Dîneverî

Dinaveri bugün batı İran'da kalan, Dinaver bölgesi'nin Kirmanşah şehrinde doğmuştur. İsfahan'da astronomi, matematik ve mekanik, Kufe ve Basra'da ise filoloji ve şiir eğitimi almıştır.

Dineveri özellikle de Kitab el-Nebat ("Bitkiler Kitabı") isimli eseriyle tanınmaktadır. 8 ciltlik bu eseri sebebiyle sıklıkla Botaniğin babası olarak adlandırılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]} Kitab el-Nebat isimli eserin dağınık haldeki birçok ciltlerini Muhammed Hamidullah toparlayıp yayınlamıştır.^[5][6] (Fahd, Toufic, "Botany and agriculture", Encyclopedia of the History of Arabic Science, s. 815 ).

Nitekim eser bazı kaynaklarca erken İslam botaniği'nin en ünlü eserlerinden biri olarak adlandırılır.

Alman bilim insanı Bruno Silberberg eserin önemini şöyle anlatır:

"İlmi çalışmaların 1000 sene sonrasında Greklerin botaniği Theophrastus (M.Ö. 372-287) ve Dioscorides Pedanius (MÖ 1 yüzyıl)'in eserlerinde özetlenmiştir; oysa Dinaverî'nin kitabı, müslüman ilminin sadece ikinci asrında, Greklerin seviyesine çıkmakla kalmaz, fakat onları çok daha geride bırakır. Dinaverî'nin kendi eserini tasnif ettiği devirde Dioskorides'in kitabının henüz Arapçaya tercüme edilmemiş olduğunu da burada işaret etmek lâzımdır. Şu halde bu eser müslümanların orijinal bir çalışmasıdır..."^[7]

Harvard Üniversitesi’nden Prof. Mehrdad Izady ise şöyle der: “Kürt ileri gelenleri içinde en mükemmeli, İslam toplumları içinde o güne dek ortaya çıkmış en büyük beyin”^[8] Buna karşı birçok diğer akademik kaynak Dineveri'nin Fars kökenli olduğunu vurgular ve Kürt tezine katılmaz.^{[2][3][4][9][10]}

Dineveri'nin günümüze ulaşamayan Tefsirü’l-Kur'an", Kur'an'nın tefsiri isminde bir eseri de mevcuttur.
Dinaveri 24 Temmuz 896'da doğduğu kent olan Dinaver'de ölmüştür.

Dineverî Kürt tarihi, etnoloji ve aşiretleri üzerine çalışmalar yapan ilk bilim insanıdır. Bu nedenle ilk Kürdolog olarak Kürt tarihine geçmiştir. Kürtlerle ilgili çalışmalarını Ensab el-Ekrad (Kürtlerin Soyu) Kürtçe "Nîjada Kurdan" isimli eserinde toplamıştır. Henüz herhangi bir nüshası günümüze ulaşmayan bu eserin varlığı ise kendisinden çok sonra yaşamış yazarlar tarafından yapılan alıntılar ve ifadeler sayesinde öğrenilmiştir.^[11]

Ensab el-Ekrad eserinden Dunbuliler (Dimili) aşireti ile ilgili olarak İbrahim Bozkurt'un "Kürt Aşiretleri" isimli eserinde bazı bilgilere yer verilmiştir.

Günümüze ulaşan Kürtçe eserleri olmasa da Dinaverî, Kitab el-Nebat (Bitkiler Kitabı) isimli eserinde Kürt coğrafyasına özgü olan bitkilerin orijinal isimleri Kürtçe yazan ilk botanikçidir.^[12]

Kendisine atfedilen eserlerin bir kısmı aşağıdaki başlıklarda sıralanmıştır.^[13]

1. Kitab el-Nebat ("Bitkiler Kitabı") - Eserde Arapça botanik gelenekleri, bitki incelemeleri ve bilgisinin yanı sıra Farsça ve Kürtçe kökenli bitki bilgileri de mevcuttur.^[14]
2. Kitâb el-Cebr ve'l-mukâbele ("Cebir Kitabı")
3. Kitâb-ül-Küsûf ("Güneş Tutulmaları Kitabı")
4. Kîtab el-redd ela reşad el-İsfexanî ("Reşat El-İsfahanî'nin Astronomisine Reddiye")
5. Kitâb el-Hisâb ("Aritmetik Kitabı")
6. Kitâb'ül-Bahsi fî Hisâb il-Hind ("Hint Aritmetiği Analizi")
7. Kitâb'ül-Cem ve't-Tefrîk ("Aritmetik Kitabı")
8. Kitâb'ül-Kıble Ve'z-Zevâl ("Fıkıh ilmi üzerine yazılmış")
9. Kitâb'ül-Envâ ("Hava Durumu Kitabı")
10. İslâh'ul-Mantık ("Mantığın Islahı")

1. Ensab el-Ekrad ("Kürtlerin Soyu") - Kitapta Kürtlerin kökeni, tarihi ve geçmişi konu alınmıştır.^[12][15]
2. Ahbâr'üt-Tivâl ("Genel Tarih")
3. Kitâb el-Kebîr (bilim tarihinde "Büyük Kitap")
4. Kitâb el-Fusâha ("Retorik Kitabı")
5. Kitâb'ül-Büldân ("Coğrafya Kitabı")
6. Kitâb eş-Şîr ve'ş-Şu'arâ ("Şiir ve Şairler Kitabı").