อำเภออุทัย

พื้นที่อำเภออุทัย ภายหลังการสถาปนากรุงศรีอยุธยาแล้ว พระยาตากได้กลับมายังหมู่บ้านที่เคยนำทัพผ่าน โดยให้ชื่อหมู่บ้านที่ทำอาวุธว่า "บ้านธนู" หมู่บ้านทีให้เสบียงว่า "บ้านข้าวเม่า" หมู่บ้านที่นางโพ และนายพรานกับพรรคพวกร่วมใจกันสู้กับพม่าว่า "บ้านโพสาวหาญ"  และ "บ้านพรานนก" บริเวณที่นำทัพมาถึงตอนสว่าพอดีให้ชื่อว่า "อุทัย" หมายความว่า "แสงอาทิตย์ยามรุ่งอรุณ" ซึ่งก็คือบริเวณตำบลอุทัย ในปัจจุบันนี้ และคลองแยกเป็นสามง่ามที่สู้รบกับพม่าจนได้ชัยชนะชื่อว่า "คลองชนะ" เมื่อก่อนนั้นอำเภออุทัยอยู่นอกกำแพงเมืองได้แบ่งเขตออกเป็นแขวง เรียกว่า "แขวงขุนอุทัย" มีขุนอุทัยเป็นขุนแขวง อาณาเขตตั้งแต่ทิศเหนือต่อจากแขวงขุนนครางทิศใต้จดแม่น้ำเจ้าพระยา ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 3 ได้แบ่งแขวงนครซีกซ้ายออกเป็นนครใหญ่ นครซีกขวาเป็นนครน้อย แบ่งแขวงเสนาตอนเหนือเป็นเสนาใหญ่ ตอนใต้เป็นเสนาน้อย แขวงอุทัยคงเดิมไว้ ครั้งสมัยพระยาชัยวิชิต เป็นผู้รักษากรุง แบ่งแขวงอุทัยตอนเหนือ เรียกว่า "อุทัยใหญ่" ตอนใต้เรียกว่า "อุทัยน้อย"

    ในปี พ.ศ. 2430 กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสนาบดี กระทรวงมหาดไทยได้จัดระเบียบการปกครองเสียใหม่ โดยแบ่งการปกครองเป็นมณฑลเทศาภิบาลกรุงศรีอยุธยา เป็นมณฑลอยุธยา และในปี พ.ศ. 2450 ได้แบ่งแขวงอุทัยเป็นอำเภอ เรียกว่า "อำเภออุทัยใหญ่" ตอนใต้ เป็น "อุทัยน้อย" และในปี พ.ศ. 2460 ได้มีการเปลี่ยนชื่ออำเภอต่าง ๆ มาเป็นชื่ออำเภอในปัจจุบัน โดย อำเภออุทัยน้อยเป็นอำเภอวังน้อย และอำเภออุทัยใหญ่ เป็น อำเภออุทัย^[2]

• วันที่ 23 กุมภาพันธ์ 2450 แยกพื้นที่ตำบลบ้านสร้าง ตำบลบ่อตาโล่ บางส่วนของตำบลเชียงรากน้อย บางส่วนของตำบลลานเท ของอำเภอพระราชวัง บางส่วนของตำบลหนองน้ำส้ม ของอำเภออุไทยใหญ่ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และตำบลหนองแขม ของอำเภอหนองแค จังหวัดสระบุรี มาตั้งเป็น อำเภออุไทยน้อย นำมาจัดตั้งเป็นตำบลใหม่รวมท้องที่ทั้งหมด 10 ตำบล คือ ตำบลบ่อตาโล่ ตำบลลำไทร ตำบลลำตาเสา ตำบลพะยอม ตำบลวังน้อย ตำบลหันตะเภา ตำบลชะแมบ ตำบลวังกุลา ตำบลสนับทึบ และตำบลข้าวงาม^[3]
• วันที่ 29 เมษายน 2460 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภออุไทยใหญ่ จังหวัดกรุงเก่า เป็น อำเภออุทัย^[1]
• วันที่ 1 ธันวาคม 2478 แยกพื้นที่ตำบลกระจิว ตำบลโคกม่วง ตำบลหนองน้ำใส ตำบลพระแก้ว ตำบลไผ่ล้อม และตำบลดอนหญ้านาง อำเภออุทัย ไปจัดตั้งเป็น กิ่งอำเภอภาชี และให้ขึ้นการปกครองกับอำเภออุทัย^[4]
• วันที่ 1 เมษายน 2480 เปลี่ยนแปลงเขตจังหวัดสระบุรี กับจังหวัดพระนครศรีอยุธยา (1,2,3)^[5]
  • (1) โอนพื้นที่หมู่ 7 (ในขณะนั้น) ของตำบลหนองกบ อำเภอเสาไห้ จังหวัดสระบุรี เฉพาะส่วนที่อยู่ฝั่งตะวันตกของคลองระพีพัฒน์ มาขึ้นกับตำบลหนองน้ำใส กิ่งอำเภอภาชี อำเภออุทัย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
  • (2) โอนพื้นที่หมู่ 11 (ในขณะนั้น) ของตำบลหนองน้ำใส กิ่งอำเภอภาชี อำเภออุทัย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เฉพาะส่วนที่อยู่ฝั่งตะวันออกของคลองระพีพัฒน์ ไปขึ้นกับตำบลหนองกบ อำเภอเสาไห้ จังหวัดสระบุรี
  • (3) การเปลี่ยนแปลงเขตตาม 1,2 ให้ถือเอาฝั่งตะวันออกของคลองระพีพัฒน์เป็นเส้นเขต
• วันที่ 15 พฤษภาคม 2482 โอนพื้นที่หมู่ 5 (ในขณะนั้น) ของตำบลไผ่ล้อม ไปขึ้นกับตำบลโคกม่วง และโอนพื้นที่หมู่ 2,3 (ในขณะนั้น) ของตำบลพระแก้ว ไปขึ้นกับตำบลกระจิว^[6]
• วันที่ 10 มิถุนายน 2490 ตั้งตำบลธนู แยกออกจากตำบลข้าวเม่า ตั้งตำบลบ้านช้าง แยกออกจากตำบลคานหาม และตั้งตำบลหนองไม้ซุง แยกออกจากตำบลระโสม^[7]
• วันที่ 27 กันยายน 2492 ตั้งตำบลไผ่ล้อม แยกออกจากตำบลโคกม่วง ตั้งตำบลดอนหญ้านาง แยกออกจากตำบลหนองน้ำใส ตั้งตำบลพระแก้ว แยกออกจากตำบลกระจิว และโอนพื้นที่หมู่ 6 (ในขณะนั้น) ของตำบลกระจิว ไปตั้งเป็นหมู่ 15 ของตำบลโคกม่วง^[8]
• วันที่ 10 มีนาคม 2496 ยกฐานะกิ่งอำเภอภาชี อำเภออุทัย เป็น อำเภอภาชี^[9]
• วันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2499 โอนพื้นที่หมู่ 2,5,6 (ในขณะนั้น) ของตำบลเสนา อำเภออุทัย ไปขึ้นกับตำบลโคกม่วง อำเภอภาชี และโอนพื้นที่ตำบลระโสม อำเภออุทัย ไปขึ้นกับอำเภอภาชี^[10]
• วันที่ 15 ตุลาคม 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลอุทัย ในท้องที่บางส่วนของตำบลอุทัย^[11]
• วันที่ 6 พฤศจิกายน 2505 โอนพื้นที่หมู่ 19 (ในขณะนั้น) ของตำบลโคกม่วง อำเภอภาชี มาขึ้นกับตำบลเสนา อำเภออุทัย^[12]
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลอุทัย เป็นเทศบาลตำบลอุทัย^[13] ด้วยผลของกฎหมาย

อำเภออุทัยตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียง
ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอนครหลวงและอำเภอภาชี
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอหนองแค (จังหวัดสระบุรี)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอบางปะอินและอำเภอวังน้อย
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอพระนครศรีอยุธยา

อำเภออุทัยแบ่งเขตการปกครองย่อยเป็น 11 ตำบล 107 หมู่บ้าน

ท้องที่อำเภออุทัยประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 12 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลอุทัย ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลอุทัย
• องค์การบริหารส่วนตำบลคานหาม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคานหามทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านช้าง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านช้างทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลสามบัณฑิต ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสามบัณฑิตทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านหีบ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านหีบทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองไม้ซุง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองไม้ซุงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลอุทัย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลอุทัย (นอกเขตเทศบาลตำบลอุทัย)
• องค์การบริหารส่วนตำบลเสนา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเสนาทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองน้ำส้ม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองน้ำส้มทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโพสาวหาญ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโพสาวหาญทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลธนู ครอบคลุมพื้นที่ตำบลธนูทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลข้าวเม่า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลข้าวเม่าทั้งตำบล

อำเภออุทัย เป็นเขตที่มีเศรษกิจภาคอุตสาหกรรมมีสวนอุตสาหกรรมอยู่ 2 แห่งคือ

• สวนอุตสาหกรรมโรจนะ 1
• สวนอุตสาหกรรมโรจนะ 2

• วิทยาลัยเทคนิคอุตสาหกรรมยานยนต์ สถาบันอาชีวศึกษาเปิดสอนในระดับปวส. ประเภทช่างอุตสาหกรรม
• โรงเรียนอุทัย สถานศึกษาระดับมัธยมศึกษา เป็นสถานศึกษาขนาดกลาง เป็นโรงเรียนประจำอำเภออุทัย
• โรงเรียนหนองน้ำส้มวิทยาคม สถานศึกษาระดับมัธยมศึกษา เป็นสถานศึกษาขนาดเล็กในอำเภออุทัย

• ข้อมูลตำบลในจังหวัดพระนครศรีอยุธยาจากเว็บไซต์ ThaiTambon.com เก็บถาวร 2011-04-25 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• อยุธยา