Bedelli askerlik
Bedelli askerlik, Türkiye'de Osmanlı döneminden bu yana aralıklarla zorunlu askerliğe alternatif olarak süre kısalması karşılığı nakit bedel ödenmesi mantığına dayanan bir uygulamadır. Uygulamanın dayandırıldığı gerekçeler ordunun ve devletin maddi ihtiyaçları ve bireylerin işlerini kaybetmemeleridir. Uygulamanın Anayasa Mahkemesi tarafından eşitlik ilkesini ihlal etmediğine karar kılınmıştır.
20 yaş ve üzeri erkek Türk vatandaşlarından yurt dışında en az 3 yıl çalışmış olanların sadece bedelli askerlik ücretiyle aynı ücreti ödemek karşılığında, hiç askere alınmadan, temel askeri eğitimden tamamen muaf tutularak askerlik hizmeti yapmış sayılmalarını sağlayan "Dövizle Askerlik" de günümüzde geçerlidir, buna eskiden aynı zamanda "dahte" (dövizle askerlik hizmetine tabi erler) ismi de verilmekteydi.
Diğer şekli ise Türkiye'de ikamet etmekte olan T.C. Vatandaşlarına sağlanan olanaktır. Bu durumdaki askerlik süresi ise 30 gün olarak tespit edilmiştir. Cumhuriyet tarihinde 10 kez uygulanmıştır. En son uygulamalar, 1987, 1992 ve 1999 yıllarında yapılmıştır. 1999 yılındaki uygulamanın sebebi 17 Ağustos 1999'daki Gölcük depreminden sonra ülke ekonomisine katkı amacı taşımıştır. 2011 yılında uygulanan bedelli askerlikte, 30 yaşından gün alan ve 30.000 TL tutar ödeyen kişiler askerlik vazifesini yapmış sayılmışlardır. Yasa çerçevesinde adaylar 21 günlük temel askeri eğitimden de muaf tutulmuşlardır. 2 Aralık 2014 tarihinde Başbakan Ahmet Davutoğlu, 31 Aralık 1987 ve önceki tarihlerde doğanların 18.000 TL karşılığında bedelli askerlikten faydalanabileceklerini belirtmiştir. Bu açıklamadan kısa bir süre sonra toplanan Bedelli Askerlik Komisyonu, bedelli askerlikten 1 Ocak 1988 ve önceki tarihlerde doğanların yine 18.000 TL karşılığında yararlanabileceğini belirten bir karar almıştır. Bu uygulamalardan yararlananların hepsi kışlalı temel askerlik eğitiminden tamamen muaf tutulmuştur. Bu kararın 2 Ocak 1988 ve sonraki tarihlerde doğanlara hak ihlali oluşturduğunu düşünen askerlik yükümlüleri, kararı Ocak 2015'te Anayasa Mahkemesine taşımıştır.
2018 yılında bedelli askerlik uygulanmış, 26 Haziran 2019 tarihindeki yeni askerlik kanunu[1] ile bedelli askerlik kalıcı hâle getirilmiştir. 2020 bedelli askerlik bedeli 35 bin 54 TL olarak belirlenmiştir.[2] Bedelli askerlik ücretleri 2021 yılının ilk yarısında 39 bin 788 liraya yükselmiş, 2022 yılında ise 55.194 TL'ye yükselmiştir. Yurtdışındaki Türk vatandaşlarının döviz üzerinden yaptıkları ödemelere ise kur ayarı yapılacağı açıklanmıştır.[3] Bedelli başvuru ücretleri memur maaşı endekslidir bu nedenle her yıl Ocak ve Temmuz ayında belirlenmiş olan memur maaşı katsayısına göre düzenli olarak yeniden hesaplanır.[4]
Bedelli başvuruları her yıl yeni enflasyon değerlerinin açıklandığı Ocak ayının ikinci haftasından itibaren başlar ve yılın son iş günü mesai saatleri bitimine kadar devam eder.[5] Bu süre içerisinde başvuru gerçekleştiren adayların askerlik yerleri ve tarihleri başvuru yaptıkları yılı takip eden Ocak ayının ikinci haftasında açıklanır.[6] Örneğin Ocak 2023 ve Aralık 2023 yıllarında bedelli başvurusu yapmış olan iki adayın da askerlik yapacakları yerler ve tarihleri Ocak 2024'te açıklanır. TSK tarafından belirlenmiş olan bedelli programına göre yılın ilk bedelli celbi Şubat, son celbi ise Aralıktır.[7] Ocak ayı çoğunlukla yeni ücretin belirlenmesi ve celp tarihlerinin açıklanması arasındaki bir döneme denk gelmesiyle nedeniyle bedelli eğitim celpleri arasında bulunmaz.
Yıllara göre bedelli askerlikten faydalanan kişi sayısı
Türkiye'de 1987'den, 2023'e kadar Bedelli Askerlik hakkından yararlanan yetişkin erkek sayısı 1 milyon 500 bine yaklaşıktır.
2024 yılı ücreti ise kışla şartı olan bedelli askerliğin fiyatının dolar bazında en yüksek olduğu yıldır.
| Yıl | Yararlanan kişi sayısı | Fiyat ($ dolar bazında) | Kışla şartı |
|---|---|---|---|
| 1987[8] | 18.433 | 2.850 $ | Yok |
| 1992[8] | 35.111 | 2.900 $ | Yok |
| 1999[8] | 72.290 | 8.500 $ | Yok |
| 2011[9] | 69.073 | 16.600 $ | Yok |
| 2014[10] | 203.824 | 8.100 $ | Yok |
| 2018[11] | 635.582 | 3.100 $ | Var (21 gün) |
| 2019-2024[12] | 402.045+ | 6.200 $ (2024) | Var (1 ay) |
Bedelli askerlik kalıcı hâle geldikten sonra TL ve USD bazında ücretler
| Yıl | Fiyat (TL) | Fiyat (USD) |
|---|---|---|
| 2019 (1 Ocak-30 Haziran)[13] | 31.343,28 TL | 6.000 $ |
| 2019 (1 Temmuz-31 Aralık)[13] | 33.230,16 TL | 5.800 $ |
| 2020 (1 Ocak-30 Haziran)[13] | 35.054,64 TL | 4.500 $ |
| 2020 (1 Temmuz-31 Aralık)[13] | 37.070,64 TL | 5.500 $ |
| 2021 (1 Ocak-30 Haziran)[13] | 39.788,64 TL | 5.300 $ |
| 2021 (1 Temmuz-31 Aralık)[13] | 43.151,28 TL | 5.000 $ |
| 2022 (1 Ocak-30 Haziran)[13] | 56.506,80 TL | 4.100 $ |
| 2022 (1 Temmuz-31 Aralık)[13] | 80.064,72 TL | 4.800 $ |
| 2023 (1 Ocak-30 Haziran)[13] | 104.084,00 TL | 4.100 $ |
| 2023 (1 Temmuz-31 Aralık)[13] | 122.351,04 TL | 4.300 $ |
| 2024 (1 Ocak-30 Haziran)[14] | 182.608,00 TL | 6.200 $ |
Dövizle askerlik
Oturma veya çalışma iznine sahip olarak; işçi, işveren sıfatıyla veya bir meslek ya da sanatı icra ederek, Türkiye'de geçirdikleri günler hariç en az üç yıl (365*3=1095 gün) yabancı ülkelerde (veya yabancı gemilerde) bulunan TC vatandaşları, askerlik bedelini (182.609,04 TL peşin ödeyerek)[15] dövizle öder ve askerlik eğitimi görmeden terhis olur.[15] Bu hak aynı zamanda yurtdışında en az 3 sene ikamet etmiş olan çift vatandaşlığa sahip T.C. vatandaşlarına da tanınır.
Kışlasız Bedelli Askerlik Talepleri
2011 ve 2014 senelerinde kışlasız bedelli askerlik uygulanması, halen uygulanmakta olan ve kışla şartı olmayan Dövizle Askerlik, ve 2018 genel seçimlerinden önce kışla şartı olmayan bir bedelli askerlik sistemi vadedilmesi gibi faktörler, sonraki yıllarda bedelli askerlikteki kışla şartının kaldırılması için vatandaşların taleplerinin artmasına yol açtı.[16] 2020 yılından beri birçok milletvekili, kışlasız bedelli askerlik düzenlemesi yapılması için çağrılarda bulundu.[17] 2023 ve 2024 yıllarında ise bazı milletvekilleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde, Milli Savunma Bakanı'na bedelli askerlikteki kışla şartının kaldırılması hakkında soru önergesi verdi.[18][19]
| Askerlik Hizmeti | Hizmet Süresi | Devlete Ödenen Ücret (TL) |
|---|---|---|
| Yedek subay ve yedek astsubaylar | 12 ay | Yok |
| Er ve erbaşlar | 6 ay | Yok |
| Bedelli Askerlik (2018 ve sonrası) | 1 ay | 182.608,00 TL (2024) |
| Kışlasız Bedelli Askerlik (2011 ve 2014) | Yok | 30.000 TL (2011) / 18.000 TL (2014) |
| Dövizle Askerlik | Yok | 182.608,00 TL (2024) |