Ekonomi

Birisi mal veya hizmet ürettiği, tedarik ettiği ve dağıttığı sürece bir tür ekonomi var olmuştur; toplumlar büyüdükçe ve karmaşıklaştıkça ekonomiler de büyüdü.

Sümer emtia parasına dayalı büyük ölçekli bir ekonomi geliştirdi.

Babilliler ve onların komşu şehir devletleri daha sonra borçla ilgili kurallar/kanunlar, ticari uygulamalarla ilgili yasal sözleşmeler ve hukuk kuralları ve özel mülkiyet açısından düşündüğümüz en eski ekonomi sistemini geliştirdiler.^[1]

Antik ekonomi öncelikle geçimlik tarıma dayanıyordu.^[6] Şekel, Sami halkları tarafından kullanılan ağırlık ve para birimini ifade eden ilk birimdir. Terimin ilk kullanımı M.Ö. 3.000 yıllarında Mezopotamya'da ortaya çıkmış ve gümüş, bronz, bakır vb. gibi diğer değerleri bir metrikle ilişkilendiren belirli arpa kütlesine atıfta bulunmuştur.

Tıpkı İngiliz Sterlini'nin başlangıçta bir poundluk gümüş kütlesini ifade eden bir birim olması gibi arpa/şekel başlangıçta hem para birimi hem de ağırlık birimiydi.^[7]

Mal alışverişinin çoğu sosyal ilişkiler yoluyla gerçekleşti. Pazar yerlerinde takas yapan tüccarlar da vardı. İngilizce 'ekonomi' sözcüğünün kaynaklandığı Antik Yunanistan'da,^[8] pek çok insan, özgür sahiplerinin kölesiydi.^[9] Ekonomik tartışma kıtlıktan kaynaklanıyordu.

Çin ekonomi hukukunda kurumsal yeniliğin devasa döngüsü bir fikir içerir. Piyasa dışı bir ekonomiye hizmet etmek, bir firmanın yasal olarak garanti altına alınan ve bürokratik fırsatlardan korunan görev süresini teşvik eder.^[10]

Orta Çağ'da, şimdi ekonomi olarak bilinen şey, geçim seviyesinden çok uzak değildi. Değişimin çoğu sosyal gruplar içinde gerçekleşti. Üstüne üstlük, büyük fatihler fetihlerini finanse etmek için artık risk sermayesi dediğimiz şeyi (Risk anlamına gelen İtalyanca Ventura ‘dan) artırdılar. Sermayenin Yeni Dünya'dan getirecekleri mallarla geri ödenmesi gerekiyordu. Marco Polo (1254–1324), Kristof Kolomb (1451–1506) ve Vasco da Gama'nın (1469–1524) keşifleri ilk küresel ekonominin oluşmasına yol açtı. İlk işletmeler ticaret işletmeleriydi. 1513 yılında Anvers'te ilk borsa kuruldu. O zamanlar ekonomi öncelikle ticaret demekti.

Avrupalıların ele geçirdiği yerler, sözde koloniler olan Avrupa devletlerinin kolları haline geldi. Yükselen ulus devletler, İspanya, Portekiz, Fransa, Büyük Britanya ve Hollanda özel zenginlik ile kamu yararı arasında arabuluculuğa yönelik ilk yaklaşım olan gümrük vergileri ve (latince: merchant (Türkçe: tacir) anlamında mercator 'dan) merkantilizm yoluyla ticareti kontrol etmeye çalıştılar. Avrupa'daki laikleşme, devletlerin kilisenin muazzam mülkünü şehirlerin gelişimi için kullanmasına imkan verdi. Soyluların etkisi azaldı. Ekonomiden sorumlu ilk İçişleri Bakanları göreve başladı. Amschel Mayer Rothschild (1773–1855) gibi bankacılar, savaşlar ve altyapı gibi ulusal projeleri finanse etmeye başladı. Artık ekonomi, bir devletin vatandaşlarının ekonomik faaliyetlerinin konusu olarak ulusal ekonomi demekti.

Kelimenin gerçek modern anlamındaki ilk ekonomist, kısmen merkantilizme bir tepki olan fizyokrasi fikirlerinden ilham alan İskoçyalı Adam Smith (1723-1790) ve daha sonra İktisat öğrencisi olan Adam Mari'ydi.^[11] Ulusal ekonominin unsurlarını tanımladı: Ürünler, rekabet - (arz ve talep)- ve iş bölümünün kullanılmasıyla oluşturulan doğal bir fiyatla sunulur. Serbest ticaretin temel amacının insanın kişisel çıkarı olduğunu savundu. Sözde kişisel çıkar hipotezi, ekonominin antropolojik temeli oldu. Thomas Malthus (1766-1834) arz ve talep fikrini aşırı nüfus sorununa aktardı.

Sanayi Devrimi, 18. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar tarım, imalat, madencilik ve ulaştırma alanlarındaki büyük değişikliklerin, Birleşik Krallık'ta başlayıp daha sonra Avrupa, Kuzey Amerika ve sonunda dünyaya yayılan sosyoekonomik ve kültürel koşullar üzerinde derin bir etkiye sahip olduğu dönemdi.^[12] Sanayi Devrimi'nin başlangıcı insanlık tarihinde önemli bir dönüm noktasına işaret ediyordu; günlük yaşamın hemen hemen her yönü sonunda bir şekilde etkilendi. Avrupa'da vahşi kapitalizm, merkantilizm sisteminin (bugünkü korumacılık) yerini almaya başladı ve ekonomik büyümeye yol açtı. Üretim sistemi, üretim ve iş bölümü, malların seri üretimini mümkün kıldığı için bugünkü döneme Sanayi Devrimi adı verilmiştir.

Çağdaş "ekonomi" kavramı, 1930'lardaki Amerika'daki Büyük Buhran'a kadar popüler bir şekilde bilinmiyordu.^[13]

İki Dünya savaşı'nın ve yıkıcı Büyük Buhran'ın yarattığı kaosun ardından politika yapıcılar, ekonominin gidişatını kontrol etmenin yeni yollarını aradılar. Bu, küresel serbest ticaret savunucusu olan ve sözde neoliberalizmin babaları olduğu varsayılan Friedrich August von Hayek (1899–1992) ve Milton Friedman (1912–2006) tarafından araştırıldı ve tartışıldı.^[14][15]

Piyasa ekonomisi, mal ve hizmetler'in arz ve talebe göre takas veya kredi veya para birimi gibi borç değeri değişim aracı ile katılımcılar (ekonomik birimler) arasında üretildiği ve değiş tokuş edildiği ekonomidir.^[16]

Planlı ekonomi, siyasi aktörlerin neyin üretildiğini ve nasıl satılıp dağıtıldığını doğrudan kontrol ettiği ekonomidir.^[17]

Yeşil ekonomi, düşük karbonlu ve kaynak verimlidir. Yeşil ekonomide gelir ve istihdamdaki büyüme, karbon emisyonlarını ve kirliliği azaltan, enerji ve kaynak verimliliğini artıran ve biyoçeşitlilik ve ekosistem hizmetlerinin kaybını önleyen kamu ve özel sektör yatırımlarınca yönlendirilir.^[18]

Gig ekonomisi, kısa vadeli işlerin talep üzerine atandığı veya seçildiği ekonomidir.

Dünya ekonomisi, genelde insanlığın ekonomik sistem veya sistemleri anlamına gelir.

Kayıt dışı ekonomi ne vergilendirilen ne de devlet tarafından izlenen ekonomidir.^[19]

Ekonominin, aşağıdaki aşamalar veya öncelik dereceleriyle geliştiği kabul edilir:

• Antik ekonomi esasen geçimlik çiftçiliğe dayanırdı.
• Sanayi Devrimi aşaması, geçimlik tarımın rolünü azalttı ve son üç yüzyılda geçimlik tarımı daha yaygın ve tek kültürlü tarım biçimlerine dönüştürdü. Ekonomik büyüme en çok madencilik, inşaat ve imalat sektörlerinde gerçekleşti. Ticaret, toplumda ürün alışverişinin ve dağıtımının iyileştirilmesi ihtiyacı nedeniyle daha önemli oldu.
• Modern tüketim toplumları evresinin ekonomilerinde, hizmetler, finans ve teknoloji—bilgi ekonomisinin oynadığı roller vardır.

Modern ekonomilerde bu aşamalar üç sektör modeli ile ifade edilir:^[20]

• Birincil: mısır, kömür, odun ve demir gibi hammaddelerin çıkarılmasını ve üretilmesidir.
• İkincil: Ham veya ara malzemelerin mallara örn. çeliği arabalara veya tekstilleri giysiye dönüştürmek gibi dönüştürülmesidir,
• Üçüncül: Tüketicilere bebek bakıcılığı, sinema vb. ve işletmelere bankacılık vb hizmetlerin sağlanmasıdır.

Gelişmiş toplumun diğer sektörleri şunlardır:

• kamu sektörü veya devlet sektörü (genellikle şunlardır: meclis, parlamento, hukuk mahkemeleri ve devlet daireleri, çeşitli acil servisler, halk sağlığı, yoksul ve tehdit altındaki insanlar için sığınaklar, ulaşım tesisleri, hava/deniz limanları, doğum sonrası -doğuştan bakım, hastaneler, okullar, kütüphaneler, müzeler, korunan tarihi binalar, parklar/bahçeler, doğa rezervleri, bazı üniversiteler, ulusal spor alanları/stadyumlar, ulusal sanatlar/konser salonları veya tiyatrolar ve din için ibadet yerleri).
• özel sektör veya özel olarak işletilen işletmeler.
• gönüllü sektör veya sosyal sektör.^[21]

Bir ülkenin gayri safi yurtiçi hasılası (GSYİH), ekonomi büyüklüğünün ölçüsüdür veya daha özel olarak, üretilen tüm nihai malların ve hizmetlerin piyasa değerinin parasal ölçüsüdür.^[22] Bir ülkenin en geleneksel ekonomik analizi, büyük ölçüde GSYİH ve kişi başına düşen GSYİH gibi ekonomik göstergelere dayanır. Genellikle yararlı olsa da, GSYİH yalnızca paranın değiş tokuş edildiği ekonomik faaliyetleri içerir.

Modern zamanlarda finans sektörünün artan önemi nedeniyle^[23] reel ekonomi terimi, politikacıların yanı sıra analistler^[24][25] tarafından da ekonominin gerçek mal ve hizmetlerin üretimle ilgili bölümünü belirtmek için kullanılır^[26] ve görünüşte "kağıt ekonomisi" ile veya mali piyasalarda alım satımla ilgilenen ekonominin mali yönüyle tezat oluşturur,^[27][28]

Alternatif terminoloji gerçek değerlerle (enflasyon için düzeltilmiş) ifade edilen gerçek GSYİH ekonominin veya nominal değerlerle (enflasyon için düzeltilmemiş) ifade edilen ölçülerini birbirinden ayırır.^[29]

Ekonomi çalışmaları kabaca makroekonomi ve mikroekonomi olarak ikiye ayrılır.^[30] Günümüzde ekonomiyi inceleyen çalışma alanları, ekonomi sosyal bilimi^[31][32] etrafında dönmekte olup aynı zamanda sosyolojiyi, tarihi, antropolojiyi ve coğrafyayı da kapsayabilir.^[33]

Bir bütün olarak mal ve hizmetlerin üretimi, dağıtımı, değişimi ve tüketimini içeren insan faaliyetleriyle doğrudan ilgili pratik alanlar, işletme,^[34] mühendislik,^[35] hükümet,^[36] ve sağlık hizmetleridir.^[37]

Makroekonomi bölgesel ve ulusal düzeyde incelenir ve ortak analizler arasında gelir ve üretim, para, fiyatlar, istihdam, uluslararası ticaret ve diğer konular yer alır.^[38]