Çöküş (film)

1942'de Adolf Hitler, Doğu Cephesi'ndeki karargahında özel sekreter pozisyonu için birkaç kadını mülakata çağırır. Traudl Junge'nin Münih'li olduğunu öğrenen Hitler, onu seçince büyük bir sevinç yaşar.

İki buçuk yıl sonra, Kızıl Ordu Almanya'nın kuvvetlerini geri püskürtmüş ve Berlin'i kuşatmıştır. Hitler'in 56. doğum gününde, Berlin şehir merkezine bombardıman başlar. Reichsführer-SS Heinrich Himmler, Hitler'i Berlin'den ayrılmaya ikna etmeye çalışır, ancak Hitler reddeder. Himmler, Batı Müttefikleri ile gizlice müzakere etmeye gider. Daha sonra, SS-Gruppenführer Hermann Fegelein, Himmler'in Hitler'in karargahındaki bağlantı subayı, Hitler'i kaçmaya ikna etmeye çalışır, ancak Hitler Berlin'de kazanacağını ya da öleceğini ısrarla belirtir. SS doktoru Obersturmbannführer Ernst-Günther Schenck, Clausewitz Operasyonu kapsamında Berlin'den ayrılması için emir alır ancak bir SS generalini Berlin'de kalmasına izin vermesi için ikna eder. Sokaklarda, Hitler Gençliği üyesi Peter Kranz'ın babası oğlunun birliğine yaklaşır ve onu ayrılmaya ikna etmeye çalışır. İki düşman tankını yok eden Peter, babasına korkak olduğunu söyler.

Führerbunker'deki bir toplantıda, Hitler bunalmış 9. Ordu'nun geri çekilmesini yasaklar ve SS-Obergruppenführer Felix Steiner'in birlikleri ile General Walther Wenck'in 12. Ordusu'nun karşı saldırı başlatmasını emreder. Generaller bu emirleri imkansız ve mantıksız bulurlar. Yukarıda, Hitler Peter'a Demir Haç ödülünü verir ve onu generallerinden daha cesur ilan eder. Ofisinde, Hitler, silahlanma bakanı Albert Speer ile yıkılmış toprak politikasını konuşur. Speer, Almanya'nın altyapısının yok edilmesinden endişe duyar, ancak Hitler Alman halkının zayıf olduğuna ve ölümü hak ettiğine inanır. Hitler'in yoldaşı Eva Braun, Reich Şansölyesi'nde bir parti düzenler. Eniştesi Fegelein, Eva'yı Hitler ile birlikte Berlin'den ayrılmaya ikna etmeye çalışır, ancak Eva reddeder.

Savaş alanında, General Helmuth Weidling, iddiaya göre geri çekilme emri verdiği için idam edileceği bilgisi alır. Weidling, Führerbunker'a gelir ve kendisini temize çıkarır. Bu eylemi Hitler'i etkiler ve onu Berlin'in tüm savunmalarını denetlemek üzere terfi ettirir. Başka bir toplantıda, Hitler Steiner'in saldırmadığını çünkü birliğinin yeterli güce sahip olmadığını öğrenir. Hitler buna öfkelenir ve herkesin kendisini hayal kırıklığına uğrattığını, generallerini korkak ve hain ilan ederek öfkeli bir tirad atar. Savaşın kaybedildiğini kabul eder, ancak Berlin'den ayrılmaktansa intihar edeceğini söyler.

SS-Brigadeführer Wilhelm Mohnke, Propaganda Bakanı Joseph Goebbels'ten deneyimsiz askerleri cepheye göndermeyi durdurmasını ister, çünkü bu askerler Kızıl Ordu için kolay avdır. Goebbels reddeder ve Nazileri iktidara getirdikleri için bunun onların suçu olduğunu iddia eder. Schenck, Feldgendarmerie tarafından savaşmayı reddettikleri için infaz edilen yaşlı adamları görür. Hitler, Reichsmarschall Hermann Göring'den devlet liderliğini kendisinin üstlenmesini talep eden bir mesaj alır. Hitler, Göring'i hain ilan eder ve görevden alınmasını ve tutuklanmasını emreder. Speer, Führerbunker'a son bir ziyaret yapar ve Almanya'nın altyapısını yok etme emirlerini ihlal ettiğini itiraf eder. Ancak Hitler, Speer'i cezalandırmaz ve Speer, Berlin'den ayrılmaya karar verir. Peter, birliğinin öldüğünü görüp evine geri döner. Hitler, Almanya'nın durumu tersine çevireceği hayalini kurmaya devam eder. Akşam yemeğinde, Hitler, Himmler'in Müttefiklerle gizli müzakerelerini öğrenir ve bu da onu bir kez daha öfkelendirir ve Himmler'in idamını emreder. Fegelein'in görevini terk ettiğini keşfeder ve Eva'nın yalvarmalarına rağmen onu idam eder. SS hekimi Obergruppenführer Ernst-Robert Grawitz, müttefiklerin misillemesinden korktuğu için Hitler'den tahliye izni ister. Hitler reddeder ve Grawitz ailesiyle birlikte intihar eder.

Kızıl Ordu ilerlemeye devam ederken Berlin'in malzemeleri tükenir ve Almanların morali düşer. Hitler, General Walther Wenck'in yönettiği 12. Ordu'nun Berlin'i kurtaracağını umar. Gece yarısından sonra, Hitler son vasiyetini ve testamentini Junge'a dikte eder ve ardından Eva ile evlenir. Ertesi sabah, Hitler 12. Ordu'nun Berlin'i kurtaramayacağını öğrenir. Teslimiyeti reddeden Hitler, ölümünü planlar. Köpeği Blondi'ye zehir verir, sığınak personeline veda eder ve Eva ile birlikte intihar eder. Cesetleri Şansölyelik bahçesindeki bir hendekte benzinle yakılır.

Goebbels şansölyeliği devralır ancak General Hans Krebs'in Sovyet Mareşal Vasili Çuykov ile koşullu teslimiyet müzakerelerinde başarısız olmasının ardından hemen intihar etmeye karar verir. Goebbels'in eşi Magda'nın, altı çocuğunu siyanür kapsülleriyle zehirler ve ardından Goebbels ile birlikte intihar eder. Birçok yetkili ve asker, Krebs ve Alman diplomat SS-Brigadeführer Walther Hewel de dahil olmak üzere, Almanya'nın yenilgisini öğrendikten sonra intihar eder. Weidling, Berlin'deki Alman kuvvetlerinin koşulsuz teslimiyetini ilan eder, kısa bir süre sonra Peter, anne ve babasının infaz edildiğini öğrenir. Kalanlar, şehirden kaçmaya çalışır ancak kısa sürede Kızıl Ordu tarafından kuşatılır. Junge, kaçışını sürdüren tek kişi olur ve Peter elinden tutup ona katılır; Kızıl Ordu askerlerinin arasından geçerek bir bisiklet bulup Berlin'den ayrılırlar.

Yapımcı ve senarist Bernd Eichinger, 20 yıl boyunca Adolf Hitler ve Nazi Partisi hakkında bir film yapmak istiyordu, ancak ilk başta, konunun muazzamlığı yüzünden cesareti kırıldı. Eichinger, tarihçi Joachim Fest'in Inside Hitler's Bunker: The Last Days of the Third Reich (2002) adlı kitabını okuduktan sonra filmin yapım sürecine başlamak için ilham aldı.^[1][2][3] Eichinger ayrıca filmi, Hitler'in sekreterlerinden Traudl Junge'un Until the Final Hour: Hitler's Last Secretary (Son Saate Kadar: Hitler'in Son Sekreteri) (2002) adlı anılarına dayandırdı.^[4][5] Senaryoyu yazarken, hem savaşta hem de Nürnberg mahkemelerinden sonra hayatta kalan en üst düzey Nazi yetkililerinden Albert Speer'in^[6] Inside the Third Reich (1969) adlı kitaplarını kullandı.

Eichinger, filmin senaryosunu tamamladıktan sonra yönetmen Oliver Hirschbiegel'e sundu. Hirschbiegel bir Alman olarak, Almanya halkının nasıl "bu kadar derinlere inmiş olabileceğini" keşfetmekle ilgilenmesine rağmen, "Nazizm fikrine bir tabu olarak tepki vererek" bunu kabul etmekte tereddüt etti ama sonunda sonunda projeyi yönetmeyi kabul etti.^[7][8]

Bruno Ganz'a Hitler rolü teklif edildiğinde, rolü kabul etme konusunda isteksizdi ve birçok arkadaşı bunu kabul etmemesini tavsiye etti, ancak konunun "büyüleyici bir tarafı" olduğuna inandı ve nihayetinde rolü üstlenmeyi kabul etti.^[10] Ganz, Hitler'in konuşma sesini ve Avusturya lehçesini düzgün bir şekilde taklit etmek için dört aylık bir araştırma yaptı ve Finlandiyalı Mareşal Carl Gustaf Emil Mannerheim ile özel bir görüşmede bulunan Hitler'in ses kaydını inceledi. Bruno Ganz, Die Deutsche Wochenschau haber filminde Hitler'in titrek vücut hareketlerini gözlemlediğine dikkat çekerek, Hitler'in Parkinson hastalığı olduğu sonucuna vardı ve hastalığı olan hastaları incelemek için bir hastaneyi ziyaret etmeye karar verdi. Ganz, oyuncu stüdyosunda yarım saat boyunca makyajla seçmelere katıldı ve performansıyla ikna olan Hirschbiegel için sesini test etti.

Alexandra Maria Lara, Hitler'in özel sekreteri Traudl Junge olarak seçildi; çekimler sırasında okuması için kendisine Junge'un "özel hazinesi" olarak adlandırdığı Until the Final Hour (2002) adlı kitabı verildi. Oyuncu kadrosuna alınmadan önce, kendisini etkileyen ve Junge'a bakış açısını etkileyen André Heller'in belgesel filmi Im toten Winkel'i izlemişti.^[11][12]

Ana çekimler, Sunset çalışma başlığı altında, Eylül-Kasım 2003 döneminde 12 hafta sürdü.^[13][8] Film çoğunlukla Führerbunker'in içinde ve çevresinde geçiyor; Hirschbiegel, görgü tanıklarının ifadeleri, hayatta kalanların anıları ve diğer tarihi kaynaklar aracılığıyla II. Dünya Savaşı'nın görünümünü ve atmosferini doğru bir şekilde yeniden inşa etmek için çaba gösterdi. Hirschbiegel, Berlin, Münih şehirlerinde ve Berlin'deki tarihi ortamı resmetmek için kullanılan Rusya'nın Sankt-Peterburg kentindeki Obvodny Kanalı boyunca harap olmuş bir sanayi bölgesi ile birlikte çekildi.^[14] Hirschbiegel, Johann Sebastian Bach'ın müziğini dinleyerek, çekimi çevreleyen iç karartıcı atmosferden kurtulmaya çalıştı. Alexandra Maria Lara da çekimler sırasında yaşanan iç karartıcı ve yoğun atmosferden bahsetti. Ruh halini hafifletmek için Lara'nın meslektaşları futbol oynama gibi faaliyetlerde bulunurken, Bruno Ganz çekim aralarında emekli olarak mutlu bir ruh hali tutmaya çalıştı.

Film, 13,5 milyon Euro'luk bir bütçeyle çekildi. Sığınak ve Hitler'in Führerbunker'i, yapım tasarımcısı Bernd Lepel tarafından Münih'teki Bavyera Stüdyolarında inşa edildi.^[15] Hasar gören Reichstag binası CGI kullanılarak tasvir edildi. Hirschbiegel, set tasarımının bir tiyatro prodüksiyonu gibi görünmemesi için CGI, sahne ve setlerin kullanımını sınırlamaya karar verdi ve bunu şöyle açıkladı:

Filmde kullanılan tek CGI çekimi Reichstag'dı çünkü elbette bunu yeniden inşa edemedik - tek şey bu. Bununla gurur duyuyorum çünkü bir savaş filmi yaparsanız, bunu yapıp setler kuramazsınız. Kartonu hissediyorsun. Her şeyin eğlendirmek için yapıldığını hissediyorsunuz ve savaşın temelde ifade ettiği o dehşetten uzaklaşıyor.

Eichinger'e göre, filmin ana fikri, Alman ulusunun kendi tarihini kurtarmasına ve "kendi travmalarını deneyimlemesine" olanak tanıyan bir temanın parçası olarak, Hitler ve savaş zamanı Almanya hakkında tarihsel gerçeğe çok yakın bir film yapmaktı. Bunu başarmak için film, o dönemlerde Führerbunker'de yaşayan bireylerin perspektifinden Hitler'in son günlerindeki kararlarını ve güdülerini araştırıyor.^[16] Eichinger, filmin konusu olmadığı için Holokost'tan bahsetmemeyi seçti. Ayrıca toplama kamplarının "sefaletini" ve "çaresizliğini" sinematik olarak göstermenin "imkansız" olduğunu düşünüyordu.

Yapım sırasında Hirschbiegel, Hitler'in kişiliğini kullanarak insanları büyüleyeceğine, sadece onları manipüle edip onlara ihanet edeceğine inanıyordu.

Yapım ekibi Hitler'e üç boyutlu bir kişilik kazandırmaya çalıştı ve Hirschbiegel NBC'ye şunları söyledi: "Onun çok çekici bir adam olduğunu biliyoruz - bütün bir insanı barbarlığa çekmeyi başaran bir adam."^[17] Hitler'in "kabuk gibi" olduğunu, kendine acıyan insanları cezbettiğini, ancak kabuğun içinde yalnızca "muazzam bir yıkım iradesi" olduğunu belirtti.

Film, yaşamayı seçenlerin aksine Nazi Partisi'nin intihar ve ölümlerini araştırıyor. Hitler'in sığınakta bulunanlara siyanür hapları vermesi ve Goebbels'in çocuklarını öldürmesi bencil eylemler olarak gösterilirken, yaralılara yardım etmeyi ve ölümden kaçmayı seçen Ernst-Günther Schenck gibi insanlar ise rasyonel ve cömert olarak gösteriliyor.^[18][19] DVD yorumunda Hirschbiegel, filmdeki olayların sığınaktaki "hesaplardan, insanların tasvirlerinden kaynaklandığını" söyledi.^[20] Film'de ayrıca Im toten Winkel'den bir röportajda gerçek Traudl Junge ile bir giriş ve kapanış sahnesini içermektedir. Junge bu röportajda "Bu canavarı zamanında tanımadığı için" suçluluk hissettiğini itiraf etmektedir.^[19]

Downfall, 14 Eylül 2004'te Toronto Film Festivali'nde galasını yaptı.^[21] Başlangıçta bir distribütör bulunamayınca, film 16 Eylül'de Constantin Film tarafından Almanya'da gösterime girdi. ABD'de 18 Şubat 2005'te Newmarket Films adı altında prömiyerini yaptı.^[22] Kanal 4, Birleşik Krallık'taki yayınında, "Bu mutlu bir son. O ölüyor."^[23]

Downfall, açılışının hafta sonunda Almanya'da yaklaşık yarım milyon bilet sattı ve ilk üç ayda 4,5 milyon izleyici çekti.^[24][21] Nihai olarak Kuzey Amerika'da brüt 5.509.040 $ iken, yurtdışı brüt ile 86.671.870 $ hasılat yapıldı. Film toplam 93.6 milyon dolar kazandı.^[8]

2005 yılında Downfall, 77. Akademi Ödülleri'nde En İyi Yabancı Film dalında aday gösterildi.^[25] 2005 BBC Four World Cinema yarışmasını kazandı.^[26] Film ayrıca 2010 yılında Empire dergisinin "Dünya Sinemasının En İyi 100 Filmi" listesinde 48. sırada yer aldı.^[27]

İnceleme web sitesi Rotten Tomatoes, filme, eleştirmenlerden gelen 140 incelemeye dayanarak, ağırlıklı ortalama 10 üzerinden 8.01 ile % 90 puan veriyor. Web sitesinin fikir birliği, "Çöküş, Hitler'in son günlerinin aydınlatıcı, düşünceli ve ayrıntılı bir anlatımıdır" şeklindedir.^[28] Metacritic'te film, 35 incelemeye göre 100 üzerinden 82 ağırlıklı ortalamayla "Görülmesi Gereken" rozeti ile ödüllendirildi. Bu rozet "evrensel beğeni" anlamına geliyor.^[29]

Filmin eleştirmenleri ve izleyiciler tarafından filmle ilgili tartışmalara rağmen, filmin eleştirileri genellikle çok olumluydu. Bruno Ganz'ın Hitler tasviri övgüler aldı;^[30][31][32] The New Yorker'dan David Denby, Ganz'ın "diktatörü makul bir insan yaptığını" söyledi.^[33] Chicago Sun-Times eleştirmeni Roger Ebert, Denby gibi diğer eleştirmenlere hitap ederek, filmin Hitler'in eylemlerini yeterli bir şekilde tasvir etmediğini, çünkü hiçbir filmin yapamayacağını ve hiçbir yanıtın yeterli olmayacağını söyledi. Ebert, Hitler'in gerçekte "ırkçılık, yabancı düşmanlığı, ihtişam ve korku ile beslenen ve Alman halkının çoğunun kendiliğinden ayaklanmasının odağı" olduğunu söyledi.^[34]

Tarih profesörü ve Luftwaffe'nin eski askeri ve aynı zamanda tarihçi ve yazar Hermann Graml, filme övgüde bulundu ve "bu kadar ısrarcı ve acı çekecek kadar canlı" bir film görmediğini söyledi. Graml, Hitler'in tasvirinin, Hitler'in "yok etme iradesini ve gerçeği reddetme şeklini" göstererek doğru bir şekilde sunulduğunu söyledi.^[35] Alman web sitesi Future Needs Remembrance'dan Julia Radke, filmin oyunculuğunu övdü ve iyi hazırlanmış ve sağlam bir Kammerspielfilm olarak nitelendirdi, ancak anlatı perspektifine odaklanılmaması nedeniyle izleyicinin ilgisini kaybedebilir yorumunda bulundu.^[36]

Hitler'in biyografi yazarı Sir Ian Kershaw, The Guardian'da filmin muazzam bir duygusal güce sahip olduğunu yazdı ve filmi bir zafer ve "muhteşem bir tarihsel drama" olarak nitelendirdi. Kershaw, son günlerinde hiç kimsenin Hitler'i sempatik bir figür olarak bulacağını hayal etmenin zor olduğunu söyledi.^[37]

Çöküş filmi, Hitler'in eylemlerine ve ideolojilerine rağmen duyguları olan bir insan olarak tasvir edilmesinden endişe duyan Almanya'daki eleştirmenler ve izleyiciler tarafından tartışılan bir konuydu.^[37][38][39] Hitler'in bu tasviri, Almanya'da yorumcuların, film dergilerinin ve gazetelerin^[40] tanıtımları nedeniyle tartışmalara yol açtı ve Alman tabloid gazetesi Bild'in "Canavarı bir insan olarak göstermemize izin var mı?" sorusunu sormasına yol açtı.

Yazar Giles MacDonogh, Nazi Partisi üyelerini içeren sahneleri nedeniyle eleştirildi,^[41] yazar Giles MacDonogh bu portreleri SS subayları Wilhelm Mohnke ve Ernst-Günther Schenck'e^[42] sempati duymakla eleştirdi. Film, İngiliz veya Amerikalı film yapımcıları yerine Almanlar tarafından yapıldığı için de tartışmalı olarak görülüyordu. Rus basını seti ziyaret ederek yapımcıları tedirgin etti ve ara sıra savunmaya geçti. Constantin'in Rus ortağı Globus Film'in yönetmeni Yana Bezhanskay, Rus gazetecilere sesini yükselterek, "Bu anti-faşist bir film ve hiçbir yerinde Hitler'in övgüler aldığını göremezsiniz" dedi.

Bruno Ganz, filmden gurur duyduğunu söyledi; ancak insanların onu Hitler'i "insanlaştırmakla" suçladığını söyledi.

Film, "Downfall parodileri"nin ilham kaynağı olarak iyi biliniyor. Çöküş, "Hitler Rants" adlı İnternet parodileri nedeniyle popülaritesinin artmasıyla bilinir. Filmde, savaşın kaybedildiğini fark eden Hitler'in öfkeli bir tirad başlattığı sahne, internet videolarında birer temel haline geldi.^[43] Bu videolarda orijinal Almanca ses korunur, ancak yeni altyazılar eklenir, böylelikle Hitler ve astları bugünkü siyaset, spor, popüler kültür ya da gündelik hayattaki bazı aksiliklere tepki gösterir gibi görünürler.^{[44][45][46][47]} Filmin çeşitli bölümlerinden farklı sahneler aynı şekilde, özellikle de Hitler'in, General Felix Steiner'in karşı saldırısının hiç gerçekleşmediğini duyduktan sonra öfkelenmesi, Luftwaffe komutanı Hermann Göring'in telgrafını duyması, General Karl Koller'i doğum günü olan 20 Nisan'da Berlin'i bombalanması hakkında aradığında, Hitler yemek yerken Reichsführer-SS Heinrich Himmler'in Batı Müttefiklerine gizlice teslim teklifinde bulunduğunu öğrendiğinde, Otto Günsche'ye SS-Gruppenführer Hermann Fegelein'ı bulmasını emrederken ve generalleriyle ilerleyen Sovyet güçlerine karşı bir karşı saldırıyı tartıştığı sahneler parodize edildi. 2010 yılına gelindiğinde binlerce parodi vardı.^[48] Çeşitli YouTuber'lar Downfall tepki videoları hazırlamakta ve bazıları bunları yapma nedenlerini belirtmektedirler.^[49]

Hirschbiegel, 2010 yılında New York dergisine verdiği bir röportajda bu taklitler hakkında olumlu konuştu ve bunların çoğunun komik olduğunu ve filmin amacına uygun bir uzantı olduğunu söyledi.^[50] Yine de Constantin Film, video sitelerinden bunları kaldırmalarını istedi. Yapımcılar, 2010 yılında YouTube'dan parodi videoları kaldırmaya başladı.^[51] Bu, Hitler'in parodilerin kaldırıldığından şikayet eden parodi videolarının daha fazla yayınlanmasına ve sitedeki videoların yeniden canlanmasına neden oldu.

• Vorbunker

• IMDb'de Çöküş
• Box Office Mojo'da Der Untergang (Downfall)
• Metacritic'te Der Untergang (Downfall)
• Rotten Tomatoes'ta Der Untergang (Downfall)
• Germania - Vision and Crime - exhibition by Berliner Unterwelten. 11 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2017.