Şuşa Katliamı
 | Bu maddede belli bir etnik grubun bakış açısının ağırlıkta olduğu bir tür sistemik yanlılık sorununun bulunduğu düşünülmektedir. Maddenin evrenselleştirilmesi ve uygun hâle getirilmesi için lütfen tartışmaya katılınız. Şablonu maddeden çıkarmadan önce şablonun yardım sayfasını lütfen inceleyiniz. |  |
Şuşa pogromu veya Şuşa katliamı (Ermenice: Շուշիի ջարդեր - Shusha charder), Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nde yer alan Şuşa şehrindeki Ermeni ayaklanmasının bastırılmasının ardından[3] Azeri asker ve siviller tarafından şehirdeki Ermeni nüfusunun topluca öldürülmesini ve Ermeni mahallelerinin yıkımını içeren olaylardır.[4][5][6][7][8][9][10][11][12][13]
 Şehrin yıkılmış Ermeni mahalleleri | |
| Bölge | Dağlık Karabağ |
|---|---|
| Tarih | Mart 1920 |
| Hedef | Ermeniler |
Saldırı türü | Katliam,[1] İsyan, Pogrom |
| Ölü | 500- 20.000[2] |
Katliam, 22-26 Mart 1920 tarihlerinde Ermenistan ve Azerbaycan tarafından bölgenin kime ait olduğu hususunda yaşanan çatışmalar sonucunda gerçekleşti. Bu, Şuşa’nın Ermeni mahallelerinin tamamen tahrip olmasına ve kasabanın Ermeni nüfusunun ortadan kaldırılmasına neden oldu. Olaylardan sonra şehirde etnik açıdan Azeriler baskın grup haline geldi.[5]
Katliam
Richard Hovannisian olayları şu şekilde betimlemiştir:
Şehrin Azeri sakinlerinin de katıldığı Azerbaycan birlikleri Şuşa'nın Ermeni bölgelerini cehenneme çevirdi. 23-26 Mart tarihleri arasında, kiliseler ve arsaları, kültürel kurumlar, okullar, kütüphaneler ve tüccar sınıfının konakları da dahil olmak üzere yangında yaklaşık 2.000 yapı tahrip edildi. (...) Emniyet müdürü Avetis Ter-Ghukasian ateşe verilerek bir insan meşalesi haline getirildi ve birçok aydın 500 Ermeni kurban arasındaydı.[14]
Azeri komünist Odzhakhkuli Musayev'in açıklamasına göre ise olay:
Savunmasız kadınların, çocukların, yaşlı kadın ve erkeklerin acımasızca yok edilmesi başladı. Ermeniler toplu katliamlara maruz kaldılar ... Ve güzel Ermeni kızlar tecavüz edildikten sonra silahla vuruldu ... Hüsrev Bey Sultanov'un emriyle, pogromlar altı günden daha fazla bir süre boyunca devam etti ve Ermeni mahallelerindeki evler talan edildi, ezildi ve küle döndü ... Hüsrev Bey Sultanov, Müslümanlarla Cihad hakkında konuştu ve onlardan, kadınları, çocukları vb. bağışlamadan, Şuşa şehrinin Ermenilerini yok etmelerini istedi.[15]
Büyük Sovyet Ansiklopedisi'ne (Üçüncü Baskı, 1970) göre, bu olaylar kent nüfusunun 2.096'sının ölümüne sebep oldu. Olaylardan sonra şehirde sadece birkaç Ermeni ailesi kaldı.[16]
Nadezhda Mandelştam 1920'lerde Şuşa hakkında şunları yazdı:
"... eskiden, elbette sağlıklı olan bu kasabada, felaket ve katliamların görüntüsü çok canlıydı... Katliamlardan sonra bütün kuyuların cesetlerle dolu olduğunu söylüyorlar. (...) Sokakta veya dağda kimseyi görmedik. Sadece şehir merkezinde, pazar meydanında çok fazla insan vardı, fakat aralarında hiç Ermeni yoktu, hepsi de Müslümandı.”[17]
21 Ocak 1936'da Moskova Kremlini'nde Azerbaycan SSC'den gelen delegasyonun kabulü sırasında Sergo Ordzhonikidze, yıkılmış Şuşa'yı ziyaretini şu şekilde hatırlamıştır:
Bugün bile 1920'de Şuşa'da gördüklerimi korkuyla hatırlarım. En güzel Ermeni kasabası tamamen yıkıldı ve kuyularda kadınların ve çocukların cesetlerini gördük.”[18]
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti eski İçişleri Bakanı Behbud Han Cevanşir, Ermenistan Devrimci Federasyonu'nun Nemesis Operasyonu sırasında bu olaylara karıştığı için suikasta uğramıştır.[19]
Kayıplar
Ekim Devrimi öncesindeki 1916 yılında Kafkasya'da yürütülmüş son istatistiklere göre, Şuşa kasabası 43.869 kişiye ev sahipliği yapmaktaydı. Bunlardan 23.396'ı (%53) Ermeni iken, 19.121'i (%44) ise Tatardı (Azeri).[20]
Kayıp sayısı tahminleri belirsiz ve değişkendir; 500[21][22] ila 20,000 - 30,000 Ermeni'nin öldürüldüğü[23][24][25][26][27] ve Şuşa'daki birçok binanın yıkıldığına inanılmaktadır.
Kaynakça
Yayınlar
- Armenia, Armenia: about the country and the people from the Biblical times to our days, a reference-book, V. Krivopuskov, V. Osipov, V. Alyoshkin, ed. V.V. Krivopuskov, 3. ed., Moskova, Golos-Press, 2007. P. 30-31.
- (Rusça) В Нагорном Карабахе осудили погромы 1920 года в Шуши 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.