Döner
Döner, içyağı ve yöresel baharatlarla iyice terbiyelenmiş ve dövülmüş et parçalarının, bir şişin üzerine geçirilerek, dik bir şekilde asıldıkları odun ateşi karşısında pişirildiği, Türk mutfağına özgü bir yemek.
| Döner | |
|---|---|
 | |
| Ülke(ler) |  Türkiye |
| Türü | Et Yemeği |
| Tipi | Kebap |
| Servis şekli | Sıcak |
| Ana malzemeler | Kuzu/Dana eti ya da Tavuk eti |
Tarihçe
Osmanlı İmparatorluğu'nda keşfedilen dönerin tarihi 17. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Yapılan ilk dönerlerde, baharatlı et dilimleri cağ kebabındaki gibi yatay bir şişe geçirildi.[1] Dikey şişte döner yapımı ise 1850'li yıllardan sonra başlamıştır.[1][2] Türkiye'nin Bursa şehri genellikle dikey şişte yapılan döner kebabın doğum yeri olarak kabul edilir.[3] Yavuz İskenderoğlu'na göre, dedesi İskender Efendi dikey şişe geçirilmiş döner kebabın mucididir. İskender Efendi çocukken babasının restoranında pişirilen kuzuları yatay değil de dikey şişe geçirmeyi akıl etmiştir. Dikey kebap başarılı olmuş ve yıllar sonra döner kebap olarak bilinmeye başlamıştır.[4] Bununla beraber, 1830'lu yıllarda Kastamonulu Hamdi Usta da dikey döner kebabı icat ettiğine dair söylentiler vardır.[5][6][7][8]
Dönerin Arap mutfağındaki benzeri şavurma olarak adlandırılır. 1930'lu yıllardan beri farklı kıtalarda da yapılan şavurma, o zamandan beri Meksika'da Lübnanlı göçmenler tarafından satılmaktadır.[9] Dönerin Yunanistan'a 1920'li yıllardaki nüfus mübadelesi ile beraber geldiği düşünülmektedir. Zamanla Yunanistan'da döner, gyrios adıyla satılmaya başlamıştır.[10]
Döner kebap İstanbul'da popülerleşmeye başlaması icadından yaklaşık 100 yıl sonra olmuştur. Dönerin İstanbul'da popülerleşmesi büyük ölçüde Beyti Güler'in İstanbul'da döner restoranı açmasıyla gerçekleşti. 1945'te açılan restoran kısa sürede gazeteciler tarafından keşfedildi. Gazetecilerin restoranı keşfetmesiyle beraber restoran krallara, başbakanlara, film yıldızlarına ve ünlülere döner ve diğer kebap yemeklerini servis etmeye başladı.[11] Döner, 1965'li yıllardan beri İstanbul'da sandviç formunda satılmaktadır.[7]
Döner kebabın dünya genelinde sandviç formunda bir "fast food" olarak satılması 20. yüzyılın sonlarında başladı. Londra'daki ilk döner kebapçısı 1966 yılında, diğer büyük şehirlerdeki kebapçılar ise 1970'li yılların sonlarında açılmaya başladı.[12] Bununla beraber gyros 1971'de Yunanistan ve New York'ta popülerdi.[13][14] Döner'in Yunan-Kanada versiyonu olan donair 1972'de keşfedildi. Kısa sürede Halifax şehrinin ulusal yemeği haline gelen donair, ülke çapında yayıldı.[15][16] 1960'lı yıllarda şavurmadan türeyen taco al pastor Meksika'da yaygınlaştı.[9] 19. yüzyıl Osmanlısında icat edilen döner, Arap şavurmasına, Yunan girosuna ve Meksika'nın taco al pastoruna ilham olmuştur.[17]
Almanya
.jpg)
1970'lerin başında Berlin'deki Türk aşçı Kadir Nurman, döneri Almanya'da yaygınlaştırdı.[18][19] Almanya'da uygun fiyatlarla satılan dönerler, Türkiye'deki muadillerine kıyasla daha fazla salata, sebze ve sos içermektedir. Almanya'da hızla popülerleşen döner kısa sürede Almanya ve birçok Avrupa ülkesinde en çok satan fast food ve sokak yemeklerinden biri olmuş, dünya genelinde popülerleşmiştir.[20]
Hazırlanış
Türkiye'de yapılan dönerlerin büyük çoğunluğunda kuzu eti kullanılmaktadır. Bunun yanında dana ve tavuk eti de sıklıkla kullanılır.
Çeşitleri
Ankara Döneri
Ankara Döneri, Ankara ili sınırları içinde bulunan ve kendine has bir floraya sahip olmaları nedeniyle koyunyetiştiriciliği ile ünlenmiş Çubuk, Beypazarı, Kalecik, Polatlı ve Haymana ilçelerinde yetiştirilmiş kuzuların eti ileyapılır. Fiziksel olgunluğa erişmiş, 40 kg ve üzerinde erkek kuzularda MLD kasından elde edilen et kullanılır. İçinehiçbir şekilde kıyma karıştırılmaz. Kuyrukyağı haricinde iç yağ, böbrek yağı, gömlek yağı vb. kullanılmaz. Terbiyeişleminden sonra sadece köz halindeki meşe odun kömürü ateşinde yavaş yavaş pişirilen Ankara Dönerinin etleri yaprakhalinde kesilir.[21]Ankara döneri Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[22]
Oltu Cağ Kebabı
Cağ kebabı oğlak veya kuzu etinden yapılan Türk mutfağında bir çeşit dönerdir.Oltu Cağ Kebabı Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[22][23]
Sebzeli Bodrum Döneri
Muğla'nın Bodrum ilçesinde yapılan dönerdir. Dönerin içerisine domates, biber, havuç, bezelye ve patates başta olmak üzere birçok sebze koyulur.[24]
Ulaş Yaprak Döneri
Sivas Ulaş Yaprak Döneri 14.07.2020 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[25]
İzmir Kebabı
Bursa Döner Kebabı
Bursa Döner Kebabı 17.06.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[26]
Antakya döner kebabı
Hatay'ın Antakya ilçesinde yapılan dönerdir. Dönerin içerisinde turşu, sarımsaklı mayonez, kızarmış patates, tavuk yahut et döner vardır. Onu diğer dönerlerden ayıran niteliği ise ekmeğinin fazlasıyla ince olup domatesli bir sosla ıslatılıp ızgarada isletilmesidir.
Ağrı Yaprak Döneri
Ağrı Yaprak Döneri 07.12.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[27]
Rekorlar
Dünyanın en büyük döneri 6 Kasım 2005 tarihinde Eyüp Solmaz tarafından kuzu eti kullanılarak yapılan 2 ton 698 kilogramlık dönerdir.[28] Bu dönerle Guinness Rekorlar Kitabı'na girmiştir.[29]
Galeri
Hızlı yemek sunumuyla
Türkiye'de bir dönerci
Servise hazır ekmek arası döner
İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi'nde buharlı döner makinesi
Sebzeli döner
.jpg)
.jpg)