Batumbakal
Ang batumbakal o batong-bakal (Ingles: lodestone, loadstone)[1] ay isang likas na mabalaning piraso ng mineral na magnetite. Ang mga ito ay likas na lumilitaw na mga batubalani na nakakaakit ng mga pirason ng bakal. Unang natuklasan ng sinaunang mga tao ang katangiang-ari ng magnetismo mula sa batumbakal.[2] Ang mga piraso ng batumbakal, na nakabitin upang makaikot ang mga ito, ay ang unang mga aguhon (kompas, kumpas) na magnetiko,[2][3][4][5] at ang kahalagahan nila sa sinaunang nabigasyon ay ipinapahiwatig ng kanilang pangalan sa Ingles na lodestone, na sa Panggitnang Ingles ay may kahulugang 'bato ng kurso' o 'batong nauuna'.[6] Ang batumbakal ay isa sa dadalawa lamang na mga mineral na natatagpuang likas na mabalani o magnetisado; ang isa pa ay ang pyrrhotite na mahina lamang ang pagiging mabalani.[7] Ang magnetite ay itim o itim na makayumanggi na mayroong kintab na metaliko, mayroong katigasan sa Mohs na 5.5-6.5 at maitim na bahid.
Pinagmulan
Ang proseso ng paglikha ng batumbakal ay isang matagal nang katanungan sa larangan ng heolohiya. Kakaunting dami lamang ng magnetite sa Daigdig ang natagpuang namagnetisado bilang batumbakal. Ang karaniwang magnetite ay naaakit sa isang hanay na mabalani katulad ng bakal at asero, subalit walang gawi na maging magnetisado ang sarili nito. Sa kamakailang mga pananaliksik[8] natagpuan na tanging isang kasamu't sarian lamang ng magnetite na mayroong isang partikular na kayariang kristalina, na kahaluan ng magnetite at ng maghemite, ang mayroong sapat na koersibidad (pagiging mapilit) upang manatiling magnetisado at nang sa gayon ay maging isang permanenteng magnet. Isang teoriya ang nagpapanukala na ang mga batumbakal ay namagnetisado ng malalakas na mga hanay na magnetiko (mga magnetic field) na nakapaligid sa mga kidlat.[8] Ito ay nasusuportahan ng pagmamasid na ang mga ito ay karamihang natatagpuan sa ibabaw ng Daigdig; at hindi nakabaon nang malalim.