1946 Türkiye genel seçimleri
1946 Türkiye genel seçimleri, 21 Temmuz 1946[1] tarihinde 8. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılan genel seçimlerdir. 5 Haziran'da Milletvekili Seçim Yasası değiştirilmiş ve Cumhuriyet tarihinde ilk defa tek dereceli seçim esasında gerçekleştirilmiştir.[2]
 | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 465 sandalyesi için Çoğunluk için gereken 233 sandalye | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||
 İllere göre kazanan partileri gösteren harita | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Cumhuriyet Halk Partisi 397, Demokrat Parti 61 ve Bağımsızlar 7 Milletvekilliği kazandı.
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk çok partili genel seçimi olan bu seçim adli denetim dışında, açık oy, gizli sayım ve liste usulü çoğunluk sistemi esasına göre yapıldı.[3] (açık oy - gizli tasnif)[4] Bu usulsüzlüklerinden dolayı "şaibeli seçim" şeklinde de anılmıştır.[5] Bu genel seçim ile TBMM 8. dönem milletvekilleri seçilmiştir.
Seçimlerde ilk kez aday esaslı blok oy sistemi uygulanmıştır. Bu sistemle beraber her vilayetin bir de seçim çevresi olmaktadır. Her 40 bin yurttaş için bir milletvekili seçilirken, herhangi bir ilin nüfusunun 40 binin altında olması halinde o ile bir milletvekilliği tahsis edilmekteydi. Nüfusu 40 binin üzerindeki iller için milletvekili sayıları ise şöyle belirtilmişti:
- Nüfusu 55.000'e kadar olan iller: 1 milletvekili
- Nüfusu 55.001-95.000 arası: 2 milletvekili
- Nüfusu 95.001-135.000 arası: 3 milletvekili
- Nüfusu 135.001-175.000 arası: 4 milletvekili[6]
Arka Plan
Milli Kalkınma Partisi'nin Kuruluşu
Demokrat Parti'nin Kuruluşu
Yerel Seçimlerin Erkene Alınması Kararı
Genel Seçimlerin Erkene Alınması Kararı
5 Haziran 1946 tarihinde Milletvekili Seçim Kanunu değiştirilmiş, 10 Haziran'da da 2'ye karşı 383 oyla seçim kararı alınmıştır. 3 Temmuz'da, seçimlerin 21 Temmuz'da yapılacağı duyuruldu. Ülke genelinde 20.112 seçim bürosu oluşturuldu.
Kampanya Dönemi
Cumhuriyet Halk Partisi'nin Kampanyası
Bakanlar 27 Haziran'da seçim bölgelerine doğru yola çıktılar. 6 Temmuz'da İzmir'de Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel için verilen bir eğlencede iki karşıt partili öğrenci birbiriyle kavga etti. 8 Temmuz'da Başbakan Şükrü Saraçoğlu ilk seçim konuşmasını radyodan yaptı. 15 Temmuz'da Hasan Saka Trabzon'da seçim çalışmalarını yürüttü. 17 Temmuz'da İsmet İnönün radyodan halka seslendi. 19 Temmuz'da İsmet İnönü 63 ilde adaylarını ilan etti.[7]
Demokrat Parti'nin Kampanyası
16 Haziran 1946 tarihinde Demokrat Parti seçime katılma kararı aldı.[8] 27 Haziran'da Mareşal Fevzi Çakmak'ın bağımsız aday olarak Demokrat Parti listesinde yer alacağı açıklandı. Teşkilatlanmasını tam olarak tamamlayamayan parti seçim döneminde teşkilatlanmasını da hızlandırdı. 29 Haziran'da Celal Bayar Adana'dan seçim çalışmalarına başladı[9] Osmaniye, Ceyhan, Tarsus ve Mersin'de büyük ilgiyle karşılanan Bayar buradan Ankara'ya döndü. 13 Temmuz'da İzmir'de 8bin kişilik bir miting düzenlendi; aynı gün İstanbul'da Fevzi Çakmak'ı 20bin kişi karşıladı 15 Temmuz'da Celal Bayar İzmir'de 30bin kişinin katıldığı bir miting düzenlerken, Refik Koraltan da Hatay'da seçim çalışmalarını yürüttü. Aynı gün Bayar Ödemiş'e gitti. 17 Temmuz'da İstanbul, Ankara, Aydın, Manisa, Erzurum, Erzincan, Denizli, Ordu, Kocaeli, Çankırı, Bilecik, Bursa, İzmir ve Konya adaylarını ilan etti. Aynı gün Bayar ve Menderes Aydın'da seçim çalışmaları gerçekleştirdi. Bayar aynı gün Bergama'ya, 19 Temmuz'da da Balıkesir'e ve Bursa'ya geçti; 20 Temmuz'da İstanbul'a geldi
Balıkesir, Bursa ve İstanbul'u kapsayan seçim gezileri yapmıştır. Fevzi Çakmak İstanbul'da bir takım geziler yapmıştır. Seçimlerden bir gün önce hükûmetin baskıları nedeniyle Urfa'da seçimlere katılmayacağını bildirmiştir.[10]
Milli Kalkınma Partisi'nin Kampanyası
17 Haziran 1946 tarihinde Milli Kaklkınma Partisi seçimlere katılma kararı aldı[11] 17 Temmuz'da İstanbul adaylarını ilan etti. 18 Temmuz'da İzmir, Kırklareli, Tekirdağ, Niğde, Amasya, Urfa, Adana, Zonguldak, Kocaeli adaylarını açıkladı.
Diğer Partiler
13 Temmuz'da Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi İstanbul ve İzmir'de Liberal Demokrat Parti ve Yalnız Vatan İçin Partisi İstanbul'da adaylarını açıklamıştır. Sosyal Demokrat Parti seçimlerden 1 gün önce seçime katılmayacağını ve bağımsız adayları destekleyeceğini açıkladı.
Nevzat Tandoğan'ın İntiharı
Ankara Cinayeti olaylarıyla ismi anılan Nevzat Tandoğan 9 Temmuz'da intihar etti.
Oy Verme
Seçmenler 21 Temmuz 1946 günü saat 8.00 ila 19.00 arasında oy kullanma işlemlerini gerçekleştirdiler[12] 22 yaşını geçmiş her Türk vatandaş oy kullanma hakkına sahiptir.
Sonuçlar
Seçim sonuçlarına ait verilere ne yazık ki ulaşılamamaktadır. Aşağıdaki verilerde milletvekillerinin seçim mazbatalarından alınan veriler TÜİK'in 1950, 1954 ve 1957 yıllarındaki seçimleri hesaplarken kullandığı yöntemle hesaplanarak düzenlenmiştir. Kayıtlı seçmenler ve seçime katılan seçmenlere ait veriler yine mazbatalardan alınmış ve dönemin içişleri bakanının açıklamalarıyla düzenlenmiştir. Eskişehir, Kütahya ve Afyon sonuçları CHP bölge müfettişlerinin inceleme sonuçlarından alınmıştır.
1946 genel seçimlerinin sonuçları:[13]
| Toplam | |
|---|---|
| Kayıtlı seçmen sayısı | 8.551.549 |
| Kullanılan oy | 6.373.543 |
| Geçerli oy | 6.373.543 |
| Katılım oranı (%) | 74,53 |
| Seçim Bürosu | 20.112 |
 | |||||||||
| Parti | Genel Başkan | Oy | % | +/– | Sandalye | +/– | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Cumhuriyet Halk Partisi | İsmet İnönü | 4.150.000~ | 85,4 |  14,6 | 397 | 91 | |||
| Demokrat Parti | Celâl Bayar | 1.800.000~ | 13,1 | Yeni | 641 | Yeni | |||
| Milli Kalkınma Partisi | Nuri Demirağ | 40.000~ | 0.6 +/- | Yeni | 0 | — | |||
| Liberal Demokrat Parti | Kazım Demiraslan | 2.858 | 0,04 | Yeni | 0 | — | |||
| Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi | Ethem Ruhi Balkan | 134 | 0,00 | Yeni | 0 | — | |||
| Yalnız Vatan İçin Partisi | Yaşar Çimen | 77 | 0,00 | Yeni | 0 | — | |||
| Bağımsızlar | 350.000~ | 5.5~ | — | 4 |  3 | ||||
| Toplam | 6.373.543 | 100 | 465 | ||||||
1 4 milletvekili Demokrat Parti listesinden bağımsız olarak seçildi.
CHP'nin Aldığı Oy
Mazbatalardan alınan verileri incelediğimizde oyların sadece CHP'ye ait olduğunu bilmemizin kesin olduğu 55 ildeki verilerde CHP 3.891.654 oy almıştır. Buna Burdur, Denizli, Kayseri, Maraş, Muğla ve Sinop'ta seçilen CHP'li vekillerin oyları (214.209) da eklendiğinde. CHP'nin 61 ilde en fazla 4.105.663 oy aldığı anlaşılmaktadır. Bu da oy kullanan seçmen sayısının yaklaşık %65'ine denk gelmektedir. Bu verilere göre CHP'nin en az %65 oy aldığını söyleyebiliriz
DP'nin Aldığı Oy
Mazbatalardan alınan verileri incelediğimizde oyların sadece DP'ye ait olduğunu bilmemizin kesin olduğu Çanakkale ve İçel verilerinde DP 96.127 oy almıştır. Buna CHP müfettişlerinin Afyon, Eskişehir ve Kütahya raporlarındaki veriler (166.112), Cumhurbaşkanlığı arşivinde bulunan Aydın, İstanbul, Niğde ve Çankırı'daki seçimlere dair notlar (228.108) ve gazetelerden alınan 15 ilin sonuçları eklendiğinde 24 ilde yaklaşık 1.051.086 oy aldığı tesit edilmiştir. Bu da oy kullanan seçmen sayısının yaklaşık %17'sine denk gelmektedir. Bu verilere göre DP'nin en az %17 oy aldığını söyleyebiliriz.
İllere göre sonuçlar
| İl | MV Sayısı[14] | CHP[15] | % | DP | % | MKP | % | Bağ. | % | Toplam[15] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Afyon | 8 | 43.548 | 41,99 | 55.728 | 53,73 | Katılmadı | 2.449 | 4,28 | 103.711 | |
| Ağrı | 3 | 39.614 | 86,08 | Katılmadı | Katılmadı | 6.406 | 13,92 | 46.020 | ||
| Amasya | 4 | 38.229 | 71,72 | 9.088 +/- | 17,05 +/- | K | K | 53.303 | ||
| Ankara | 17 | 141.850 | 59,16 | 87.484[16] | 36,49[16] | Katılmadı | 10.427 +/- | 4,35 +/- | 239.761 | |
| Antalya | 7 | 64.432 | 79,54 | 27.211 +/- | 33,59 +/- | Katılmadı | 81.008 | |||
| Aydın | 7 | 59.180 | 61,23 | 30.084 | 31,57 | Katılmadı | 5.893 | 6,18 | 96.645 | |
| Balıkesir | 13 | 105.091 | 59,09 | K | K | Katılmadı | 177.855 | |||
| Bilecik | 3 | 22.538 | 49,14 | 16.467 +/- | 35,90 +/- | Katılmadı | 6.864 | 14,96 +/- | 45.869 | |
| Bingöl | 2 | 31.267 | 95,56 | Katılmadı | Katılmadı | 1.453 | 4,44 | 32.720 | ||
| Bitlis | 2 | 28.265 | 100,00 | Katılmadı | Katılmadı | Katılmadılar | 28.265 | |||
| Bolu | 7 | 52.145 | 55,85 | K | K | Katılmadı | 93.371 | |||
| Burdur | 3 | 17.218 +/- | - | Bağımsız adayla birlikte | Katılmadı | 16.303 | - | 41.316 | ||
| Bursa | 12 | 104.109 | 54,44 | K | K | Katılmadı | 181.242 | |||
| Çanakkale | 6 | - | - | 50.454 | 54,87 | K | K | 91.947 | ||
| Çankırı | 5 | 34.025 | 47,70 | 23.728 | 33,26 | Katılmadı | 13.480 | 19,04 | 71.733 | |
| Çoruh | 5 | 62.085 | 90,02 | Katılmadı | Katılmadı | 6.884 | 9,98 | 68.969 | ||
| Çorum | 8 | 61.814 | 61,91 | K | K | Katılmadı | 99.844 | |||
| Denizli | 8 | 47.387 +/- | 48.29 +/- | Bağımsız adayla birlikte | Katılmadı | - | - | 98.132 | ||
| Diyarbakır | 7 | 69.000 | 86,00 | 10.895 +/- | 13.58 +/- | Yok | Yok | 80.228 | ||
| Edirne | 5 | 29.122 | 33,34 | 30.255 | 34,65 | 27.961 | 32,01 | 68.830 | ||
| Elazığ | 5 | 42.512 | 75,45 | Yok | Yok | 56.352 | ||||
| Erzincan | 5 | 54.739 | 82,08 | K | K | Yok | Yok | 66.748 | ||
| Erzurum | 10 | 132.956 | 82,06 | K | K | Katılmadı | 162.018 | |||
| Eskişehir[17] | 6 | 33.842 | 41,34 | 46.280 | 57,45 | Katılmadı | 434 | 0,54 | 81.869 | |
| Gaziantep | 7 | 48.318 | 61,21 | K | K | Katılmadı | 78.942 | |||
| Giresun | 8 | 66.604 | 75,45 | Ortak liste hazırladılar (DP 4, MKP 3, Bağ. 1) | 89.458 | |||||
| Gümüşhane | 6 | 77.504 | 83,57 | Katılmadı | Katılmadı | 15.240 | 16,43 | 92.744 | ||
| Hakkâri | 1 | 14.427 | 100,00 | Katılmadı | Katılmadı | Katılmadılar | 14.427 | |||
| Hatay | 6 | 50.608 | 66,16 | 25.886 +/- | 33.84 +/- | Katılmadı | 76.494 | |||
| Isparta | 5 | 49.319 | 74,48 | K | K | Katılmadı | 66.219 | |||
| İçel | 7 | - | - | 45.673 | 62.03 | Katılmadı | K | K | 73.628 | |
| İstanbul | 23 | 145.844 | 42,39 | 173.710 | 50,49 | 5.627 | 1,64 | K | K | 346.271 |
| İzmir | 16 | 116.354 | 53,13 | 100.561 | 45,92 | 1.053 | 0,48 | 1.047 | 0,48 | 222.532 |
| Kars | 9 | 133.359 | 98,95 | Katılmadı | Katılmadı | 1.418 | 1.05 | 134.777 | ||
| Kastamonu | 9 | 72.399 | 54,04 | 31.887 +/- | 23,80 +/- | Katılmadı | 133.981 | |||
| Kayseri | 9 | 56.076 +/- | 48.14 +/- | 47.646 +/- | 40,90 +/- | Katılmadı | K | K | 116.488 | |
| Kırklareli | 5 | 43.715 | 74,14 | K | K | K | K | 58.960 | ||
| Kırşehir | 4 | 34.876 | 64,51 | K | K | Katılmadı | 54.062 | |||
| Kocaeli | 10 | 58.910 | 46,13 | K | K | K | K | 127.711 | ||
| Konya | 16 | 145.599 | 66,56 | K | K | Katılmadı | 218.754 | |||
| Kütahya[18] | 10 | 63.429 | 47,88 | 64.104 | 48,39 | Katılmadı | 3.443 | 2,63 | 132.462 | |
| Malatya | 11 | 98.055 | 65,58 | Katılmadı | Katılmadı | 51.460 | 34,42 | 149.515 | ||
| Manisa | 11 | 81.948 | 53,93 | K | K | Katılmadı | 151.950 | |||
| Maraş | 6 | 38.805 +/- | - | Bağımsız adayla birlikte | Katılmadı | 31.121 | +/- | - | ||
| Mardin | 7 | 108.394 | 97,54 | Katılmadı | Katılmadı | 2.735 | 2,46 | 111.129 | ||
| Muğla | 5 | 25.803 +/- | 45,58 +/- | 29.818 +/- | 52,68 +/- | Katılmadı | 986 +/- | 1,74 +/- | 56.607 | |
| Muş | 2 | 25.738 | 84,87 | Katılmadı | Katılmadı | 4.589 | 15,13 | 30.327 | ||
| Niğde | 7 | 99.435 | 95,40 | Katılmadı | 1427 | 1,37 | 3.955 | 3,79 | 104.232 | |
| Ordu | 8 | 65.919 | 73,69 | K | K | Katılmadı | 89.458 | |||
| Rize | 6 | 72.333 | 87,74 | Katılmadı | Katılmadı | 10.110 | 12,26 | 82.443 | ||
| Samsun | 10 | 71.382 | 54,81 | 62.120 +/- | 41,70 +/- | K | K | 130.230 | ||
| Seyhan[19] | 10 | 64.616 | 55,50 | 30.495 | 26.19 | 226 | 0.19 | 21.097 | 18.12 | 116.434 |
| Siirt | 4 | 62.434 | 100,00 | Katılmadı | Katılmadı | Katılmadılar | 62.434 | |||
| Sinop | 5 | 28.720 +/- | 46,25 +/- | 30.025+/- | 48,36 +/- | Katılmadı | 62.091 | |||
| Sivas | 12 | 139.415 | 79,51 | 25.777+/- | 14,70 +/- | Katılmadı | 10.161 | 5,79 +/- | 175.353 | |
| Tekirdağ | 5 | 54.149 | 75,45 | K | K | K | K | 71.770 | ||
| Tokat | 8 | 95.025 | 77,60 | 16.410 +/- | 13,40 +/- | Katılmadı | 11.026 +/- | 9,00 +/- | 122.461 | |
| Trabzon | 12 | 175.834 | 96,13 | K | K | Katılmadı | 182.918 | |||
| Tunceli | 2 | 23.265 | 81,81 | Katılmadı | 28.438 | |||||
| Urfa | 6 | 99.876 | 99,81 | Katılmadı | K | K | 100.062 | |||
| Van | 3 | 45.201 | 99,94 | Katılmadı | Katılmadı | Katılmadılar | 45.229 | |||
| Yozgat | 7 | 53.560 | 52,18 | K | K | Katılmadı | 102.646 | |||
| Zonguldak | 9 | 83.985 | 65,53 | 36.420 +/- | 28,42 +/- | 5.757 +/- | 4,49+/- | 2.005 +/- | 1,56 +/- | 128.167 |
- a : Afyon, Eskişehir ve Kütahya sonuçları CHP bölge müfettişinin raporlarından alınmıştır
- K : Seçime katıldı
- +/- : Toplanan verilere göre kesin olmamakla birlikte ortalama alabilecekleri oylar hesaplanmıştır. Yani bu sayı ve orana yakın oy almıştır.
- CHP'nin görülen oylarının hepsi mazbatalardaki veriler kullanılarak oluşturulmuştur.
- Oy kullanan seçmen sayısına mazbatalardan ulaşılmıştır
Kayıtlı Seçmen Sayısı ve Seçimlere Katılım Oranı
Kayıtlı Seçmen ve oy kullanan seçmen sayılarına ait veriler milletvekillerinin seçim mazbatalarından alınmıştır[20]
| İl | Seçmen Sayısı | Oy Kullanan Seçmen Sayısı | Katılım Oranı (%) |
|---|---|---|---|
| Afyon | 151.793 | 103.711 | 68,32 |
| Ağrı | 56.188 | 46.020 | 81,90 |
| Amasya | 63.143 | 53.303 | 84,42 |
| Ankara | 295.742 | 239.761 | 87,07 |
| Antalya | 121.931 | 81.008 | 66,44 |
| Aydın | 134..691 | 96.645 | 71,75 |
| Balıkesir | 237.532 | 177.855 | 74,88 |
| Bilecik | 64.886 | 45.869 | 70,69 |
| Bingöl | 40.389 | 32.720 | 81,01 |
| Bitlis | 35.424 | 28.265 | 79,79 |
| Bolu | 140.857 | 93.371 | 66,29 |
| Burdur | 55.883 | 41.316 | 73,93 |
| Bursa | 236.512 | 181.242 | 76,63 |
| Çanakkale | 119.824 | 91.947 | 76,73 |
| Çankırı | 88.209 | 71.733 | 80,75 |
| Çoruh | 83.274 | 68.969 | 82,82 |
| Çorum | 154.631 | 99.844 | 64,57 |
| Denizli | 148.561 | 98.132 | 66,05 |
| Diyarbakır | 104.477 | 80.228 | 76,79 |
| Edirne | 97.250 | 68.830 | 70,78 |
| Elazığ | 92.385 | 56.352 | 61,00 |
| Erzincan | 76.174 | 66.748 | 87,63 |
| Erzurum | 178.179 | 162.018 | 90,93 |
| Eskişehir | 109.632 | 81.869 | 74,68 |
| Gaziantep | 120.274 | 78.942 | 65,64 |
| Giresun | 123.313 | 89.458 | 72,55 |
| Gümüşhane | 107.524 | 92.744 | 86,25 |
| Hakkâri | 15.664 | 14.427 | 92,10 |
| Hatay | 102.757 | 76.494 | 74,73 |
| Isparta | 89.726 | 66.219 | 73,80 |
| İçel | 128.528 | 73.628 | 57,29 |
| İstanbul | 528.520 | 346.271 | 65,52 |
| İzmir | 318.957 | 222.532 | 69,77 |
| Kars | 142.388 | 134.777 | 94,65 |
| Kastamonu | 179.689 | 133.981 | 74,56 |
| Kayseri | 156.841 | 116.488 | 74,27 |
| Kırklareli | 83.097 | 58.960 | 70,95 |
| Kırşehir | 71.642 | 54.062 | 75,46 |
| Kocaeli | 183.226 | 127.711 | 69,70 |
| Konya | 286.513 | 218.754 | 76,35 |
| Kütahya | 186.550 | 132.462 | 71,01 |
| Malatya | 195.857 | 149.515 | 76,34 |
| Manisa | 222.320 | 151.950 | 68,35 |
| Maraş | Veri yok | Veri yok | Veri yok |
| Mardin | 151.449 | 111.129 | 73,38 |
| Muğla | 99.232 | 56.607 | 57,05 |
| Muş | 35.289 | 30.327 | 85,94 |
| Niğde | 129.249 | 104.232 | 80,88 |
| Ordu | 142.549 | 92.569 | 64,94 |
| Rize | 103.751 | 82.443 | 79,46 |
| Samsun | 162.737 | 130.230 | 80,02 |
| Seyhan | 162.224 | 116.434 | 71,77 |
| Siirt | 63.450 | 62.434 | 98,40 |
| Sinop | 96.340 | 62.091 | 64,45 |
| Sivas | 213.770 | 175.352 | 80,03 |
| Tekirdağ | 86.605 | 71.770 | 82,87 |
| Tokat | 146.410 | 122.461 | 83,64 |
| Trabzon | 208.631 | 182.918 | 87,68 |
| Tunceli | 35.288 | 28.438 | 80,59 |
| Urfa | 113.782 | 100.062 | 87,94 |
| Van | 49.442 | 45.229 | 91,48 |
| Yozgat | 122.850 | 102.646 | 85,55 |
| Zonguldak | 172.375 | 128.162 | 74,35 |
| Toplam | 8.335.167 | 6.312.670 | 75,74 |