เอตทัคคะ หมายถึง ผู้ยอดเยี่ยมในทางใดทางหนึ่งเป็นพิเศษ[1] เป็นตำแหน่งที่พระพุทธเจ้าได้ประทานแต่งตั้งให้พระสาวกของพระองค์ คือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ผู้มีความรู้ความสามารถเด่นกว่าท่านอื่น ๆ ในด้านนั้น ๆ และตำแหน่งเอตทัคคะแต่ละตำแหน่งทรงแต่งตั้งเพียงรูปเดียวท่านเดียวเท่านั้น ในแต่ละพุทธบริษัทแต่ละฝ่าย
ประวัติ
เอตทัคคะ นั้น คือ ตำแหน่งที่พระพุทธเจ้ายกย่องพุทธสาวก ว่า เป็นผู้ยอดเยี่ยมในทางใดทางใดหนึ่ง เป็นผู้ประเสริฐสุด ตำแหน่ง เอตทัคคะ นี้ ย่อมได้โดยเหตุ 4 ประการคือ
- โดยเหตุเกิดเรื่อง (อัตถุปปัตติ) คือ ได้แสดงความสามารถออกมาให้ปรากฏโดยสอดคล้องในเหตุการณ์หรือสถานการณ์นั้นๆ ที่เกิดขึ้น
- โดยการมาก่อน (อาคมนะ) คือได้สร้างบุญสะสมในด้านนั้นมาตั้งแต่อดีตชาติพร้อมทั้งได้ตั้งจิตปรารถนาเพื่อได้ตำแหน่งเอตทัคคะนี้ด้วย
- โดยเป็นผู้ช่ำชองชำนาญ (จิณณวสี) คือได้เป็นผู้มีความเชี่ยวชาญเฉพาะเรื่องนั้นๆ เป็นพิเศษ
- โดยเป็นผู้ยิ่งด้วยคุณ (คุณาติเรก) คือมีความสามารถในเรื่องที่ทำให้ได้รับตำแหน่งเอตทัคคะเหนือกว่าผู้อื่นที่มีความสามารถอย่างเดียวกัน
ผู้ที่เป็นเอตทัคคะ
- เอตทัคคะ ฝ่ายพระภิกษุ มี 41 ท่าน เป็นพระอสีติมหาสาวกทั้งหมด
- เอตทัคคะ ฝ่ายพระภิกษุณี มี 13 ท่าน
- เอตทัคคะ ฝ่ายอุบาสก มี 10 ท่าน
- เอตทัคคะ ฝ่ายอุบาสิกา มี 10 ท่าน
พระภิกษุสงฆ์ที่เป็นเอตทัคคะ
| | ตำแหน่งเอตทัคคะ |
| 1 | พระอัญญาโกณฑัญญเถระ | รัตตัญญู (รู้ราตรีนาน-มีประสบการณ์มาก) |
| 2 | พระอุรุเวลกัสสปเถระ | ผู้มีบริวารมาก |
| 3 | พระสารีบุตรเถระ (อัครสาวกฝ่ายขวา) | ผู้มีปัญญา |
| 4 | พระมหาโมคคัลลานเถระ (อัครสาวกฝ่ายซ้าย) | ผู้มีฤทธิ์ |
| 5 | พระปุณณมันตานีบุตรเถระ | ผู้เป็นพระธรรมกถึก |
| 6 | พระกาฬุทายีเถระ | ผู้ทำตระกูลให้เลื่อมใส |
| 7 | พระนันทเถระ (ศากยะ) | ผู้สำรวมอินทรีย์ |
| 8 | พระราหุลเถระ | ผู้ใคร่ในการศึกษา |
| 9 | พระอุบาลีเถระ | ผู้ทรงพระวินัย |
| 10 | พระภัททิยเถระ | ผู้เกิดในตระกูลสูง |
| 11 | พระอนุรุทธเถระ | ผู้มีทิพยจักษุ |
| 12 | พระอานนทเถระ | ผู้เป็นพหูสูต ผู้มีสติ ผู้มีคติ ผู้มีความเพียร และเป็นพุทธอุปัฏฐาก |
| 13 | พระโมฆราชเถระ | ผู้ยินดีในจีวรเศร้าหมอง |
| 14 | พระปิณโฑลภารทวาชเถระ | ผู้บันลือสีหนาท |
| 15 | พระมหากัจจายนเถระ | ผู้อธิบายความย่อให้พิสดาร |
| 16 | พระสีวลีเถระ | ผู้มีลาภ(มาก) |
| 17 | พระโสณกุฏิกัณณเถระ | ผู้มีถ้อยคำไพเราะ |
| 18 | พระมหากัสสปเถระ | ผู้ถือและสรรเสริญธุดงค์ |
| 19 | พระราธเถระ | ผู้ทรงปฏิภาณ (ญาณแจ่มแจ้งในพระธรรมเทศนา) |
| 20 | พระลกุณฏกภัททิยเถระ | ผู้มีเสียงไพเราะ |
| 21 | พระทัพพมัลลบุตรเถระ | ผู้จัดแจงเสนาสนะ |
| 22 | พระพากุลเถระ | ผู้มีอาพาธน้อย |
| 23 | พระวักกลิเถระ | ผู้หลุดพ้นด้วยศรัทธา (สัทธาธิมุต) |
| 24 | พระมหากัปปินเถระ | ผู้กล่าวสอนภิกษุ |
| 25 | พระอุปเสนเถระ | ผู้นำความเลื่อมใสมาโดยรอบ (ในหมู่ชนทั้งชั้นสูงและชั้นตํ่า) |
| 26 | พระขทิรวนิยเรวตเถระ | ผู้อยู่ป่าเป็นวัตร |
| 27 | พระสุภูติเถระ | ผู้อรณวิหาร (เจริญฌานประกอบด้วยเมตตา) และผู้เป็นทักขิไณยบุคคล |
| 28 | พระพาหิยทารุจีริยเถระ | ผู้ตรัสรู้เร็วพลัน (ขิปปาภิญญา) |
| 29 | พระวังคีสเถระ | ผู้มีปฏิภาณ (กล่าวคาถาสรรเสริญคุณพระศาสดา) |
| 30 | พระโสณโกฬิวิสเถระ | ผู้ปรารภความเพียร |
| 31 | พระโสภิตเถระ | ผู้ระลึกชาติก่อน (ปุพเพนิวาสานุสติญาณ) |
| 32 | พระนันทกเถระ (มิใช่ศิษย์พราหมณ์พาวรี) | ผู้กล่าวสอนภิกษุณี |
| 33 | พระกังขาเรวตเถระ | ผู้ยินดีในฌาน |
| 34 | พระมหาปันถกเถระ | ผู้ฉลาดในปัญญาวิวัฏ (วิปัสสนา) |
| 35 | พระจูฬปันถกเถระ | ผู้เนรมิตกายด้วยมโนมยิทธิ ผู้ฉลาดในเจโตวิวัฏ |
| 36 | พระกุณฑธานเถระ | ผู้รับสลากก่อน |
| 37 | พระรัฐบาลเถระ | ผู้บวชด้วยศรัทธา |
| 38 | พระกุมารกัสสปเถระ | ผู้แสดงธรรมวิจิตร |
| 39 | พระมหาโกฎฐิตเถระ | ผู้บรรลุปฏิสัมภิทา |
| 40 | พระสาคตเถระ | ผู้ฉลาดในเตโชธาตุ(กสิณ) |
| 41 | พระปิลินทวัจฉเถระ | ผู้เป็นที่รักใคร่ชอบใจของเทวดา |
พระภิกษุณีที่เป็นเอตทัคคะ
อุบาสกที่เป็นเอตทัคคะ
| | ตำแหน่งเอตทัคคะ |
| 1 | ตปุสสะและภัลลิกะ | ผู้ถึงสรณะก่อน |
| 2 | อนาถปิณฑิกเศรษฐี | ผู้เป็นทายก |
| 3 | จิตตคหบดี | ผู้เป็นธรรมกถึก |
| 4 | หัตถกอุบาสก | ผู้สงเคราะห์บริษัทด้วยสังคหวัตถุ 4 |
| 5 | พระเจ้ามหานามะ | ผู้ถวายปัจจัย 4 อันประณีต |
| 6 | อุคคคหบดี | ผู้ถวายโภชนะเป็นที่ชอบใจ |
| 7 | อุคคตคหบดี | ผู้เป็นสังฆอุปัฏฐาก |
| 8 | สูรัมพัฏฐเศรษฐี | ผู้เลื่อมใสอย่างมั่นคง |
| 9 | ชีวกโกมารภัจจ์ | เลื่อมใสในตัวบุคคล |
| 10 | นกุลปิตาคหบดี | ผู้มีความคุ้นเคยในพระพุทธเจ้า |
อุบาสิกาที่เป็นเอตทัคคะ
| | ตำแหน่งเอตทัคคะ |
| 1 | นางสุชาดา | ผู้ถึงพระรัตนตรัยก่อน |
| 2 | นางวิสาขา | ผู้เป็นทายิกา |
| 3 | นางขุชชุตตรา | ผู้เป็นพหูสูต |
| 4 | นางสามาวดี | ผู้มีปกติอยู่ด้วยเมตตา |
| 5 | นางอุตตรา (นันทมาตา) | ผู้ยินดีในฌาน |
| 6 | นางสุปปวาสา | ผู้ถวายรสอันประณีต |
| 7 | นางสุปปิยา | ผู้เป็นคิลานุปัฏฐาก |
| 8 | นางกาติยานี | ผู้เลื่อมใสมั่นคง |
| 9 | นางกาฬี (อุบาสิกาชาวกุรุรฆริกา) | ผู้เลื่อมใสโดยได้ยินได้ฟังตาม |
| 10 | นางนกุลมาตาคหปตานี | ผู้มีความคุ้นเคยในพระพุทธเจ้า |
อ้างอิง
- ชีวประวัติพุทธสาวก ประวัติพระอัจฉริยะมหาเถระเมื่อครั้งพุทธกาล เล่ม 1 จำเนียร ทรงฤกษ์, 2542, พิมพ์โดยสำนักปฏิบัติธรรมสวนแก้ว (สาขาวัดปากน้ำ), สำนักพิมพ์ธรรมสภา ISBN 974-7276-30-5
แหล่งข้อมูลอื่น
