อำเภอจะนะ

อำเภอจะนะมีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเมืองสงขลาและอ่าวไทย
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอ่าวไทยและอำเภอเทพา
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอนาทวีและอำเภอสะเดา
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอหาดใหญ่และอำเภอนาหม่อม

จะนะเดิมเป็นเมืองขึ้นของเมืองพัทลุง ซึ่งมีอยู่ด้วยกัน 4 เมือง ได้แก่ ปะเหลียน จะนะ เทพา และสงขลา ต่อมา สงขลาได้แยกออกจากเมืองพัทลุง จะนะจึงไปขึ้นกับเมืองสงขลา มีฐานะเป็นเมือง หน้าด่านทางตอนใต้และมีการสู้รบกับหัวเมืองมลายูตลอดเวลา ขณะนี้เป็นเมืองขึ้นของพัทลุง เจ้าพระยาพัทลุง (บุน) ได้แต่งตั้งนายอินทร์ หรือเณรน้องชาย เป็นเจ้าเมืองจะนะ มีพระราชทินนามว่า “พระมหานุภาพปราบสงคราม” ซึ่งบ่งบอกให้รู้ว่าเจ้าเมืองเป็นนักรบ เมืองจะนะจึงน่าจะเป็นสมรภูมิรบ ที่ตั้งเมืองจะนะในขณะนั้นคือที่นาทวีเมืองจะนะไปเป็นเมืองขึ้นของสงขลา เจ้าเมืองสงขลาได้แต่งตั้งให้นายฉิน บุตรของอดีตเจ้าเมืองสงขลา (โยม) ขึ้นเป็นขุนรองราชมนตรี คุมไพร่ส่วยดีบุก 9 หมวด ทำให้เมืองจะนะกับเมืองสงขลา มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกัน

อนึ่งที่ตั้งของเมืองจะนะนั้น มีการย้ายเมืองอยู่บ่อย ๆ เนื่องจากเป็นเมืองที่ต้องทำการรบอยู่ตลอดเวลา ระยะแรกเชื่อว่าเมืองจะนะตั้งอยู่ที่วังดาโต๊ะหรือวังโต้ที่อำเภอนาทวีปัจจุบัน ซึ่งอาจเป็นไปได้ เพราะเจ้าเมืองจะนะคนแรกคือ พระมหานุภาพปราบสงคราม (อินทร์หรือเณร) บุตรพระยาราชบังสันซึ่งเป็นมุสลิม ต่อมาได้ย้ายเมืองไปอยู่ที่ปลักจะนะ และย้ายไปที่บ้านในเมือง ตำบลป่าชิงปัจจุบัน จากนั้นย้ายไปตั้งที่ตำบลจะโหนง เมื่อเปลี่ยนการปกครองแบบเทศาภิบาล อำเภอจะนะก็ไปตั้งที่ว่าการที่อำเภอนาทวี แต่ด้วยเหตุที่การคมนาคมไม่ค่อยสะดวก จึงย้ายไปตั้งที่ใหม่ ที่ตำบลบ้านนา พร้อมเปลี่ยนชื่อเป็นอำเภอบ้านนา แต่ไปพ้องกับชื่ออำเภอบ้านนา จังหวัดสุราษฎร์ธานี จึงได้เปลี่ยนชื่อไปเป็น อำเภอจะนะ^[1] ตามเดิม

• วันที่ 29 เมษายน 2460 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา เป็น อำเภอบ้านนา^[2] และย้ายที่ว่าการอำเภอจะนะ จากตำบลนาทวี ไปตั้งที่ตำบลบ้านนา และเรียกชื่ออำเภอว่า อำเภอบ้านนา และที่ว่าการอำเภอเดิม ให้ตั้งเป็นกิ่งอำเภอ เรียกชื่อกิ่งอำเภอว่า "กิ่งอำเภอนาทวี"
• วันที่ 1 มิถุนายน 2467 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอบ้านนา จังหวัดสงขลา เป็น อำเภอจะนะ^[1]
• วันที่ 12 ธันวาคม 2481 โอนพื้นที่หมู่ 13–15 (ในขณะนั้น) ตำบลป่าชิง ไปขึ้นตำบลนาหว้า กับโอนพื้นที่หมู่ 6 (ในขณะนั้น) ตำบลสะพานไม้แก่น ไปขึ้นตำบลบ้านนา กับโอนพื้นที่หมู่ 7,9 (ในขณะนั้น) ตำบลนาทับ ไปขึ้นกับตำบลจะโหนง และโอนพื้นที่หมู่ 2 (ในขณะนั้น) ตำบลจะโหนง ไปขึ้นกับตำบลนาทับ^[3]
• วันที่ 1 มิถุนายน 2490 ตั้งตำบลป่าชิง แยกออกจากตำบลนาหว้า ตั้งตำบลจะโหนง แยกออกจากตำบลคลองเปียะ ตั้งตำบลฉาง แยกออกจากตำบลนาทวี ตั้งตำบลคลองทราย แยกออกจากตำบลนาหมอศรี ตั้งตำบลท่าประดู่ แยกออกจากตำบลปลักหนู และตั้งตำบลสะท้อน แยกออกจากตำบลทับช้าง^[4]
• วันที่ 24 พฤศจิกายน 2492 ตั้งตำบลแค แยกออกจากตำบลขุนตัดหวาย และตำบลน้ำขาว^[5]
• วันที่ 5 มิถุนายน 2499 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอนาทวี อำเภอจะนะ เป็น อำเภอนาทวี^[6]
• วันที่ 26 มกราคม 2500 จัดตั้งสุขาภิบาลจะนะ ในท้องที่บางส่วนของตำบลบ้านนา^[7]
• วันที่ 23 สิงหาคม 2526 ตั้งตำบลตลิ่งชัน แยกออกจากตำบลบ้านนา^[8]
• วันที่ 3 ธันวาคม 2526 กำหนดเขตตำบลตลิ่งชัน อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา^[9] ให้มีความถูกต้องแม่นยำ และยกเลิกเขตตำบลตลิ่งชัน ในประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา ปี พ.ศ. 2526^[8]
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลจะนะ เป็นเทศบาลตำบลจะนะ^[10] ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 26 กรกฎาคม 2554 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลบ้านนา เป็น เทศบาลตำบลบ้านนา^[11]
• วันที่ 31 สิงหาคม 2555 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลนาทับ เป็น เทศบาลตำบลนาทับ^[12]

อำเภอจะนะแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 14 ตำบล 139 หมู่บ้าน

ท้องที่อำเภอจะนะประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 15 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลจะนะ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลบ้านนา
• เทศบาลตำบลบ้านนา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านนา (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลจะนะ)
• เทศบาลตำบลนาทับ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาทับทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลป่าชิง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลป่าชิงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลสะพานไม้แก่น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสะพานไม้แก่นทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลสะกอม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสะกอมทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลนาหว้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาหว้าทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลน้ำขาว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลน้ำขาวทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลขุนตัดหวาย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลขุนตัดหวายทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลท่าหมอไทร ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าหมอไทรทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลจะโหนง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลจะโหนงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลคู ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคูทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลแค ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแคทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลคลองเปียะ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคลองเปียะทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลตลิ่งชัน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลตลิ่งชันทั้งตำบล