Dölleme
Dölleme ya da tohumlama eşeyli üreyen canlılarda üremek ya da dişiyi döllemek amacıyla, spermin dişi üreme sistemine girişi. Sperm memelilerde rahime veya fallop tüpüne (yumurtlayan hayvanlarda) iletilir. Memelilerde dölleme normalde cinsel ilişki veya çiftleşme sırasında meydana gelir, ancak tohumlama suni tohumlama gibi başka yollarla da gerçekleşebilir.
İnsanlarda, dölleme eyleminin ve biçiminin yasal, ahlaki ve kişilerarası sonuçları vardır. Ancak dölleme ister doğal ister suni yollarla gerçekleşsin, gebelik ve gebelik süreci aynı olacaktır. Tohumlama, in vivo fertilizasyon olarak adlandırılabilir (in vivo "canlı içinde" anlamına gelir), çünkü bir yumurta vücut içinde döllenir, bu in vitro fertilizasyondan (IVF) farklıdır.
Bitkilerde döllenme işlemine tozlaşma denir. Polen tanelerinin anterlerden stigmalara aktarılması işlemidir.
Doğal Dölleme
Bir kadının cinsel ilişki yoluyla döllenmesine "doğal döllenme" (yani doğal yollarla döllenme) denir.[1] Doğal döllenme, penis-vajinal penetrasyon sırasında,[2] ereksiyon halindeki penisin kayganlaşmış vajinanın derinliklerindeyken boşalmayı içerir. Yapay bir kayganlaştırıcı kullanılması gerekiyorsa, bu maddenin sperm öldürücü özelliklere sahip olmamasına dikkat edilmelidir.[3] Boşalma sırasında sperm olarak bilinen bir erkek gamet içeren meni, penis aracılığı ile nemli ve sıcak bir ortam sahip dişi üreme kanalına atılır . İnsanlarda semen genellikle servikal mukus ile doğrudan temas halinde posterior vajinal fornikse fışkırtılır (ejekülasyon)[4] ancak sperm vajinanın veya vulvanın diğer bölgelerinden de servikse (rahim ağzı) yüzebilir. Boşalma sırasında üretilen ortalama meni hacmi 2 ila 5 ml'dir (yaklaşık 1 çay kaşığı),[5] bu ortalama 182 milyon sperm içerir.[2] Her boşalmada spermin sadece küçük bir kısmı fallop tüplerinde döllenme yerine ulaşır ve sperm hücreleri dişi üreme yolunda ilerledikçe sayıları azalır. Spermlerin çoğu ya vajinanın asidik ortamında ölür ya da meni ile birlikte dışarı akar.[2] Yumurtlamadan önce servikal mukus incelir ve sperm sağlığı ve dölleme yeteneği için daha uygun hale gelir. Sperm, servikal mukusla karşılaştıktan sonra hızla rahme girer, ancak çoğu sperm hücresi servikal kriptlerde kaybolarak burada ya ölür ya da döllenme faaliyeti için gecikir.[4] Sperm kadın bağışıklık sistemi tarafından saldırıya uğradığı için rahimde daha fazla yıpranır. Sadece yaklaşık 100-1000 sperm 6 gün hayatta kalabilecekleri yer olan yumurta kanalına ulaşabilir.[2][6] Bu süre zarfında yumurtlama meydana gelirse (veya gelmişse) ve sperm fallop tüpünde bir yumurta ile karşılaşırsa döllenme meydana gelebilir.
Bir kadın, herhangi bir gebe kalma niyeti olmaksızın, zevk için penis-vajinal ilişkiye girerken doğal olarak döllenebilir. Bu, fiziksel veya davranışsal doğum kontrolü yönteminin başarısızlığının bir sonucu olarak veya kadın doğum kontrol yöntemlerine güvenmenin ya da hamilelik olasılığına kayıtsız kalmanın bir sonucu olarak istenmeyen bir durum şeklinde meydana gelebilir.[2] Çoğu kültürde cinsel ilişki yoluyla bir erkek tarafından döllenme, toplumsal, cinsel kısıtlamalara, kurallara tabidir ve yasal, ahlaki ve kişilerarası sonuçları vardır.[7]
Dölleme terimi aynı zamanda, kadında yapay yollarla gebelik oluşturmak için kullanılacak spermin kadının olağan cinsel partneri (örneğin kocası) olmayan (yani bir sperm donörü) bir erkeğin sperminden temin edildiği durumlarda, bunun yapay yol yerine cinsel ilişki yoluyla vermesi ve bu yolla oluşan döllenme vakalarında da kullanılır.[8] Bir sperm donörü tarafından doğal tohumlama vakası genellikle özel bir konudur ve ayrıca spermin bir doğurganlık merkezi tarafından işlendiği yerden daha büyük sağlık riskleri taşıyabilir. Savunucular, doğal tohumlamanın daha yüksek gebelik oranları ve üçüncü tarafların müdahalesini ve ihlalini içermeyen daha 'doğal' bir anlayışa yol açtığını iddia ediyor. Bununla birlikte, doğal tohumlamanın hamilelik şansını artırdığı tıbbi olarak kanıtlanmamıştır.[9] Ek olarak, doğal tohumlama yoluyla gebe kalma doğal bir süreç olarak kabul edilir, bu nedenle baba nafakadan sorumlu olabilir ve çocuğun velayeti ve diğer haklarına sahip olabilir.[9] Genellikle doğal yollarla çocuk sahibi olan bir kişi ile spermini suni yollarla (yani suni tohumlama yoluyla) bir çocuk babası olmak için kullanan kişi arasında kanunen farklı uygulamalar bulunmaktadır. Bu yöntem veteriner tıpta doğal aşım yöntemi olarak adlandırılmaktadır. Suni tohumlama yöntemi ile gebe kalmayan hayvanlar için kullanılan bu yöntemde resmi kurumlarda veya halk elinde bulunan ve doğal aşım için yetiştirilip bakılan boğalar kullanılmaktadır.
Suni dölleme (tohumlama)
Suni tohumlama, dişiyi hamile bırakmak veya döllemek amacıyla cinsel ilişki dışında bir yolla spermin dişinin üreme sistemine girmesidir.[10] İnsanlarda, bir kadın veya normal cinsel partneri, çeşitli nedenlerden dolayı doğal yollarla hamile kalamadığında suni tohumlama kullanılabilir. İntraservikal tohumlama (Serviks içi) ve intrauterin tohumlama (Rahim içi) dahil olmak üzere bir dizi suni tohumlama stratejisi mevcuttur. Doğal tohumlama ile karşılaştırıldığında, suni tohumlama daha invaziv (tıbbi girişim) olabilir ve daha yüksek maliyetli olacak profesyonel yardım ve tıbbi uzmanlık gerektirebilir.[11]
Serviks içi tohumlama, cinsel unsur olmadan doğal tohumlamayı simüle etmeye çalışır. Ağrısızdır ve en basit, en kolay ve en yaygın suni tohumlama yöntemidir ve evde dişi tarafından kendi başına veya profesyonel olmayan yardımlarla yapılabilir. bu yöntem genellikle iğnesiz bir şırınga vasıtasıyla serviksin girişinde vajinaya yıkanmamış veya işlenmemiş semen verilmesini içerir.
Dölleme için sperm, ya kadının seçtiği bir cinsel partner tarafından ya da bir sperm donörü tarafından sağlanabilir.[12] Donör sperm en yaygın olarak lezbiyen çiftler, bekar kadınlar[13] ve erkek partner erkek kısırlığından muzdarip olduğunda heteroseksüel çiftler tarafından kullanılır.[14] Bir dişinin, savaşa gitmeden önce eşinden toplanan spermle döllendiği veya hatta erkeği(ni)n ölümünden sonra sperminin toplandığı durumlar olmuştur.[15] Bazı ülkelerde kimlerin sperm bağışlayabileceğini, kimlerin suni tohumlama yapabileceğini ve bu tohumlamanın sonuçlarını kısıtlayan ve düzenleyen yasalar vardır. Donör spermi kimlerin alabileceğini kısıtlayan düzenlemelere tabi olarak, herhangi bir nedenle, isteyen veya ihtiyacı olan tüm kadınlara verilebilir. İçinde bulunduğu durumda suni tohumlamaya izin vermeyen bir yargı bölgesinde yaşayan bazı kadınlar, buna izin veren başka bir yargı alanına ("doğurganlık yeri") seyahat edebilir. (Ülkelere göre Sperm bağışı yasalarına bakın.)
Suni tohumlama, üretimi artırmanın ve hastalıkların yayılmasının engellenmesinin etkili bir yolu olarak hayvancılıkta yaygın olarak kullanılmaktadır ve kullanılmaya devam etmektedir.[16]
Diğer tohumlama biçimleri
Diğer çeşitli hayvan türlerinde sperm, dişinin üreme sistemine çeşitli yollarla sokulabilir. Örneğin, bazı hemiptera türlerinde, travmatik tohumlama, vücut duvarından parenteral enjeksiyon yoluyla sperm şiddetli bir şekilde sokulabilir. Bazı hayvan türlerinde, onikofora (kadife solucanlar) gibi spermatofor dişinin derisiyle temas halinde kaldığında sperm vücut duvarından geçer.
Ayrıca bakınız
- Yardımcı üreme teknolojisi
- Gebe kalma cihazı
- Döllenme
- İç döllenme
- Sperm bankası
- Sperm bağışı
- Travmatik tohumlama