İli Türkçesi
İli Türkçesi, 1982 yılı verilerine göre İli vadisinde Gulca şehri yakınında 120 konuşanı bulunan bir Türk lehçesidir. Çin'de ve olasılıkla Kazakistan'da konuşulmaktadır. Bu lehçeyi, Kazak Özerk İli bölgesinde ihtiyar kişiler konuşurlar.
| İli Türkçesi | |
|---|---|
| İlı turkeşi | |
| Ana dili olanlar | Sincan Uygur Özerk Bölgesi |
| Konuşan sayısı | 120 (1980, R. F. Hahn) (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | tut |
| ISO 639-3 | [[ISO639-3:ili|ili]] |
Sınıflandırma
İli Türkçesi, Türk dilinin Çağatay öbeğine benzerlik gösterse de bazı özellikleri ileKıpçak altkatman (dil) izlenimini uyandırır.[2][3]
İli Türkçesi dilindeki Çağatay ve Kıpçak özelliklerinin kıyaslaması aşağıdaki cetvelde gösterilmektedir:
| Kazakça (Kıpçak) | İli Türkçesi | Özbekçe (Karluk) | Türkçe | |
|---|---|---|---|---|
| *G > w den sonra alçak ünlü | [taw] | [taw] | [tɒɣ] | dağ |
| iyelik durumu benzeşmesi | [tyje+niŋ] / [et+tiŋ] | [tʉjæ+nin] / [et+tin] | [tʉjæ+niŋ] / [et+niŋ] | devenin / etin |
| *G > w > Ø den sonra yüksek ünlü | [sarɨ] | [sarɨq] | [sarɨq] | sarı |
| Çift ünsüz yitimi | [segiz] | [sekkiz] | [sækkiz] | sekiz |
Coğrafi dağılım
Hiçbir ülkede resmî dil olarak konuşulmayan İli Türkçesi, ilk defa 1980 yılında Profesör Franz Hahn Reinhard adındaki dilbilimci tarafından saptanmış ve son otuz haneli yaklaşık olarak 120 Türk kökenli insanın İli Kazak Özerk İlinde İli Nehri ve yan kolları boyunca ve Gulca kenti yakınlarında yaşadıkları bildirilmiştir. Başka bir kaynakta 1991 yılında sayılarının iki yüz olduğu sanılmaktadır. Büyük bir olasılıkla bu dil Kazakistan'da konuşulmaktadır. Söylentilere göre bundan 200 yıl önce Fergana vadisinden (günümüz Özbekistan ve Kırgızistan) İli vadisine göç etmişlerdir.
Sesler
Sessiz harfler
| çiftdudaksıl | dişyuvasıl | damaksıl | artdamaksıl | küçük dil ünsüzü | gırtlaksıl | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| genzel sessiz harf | m | n | ŋ | |||||||||
| içpatlamalı sessiz harf | p | b | t | d | tʃ | dʒ | k | g | q | |||
| sürtünmeli sessiz harf | s | z | ʃ | χ | ʁ | h | ||||||
| bağlantılı sessiz harf | ɾ | |||||||||||
| onaylı sessiz harf | l | j | w | |||||||||
Sesli harfler
| ince ünlüler | kalın ünlüler | ||
|---|---|---|---|
| düz ünlü | yuvarlak | ||
| dar ünlü | i | ɨ | ʉ |
| orta ünlü | e | ɵ | |
| geniş ünlü | æ | ɑ | |
Notlar
Kaynakça
- Zhào Xiāngrú ve Reinhard F. Hahn (1989). "The Ili Turk People and Their Language". Central Asiatic Journal 33 (3/4): 261-285.
- Reinhard F. Hahn (1991). "An Annotated Sample of Ili Turki". Acta Orientalia Academiae Scientiorum Hungaricae 45 (1): 31-53.
- Reinhard F. Hahn, "Spoken Uyghur", Univ Of Washington Presse, ISBN 978-0-295-98651-7.
Dış bağlantılar
- Ili Turki 1 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)