Cinsel yolla bulaşan hastalık
Cinsel yolla bulaşan bir hastalık (CYBH) veya cinsel yolla bulaşan enfeksiyon (CYBE), daha eski adıyla zührevi hastalık , özellikle vajinal seks olmak üzere anal seks, oral seks, bazen de sürtünme yoluyla cinsel ilişkiyle bulaşabilen enfeksiyonların genel adıdır.[1][5][6] CYBE'ler genellikle başlangıçta semptomlara neden olmadığından başkalarına bulaştırma riskleri fazladır.[1][7][8] İngilizce literatürde Cinsel yolla bulaşan enfeksiyon terimi, semptomatik hastalığı olmayan vakaları da kapsadığından cinsel yolla bulaşan hastalık veya zührevi hastalık terimlerinin yerine tercih edilmektedir.[9] CYBE'lerin belirti ve bulguları olarak vajinal akıntı, penis akıntısı, cinsel organların üzerinde veya çevresinde ülserler ve pelvik ağrı sayılabilir.[1] Bazı CYBE'ler kısırlığa neden olabilmektedir.[1]
| Cinsel yolla bulaşan hastalıklar | |
|---|---|
| Diğer adlar | Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE); Zührevi hastalıklar |
 | |
| Condom Müzesi, Bangkok | |
| Uzmanlık | Enfeksiyon hastalıkları Dermatoloji |
| Belirtiler | Asemptomatik olarabilir, vajinal akıntı, penil akıntı, genitallerde veya çevresinde ülserler, pelvik ağrı[1] |
| Komplikasyon | Kısırlık[1] |
| Nedenleri | Enfeksiyon genellikle cinsel temasla bulaşır.[1] |
| Korunma | Cinsel perhiz, aşılar, prezervatifler[2] |
| Sıklık | 1.1 milyar (HIV/AIDS dışındaki CYBH'lar, 2015)[3] |
| Ölüm | 108,000 (HIV/AIDS dışındaki CYBH'lar, 2015)[4] |
Bakteriyel CYBE'ler arasında klamidya, bel soğukluğu ve frengi yer alırken Viral CYBE'ler arasında genital siğiller, genital herpes ve HIV/AIDS yer almaktadır.[1] Paraziter CYBE olarak ise trikomoniyaz sayılabilir.[1] CYBE'lerin çoğunun tedavisi bulunmaktadır ve sağaltım mümkündür. CYBE'lerden frengi, bel soğukluğu, klamidya ve trikomoniyaz sağaltılabilirken, HIV/AIDS ve genital herpes için sağaltım henüz mümkün değildir.[1] Bazı aşılar, hepatit B ve birkaç HPV türü dahil olmak üzere belirli enfeksiyonların riskini azaltabilmektedir.[2] Prezervatif kullanımı, az sayıda cinsel partnere sahip olmak ve monogamik bir ilişki içinde olmak gibi güvenli seks uygulamaları ve Kapsamlı cinsel eğitim CYBE riskini azaltmaktadır.[1][2][10]
CYBE tanı testlerine gelişmiş ülkelerde genelde kolaylıkla ulaşılabilmekteyken gelişmekte olan ülkelerde çoğu zaman testlere ulaşım mümkün değildir.[1] CYBE'lerle ilgili sıklıkla utanç ve damgalanma deneyimlenmektedir.[1] 2015 yılında dünya çapında HIV dışındaki CYBE'li birey sayısı yaklaşık 1,1 milyar iken aynı yıl CYBE'ler 108.000 ölümle sonuçlanmıştır.[3][4] Yaklaşık 500 milyon kişide frengi, bel soğukluğu, klamidya veya trikomoniyaz olduğu tahmin edilmektedir.[1] En az 530 milyon kişinin genital herpes ve 290 kişi milyon kadının ise insan papilloma virüsü taşıdığı düşünülmektedir.[1] CYBE'lerin tarihi kayıtları antik çağın tarihsel belgelerı olan Ebers Papirüsü'ne ( y. MÖ. 1550 ) ve Tanah / Eski Ahit'e ( MÖ. 8/7. yy. ) kadar uzanmaktadır.[11]
Belirti ve Bulgular
CYBE'ler her zaman belirti vermeyebilir veya kuluçka süresine bağlı olarak belirtiler enfeksiyondan hemen sonra ortaya çıkmayabilir. Bazı durumlarda hastalık hiçbir semptom göstermeden taşınabilir, bu da hastalığın başkalarına bulaşma riskini artırır. Tedavi edilmeyen bazı CYBE'ler etkene ve hastalığa bağlı olarak kısırlığa, kronik ağrıya veya ölüme neden olabilir.[12]
Ergenlik öncesi çocuklarda CYBE varlığı cinsel istismara işaret edebilir.[13]
Sebepler
Bulaş
Hamile bir kadında bulunan cinsel yolla bulaşan bir hastalık, doğumdan önce veya sonra bebeğe geçebilir.[14]
| Enfekte bir kişiyle korunmasız cinsel ilişki sırasında bulaşma riski[15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27] | |||
|---|---|---|---|
| Bilinen riskler | Olası riskler | ||
| Bir erkeğe oral seks yapanın taşıdığı riskler |
| ||
| Bir kadına oral seks yapanın taşıdığı riskler | |||
| Oral seks yapılan erkeğin taşıdığı riskler | |||
| Oral seks yapılan kadının taşıdığı riskler | |||
| Vajinal seks—Erkeğin taşıdığı riskler | |||
| Vajinal seks—Kadının taşıdığı riskler | |||
| Anal seks yapan (aktif) partnerin taşıdığı riskler | |||
| Anal seks yapılan (pasif) partnerin taşıdığı riskler | |||
| Anilingus |
| ||
Bakteriyel
- Şankroid ( Haemophilus ducreyi ) [41]
- Klamidya ( Chlamydia trachomatis ) [42]
- Bel soğukluğu ( Neisseria gonorrhoeae ) [43]
- Granuloma inguinale ( Klebsiella granulomatis ) [44]
- Mikoplazma genitalyum [29][45][46][47]
- Mikoplazma hominis [28][29][30][31][48]
- Frengi ( Treponema pallidum ) [49]
- Ureaplasma enfeksiyonu [36][37]
Viral
- Viral hepatit ( hepatit B virüsü )—tükürük, zührevi sıvılar. (Not: hepatit A ve hepatit E fekal-oral yolla bulaşır; hepatit C nadiren cinsel yolla bulaşabilir,[50] ve hepatit D' nin bulaşma yolu (yalnızca Hepatit B ile enfekte bireylere bulaşır) belirsizdir, ancak cinsel yolla bulaşıyor olabilir.[51][52][53] )
- Herpes simpleks ( Herpes simpleks virüsü 1, 2) cilt ve mukozal, görünür kabarcıklarla veya kabarcıklar olmadan bulaşabilir
- HIV ( İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü )—zührevi sıvılar, meni, anne sütü, kan ile bulaşabilir.
- HPV ( Human Papillomavirus )—deri ve mukozal temas. 'Yüksek riskli' HPV türleri neredeyse tüm rahim ağzı kanserlerinin yanı sıra bazı anal, penis ve vulva kanserlerine de neden olur.[54] HPV'nin diğer bazı türleri ise genital siğillere neden olur.
- Molluscum contagiosum ( molluscum contagiosum virüsü MCV)—yakın temasla bulaşır [55]
- Zika virüsü [56]
Parazitler
- Kasık biti ( Pthirus pubis ) [57][58][59] Enfestasyon ve buna eşlik eden yangı durumuna Pediculosis pubis denir.
- Uyuz ( Sarcoptes scabiei )
- Trikomoniyaz ( Trichomonas vajinalis )