Papaver somniferum
Ang Papaver somniferum, karaniwang kilala bilang apian o opyo, ay isang uri ng namumulaklak na halaman sa pamilyang Papaveraceae. Ito ang uri ng halaman kung saan nagmula ang mga buto ng opyo at amapola at isa ring mahalagang halamang ornamental na lumaki sa mga hardin. Nasa silangan ng Dagat Mediteraneo ang katutubong hanay nito, subalit nalabuan ng mga sinaunang pagpapakilala at paglilinang, na naturalisado sa karamihan ng Europa at Asya.
| Papaver somniferum | |
|---|---|
 | |
Klasipikasyong pang-agham  | |
| Kaharian: | Plantae |
| Klado: | Tracheophytes |
| Klado: | Angiosperms |
| Klado: | Eudicots |
| Orden: | Ranunculales |
| Pamilya: | Papaveraceae |
| Sari: | Papaver |
| Espesye: | P. somniferum |
| Pangalang binomial | |
| Papaver somniferum | |
Ang amapola na ito ay pinatubo bilang isang agrikultural na pananim sa isang malaking sukat, para sa isa sa tatlong pangunahing layunin: upang makabuo ng mga buto ng amapola, upang makabuo ng opyo (para sa pangunahing paggamit ng industriya ng parmasyutiko),[1] at upang makabuo ng iba pang mga alkaloide (pangunahin ang tebayna at orapabina) na pinoproseso ng mga kumpanya ng parmasyutiko upang maging mga gamot tulad ng hidrokodona at oksikodona.[1] Ang bawat isa sa mga layuning ito ay may mga espesyal na lahi na nakatuon sa isa sa mga negosyong ito, at ang mga pagsisikap sa pagpaparami (kabilang ang mga biyoteknolohikal) ay patuloy na isinasagawa.[1][2][3] Ang isang medyo maliit na halaga ng P. Ang somniferum ay ginawa rin sa komersyo para sa mga layuning pampalamuti.
Ngayon, maraming mga sari-saring uri ang pinalaki na hindi gumagawa ng isang makabuluhang dami ng opyo.[4][2] Hindi gumagawa ng lateks ang kultibar na 'Sujata'.[3] Breadseed poppy (butong amapola) ang mas tumpak ma karaniwang pangalan ngayon dahil gumagawa ang lahat ng uri ng P. Ang somniferum ng mga nakakain na buto. May malakas na implikasyon ang pagkakaiba-iba na ito para sa legal na patakarang nakapalibot sa paglaki ng halaman na ito.[2]
Paglalarawan
Ang Papaver somniferum ay isang taunang yerba na lumalaki sa humigit-kumulang 100 sentimetro (40 pul) ang taas. Malakas na glauko ang halaman, na nagbibigay ng isang kulay-abo-berdeng hitsura, at may kalat-kalat na pamamahagi ng mga magaspang na buhok ang tangkay at dahon. Nakaumbok ang malalaking dahon, na dumidikit ang itaas na tangkay ng dahon sa tangkay,[5] ang pinakamababang dahon na may maikling tangkay.[6]:40 May diyametro ang mga bulaklak na 3–10 sentimetro (1–4 pulgada), karaniwang may apat na puti, kulay-rosas o pulang mga talutot, na minsan may madilim na marka sa base nito. Ang prutas ay walang buhok, bilugan na kapsula na may 12-18 na nagniningning na sinag na estigmatisado, o takip na may ukit.[7] Naglalabas ang lahat ng bahagi ng halaman ng puting lateks kapag nasugatan.[5]:93[8]:32
Taksonomiya
Pormal na inilarawan ang Papaver somniferum ng botanistang Suweko na si Carl Linnaeus sa kanyang lathaing Species Plantarum noong 1753 sa pahina 508.[9][10]
Paglilinang
Produksyon
| Produksyon ng buto ng amapola – 2018 | |
|---|---|
| Bansa | (tonelada) |
 Turkiya | 26,991 |
 Republikang Tseko | 13,666 |
 Espanya | 12,360 |
| Mundo | 76,240 |
| Pinagmulan: FAOSTAT ng Mga Nagkakaisang Bansa[11] | |
Pagkain
Noong 2018, ang pandaigdigang produksyon ng mga buto ng amapola para sa pagkonsumo ay 76,240 tonelada, na pinangunahan ng Turkiya na may 35% ng kabuuang mundo (talahanayan). Ang produksyon at kalakalan ng amapola ay madaling tablan ng mga pagbabago-bago pangunahin dahil sa hindi matatag na ani. Lubhang madaling kapitan ang pagganap ng karamihan sa henotipo ng Papaver somniferum ng mga pagbabago sa kapaligiran.[12] Humahantong ang gawi sa pagwawalang-kilos ng halaga ng amapola sa merkado sa pagitan ng 2008–2009 bilang resulta ng mataas na antas ng kalakal, masamang panahon at hindi magandang kalidad.[13] Ang Indya ang nangungunang mang-aangkat sa mundo ng butong amapola (16 000 tonelada), na sinusundan ng Rusya, Polonya at Alemanya.[14]
Ang langis sa buto ng amapola ay nananatiling isang produktong nitso (o niche) dahil sa mas mababang ani kumpara sa nakasanayan na mga pananim na langis.[15]
Gamot
Ang Australya (Tasmania), Turkiya at Indya ay ang mga pangunahing prodyuser ng amapola para sa mga layuning panggamot at mga gamot na nakabatay sa amapola, gaya ng morpina o kodeyna.[16][17] Iniulat ng New York Times, noong 2014, na ang Tasmania ang pinakamalaking prodyuser ng mga kultibar ng amapola na ginagamit para sa produksyon ng tebayna (85% ng panustos ng mundo) at oripabina (100% ng panustos ng mundo). Mayroon din ang Tasmania ng 25% ng produksyon ng opyo at kodeyna sa mundo.[1]
Mga paghihigpit
Sa karamihan ng Gitnang Europa, karaniwang ginagamit ang buto ng amapola para sa mga tradisyonal na pastelerya at keyk, at legal ang magtanim ng mga amapola sa buong rehiyon, bagama't nangangailangan ng lisensya ang Alemanya.[18]
Mula noong Enero 1999 sa Republikang Tseko, ayon sa 167/1998 Sb. Addictive Substances Act (Batas para sa Bagay na Nakakaadik), ang mga amapola na lumalaki sa mga lupain na mas malaki sa 100 metro kuwadrado (120 yd kuw) ay obligado para sa pag-uulat sa lokal na Tanggapan ng Adwana.[19][20] Ang pagkuha ng opyo mula sa mga halaman ay ipinagbabawal ng batas (§ 15 titik d/ ng batas). Ipinagbabawal din na magtanim ng mga sari-saring uri na may higit sa 0.8% ng morpina sa materyang tuyo ng kanilang mga kapsula, hindi kasama ang mga layunin ng pananaliksik at eksperimento (§24/1b/ ng batas).
Hindi nangangailangan ng lisensya ang Reyno Unido para sa paglilinang ng opyo na amapola, subalit ito ay para sa pagkuha ng opyo para sa mga produktong panggamot.[21]
Sa Estados Unidos, ipinagbabawal ang mga amapolang opyo at dayaming amapola.[22] Dahil legal ang amapolang opyo para sa paggamit sa pagluluto o estetika na mga kadahilanan, dating pinapatubo ang mga amapola bilang isang salaping pananim ng mga magsasaka sa California. Medyo malabo ang batas ng paglilinang ng amapola sa Estados Unidos.[23] Ang dahilan para sa kalabuan ay ang Opium Poppy Control Act (Batas sa Pagkontrol ng Amapolang Opyo) ng 1942 (pinawalang-bisa na ngayon)[24][25] na nakasaad na anumang amapolang opyo ay dapat ideklarang ilegal, kahit na ang mga magsasaka ay binigyan ng permiso ng estado.
Ipinagbabawal ng Canada ang pagkakaroon, paghahanap o pagkuha ng amapolang opyo (Papaver somniferum), mga paghahanda, deribatibo, mga alkaloyde at mga asin nito, bagama't may ginawang pagbubukod para sa buto ng amapola.[26]
Sa ilang bahagi ng Australya, ang P. somniferum ay ilegal na linangin, subalit sa Tasmania, humigit-kumulang 50% ng panustos ng mundo ang nililinang.[27]
Sa Bagong Selanda, legal na magtanim ng amapolang opyo hangga't hindi ito ginagamit sa paggawa ng mga kontroladong gamot o droga.[28]
Sa Emiratos Arabes Unidos, Iligal ang paglilinang ng amapolang opyo, gayundin ang pagkakaroon ng buto ng amapola. Hindi bababa sa isang lalaki ang nakulong dahil sa pagkakaroon ng buto ng amapola na nakuha mula sa isang tinapay.[29]
Ipinagbabawal ng Burma ang pagtatanim sa ilang mga lalawigan. Sa hilagang Burma, tinapos ng mga pagbabawal ang isang siglong lumang tradisyon ng pagpapalaki ng amapolang opyo. Umalis ang mga nasa 20,000 at 30,000 dating magsasaka ng amapola sa rehiyon ng Kokang bilang resulta ng pagbabawal noong 2002.[30] Tumakas ang mga tao mula sa rehiyon ng Wa, kung saan ipinatupad ang pagbabawal noong 2005, sa mga lugar kung saan posible pa rin ang pagtatanim ng opyo.
Sa Timog Korea, mahigpit na ipinagbabawal ang pagtatanim ng amapolang opyo.[31]
Sa Pilipinas, mahigpit din na ipinagbabawal ang opyo at mga deribatibo nito, tulad ng bulaklak at buto, ayon sa Batas Republika 6425 ng 1972 at Batas Republika 9125 ng 2002.[32]