki’nin ISshiki’nin ilk taslağından duyduğu memnuniyetsizlik, projede değişiklik yapmasına ve sonuçta yönetmen rolünü almasına yol açtı. Kadono, kitap ve senaryo arasındaki farklardan hoşnut değildi. Miyazaki ve Suzuki Kadono’yu ziyaret etti ve onu stüdyoya davet etti. Ardından projenin devam etmesine izin verdi[8]. Film aslında 60 dakikalık özel bir film olması hedeflenmişti fakat Miyazaki hikâye şemasını ve senaryoyu tamamladıktan sonra uzun metrajlı bir filme dönüştü.[9] Kiki’s Delivery Service 29 Temmuz 1989 tarihinde yayına başlamıştır. Gişede ¥2.15 milyar kazandı ve 1989 yılında Japonya’nın en yüksek hasılat yapan filmi oldu.[10][11]
1989 yıllarının Mart-Mayıs ayları arasında Miyazaki’nin Tik Thei Jidai adlı mangası Model Graphix[fr] dergisinde yayınlandı[12]. Miyazaki manga dayalı Japan Airlines için 45 dakikalık uçuşunda, film yapımına başladı. Suzuki sonuçta Porto Rosso başlıklı uzun metrajlı film için beklentiler büyüdükçe filmi gitgide daha da uzattı. Takahata’nın Only Yesterday(1991) albümünde üretimin sona ermesi nedeniyle, miyazaki başlangıçta Porto Rosso’nun üretimini bağımsız olarak yönetti[13]. 1991 yılında Yugoslav Savaşlarının patlak vermesi, Miyazaki’yi etkilemiş ve film için daha kasvetli bir atmosfer getirmiştir[14]. Miyazaki daha sonra filme olgun tonları çocuklar için uygun olmadığından,“aptalca” olarak atıfta bulunacaktır[15]”. Film, Miyazaki’nin daha sonra tekrar değineceği savaş karşıtı temalara sahipti[16][17]. Havayolu, 18 Temmuz 1992 tarihinde gösterime girmeden önce, bir uçuş filmi olarak ilk galasıyla sonuçlanan filmde büyük bir yatırımcı olarak bulundu[14]. Film eleştirel ve ticari olarak başarılı oldu ve “Yeni yürümeye başlayan çocuklardan yaşlılara kadar genel bir izleyici kitlesi için fazla kendine özgü" olarak kabul eden Miyazaki’yi şaşırttı. Ardından, birkaç yıl boyunca Japonya’da en yüksek hasılat yapan animasyon filmi olarak ismini yazdırdı.[13]
Studio Ghibli, Ağustos 1992’de genel merkezini Koganei, Tokyo’da kurdu[18]. Kasım ayında 1992, Miyazaki tarafından yönetilen iki noktaları Nippon Television Network tarafından yayınladı(NTV): Rieko Nakagawa ve Yuriko Omura'nın resimli hikâyesi Sora Iro no Tane'ye rahat bir şekilde dayanan ve NTV'nin kırkıncı yıldönümünü kutlamak için sipariş edilen[19] 90 saniyelik bir reklam olan Sora Iro no Tane; ve Nandarou, 15 saniyelik bir ve dört adet 5 saniyelik spot olarak yayınlandı ve sonunda NTV'nin maskotu haline gelen tanımlanamayan bir yaratığa odaklandı[20]. Miyazaki, Miyazaki ve Takahata'nın A-Pro'dan tanıdığı Yoshifumi Kondō'nun yönettiği Whisper of the Heart (1995) filminin storyboard'larını tasarladı ve senaryosunu yazdı.[21]
İlk çalışmalar (animasyon)
- Güneşin Prensi Horus (1968) – Usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri, sahne tasarımı
- Nagagutsu o Haita Neko (1969) – Usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri, tasarım
- Soratobu Yūreisen (1969) – Usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri, tasarım
- Mūmin (1970) – Mushi Production versiyonunda usta animatörlük/çizimcilik
- Dōbutsu Takarajima (1971) – Hikâye danışmanı, usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri, sahne tasarımı
- Ari Baba to Yonjuppiki no Tōzoku (1971) – Organizatör, usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri
- Lupin III Part I (Ayrıca Rupan Sansei olarak da bilinir) (1971, dizi) – Yönetmenlik, Isao Takahata ile birlikte
- Yuki no Taiyou (1972, yayınlanmayan TV pilotu) – Yönetmenlik
- Panda Kopanda (1972) – Konsept, senaryo, sahne çizimleri, sahne tasarımı, usta animatörlük/çizimcilik; Isao Takahata tarafından yönetildi.
- Panda Kopanda: Amefuri Circus no Maki (1973) – Senaryo, sahne çizimleri, sahne tasarımı, yapım tasarımı, usta animatörlük/çizimcilik; Isao Takahata tarafından yönetildi.
- Heidi, Alpler'deki Kız (1974, dizi) – Sahne tasarımı, düzenleme; Isao Takahata tarafından yönetildi.
- Haha o Tazunete Sanzenri (1976, dizi) – Sahne tasarımı, düzenleme
- Mirai Shōnen Konan (1978, dizi) – Yönetmenlik
- Akage no An (1979, dizi) – 1-15 bölümlerinde sahne tasarımı ve düzenleme; Isao Takahata tarafından yönetildi.
- Lupin III Part II (Ayrıca Shin Rupan Sansei olarak da bilinir) (1980, dizi) – "Tsutomu Teruki" takma adıyla 2 bölümün yönetmenliğini yaptı.
- Taiyō no Shisha Tetsujin Nijūhachi-gō (1980, dizi) - Usta animatörlük/çizimcilik (8. bölüm)
- Meitantei Hōmuzu (1984, dizi) – Yönetmenlik
- Mavi Suyun Esrarı (1990, dizi) – Senaryo
Filmografi
Önemli ödülleri ve adaylıkları
Notlar ve kaynakça
Dış bağlantılar
