สมเด็จพระญาณวโรดม (ประยูร สนฺตงฺกุโร)

สมเด็จพระญาณวโรดม มีนามเดิมว่าประยูร นามสกุล พยุงธรรม (9 มีนาคม พ.ศ. 2459 - 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2552) บิดาชื่อ ธูป มารดาชื่อ ทองหยิบ เกิดเมื่อวันศุกร์ เดือน 4 แรม 2 ค่ำ ปีมะโรง ตรงกับวันที่ 9 มีนาคม พ.ศ. 2459 ที่บ้านท่าเรือ อำเภอประจันตคาม จังหวัดปราจีนบุรี เป็นบุตรคนสุดท้อง มีพี่ 7 คน ถึงแก่กรรมตั้งแต่ยังเล็ก 3 คน เหลือเพียง 4 คน

ได้มาพำนักที่วัดเทพศิรินทราวาส ตั้งแต่ พ.ศ. 2474 และได้บรรพชาเป็นสามเณร เมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2476 โดยมีสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวโร) เป็นพระอุปัชฌาย์ ณ วัดเทพศิรินทราวาส และได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุ เมื่อวันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2480 โดยสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวโร) เป็นพระอุปัชฌาย์ พระอุดมศีลคุณ (อินทร อคฺคิทตฺโต) เป็นพระกรรมวาจาจารย์ พระครูวินัยธรเพ็ชร ปภงฺกโร เป็นพระอนุสาวนาจารย์ มีหม่อมเจ้าหญิงกรณิกา จิตรพงศ์ ทรงเป็นเจ้าภาพบวช ณ พัทธสีมา วัดเทพศิรินทราวาส ได้ฉายาว่า "สนฺตงฺกุโร" ซึ่งแปลว่า หน่อหรือเชื้อสายหรือทายาทของผู้สงบ (ฉายานี้ได้มาตั้งแต่เป็นสามเณรพรรษาแรก) และได้อยู่จำพรรษาที่วัดเทพศิรินทราวาสตลอดมา มิได้ไปจำพรรษาที่อื่นเลย

สมเด็จพระญาณวโรดมได้เริ่มศึกษาเมื่ออายุราว 6 ขวบโดยมีบิดาเป็นผู้สอน ต่อมาได้เข้าศึกษาที่โรงเรียนประชาบาลประจำอำเภอประจันตคาม เมื่อ พ.ศ. 2468 จบชั้นประถมศึกษาปีที่ 5 เมื่อ พ.ศ. 2472 ครั้งนั้นชั้น ป. 5 เป็นชั้นสูงสุดของการศึกษาในอำเภอนั้น เมื่อบรรพชาอุปสมบทแล้วได้ศึกษาด้านปริยัติศึกษาแผนกธรรม ได้นักธรรมชั้นเอก และแผนกบาลี ได้ ป.ธ. 9 สำหรับภาษาสันสกฤตนั้น เจ้าประคุณสมเด็จฯ ได้เคยศึกษากับนาคะประทีบ ร่วมกับเพื่อนร่วมรุ่นกันคืออาจารย์สุชีพ ปุญญานุภาพ และสมเด็จพระวันรัต (นิรันตร์ นิรนฺตโร) จนแตกฉานในวรรณคดีสันสกฤต

• พ.ศ. 2495 เป็นพระราชาคณะชั้นสามัญที่ พระศรีวิสุทธิญาณ^[1]
• พ.ศ. 2500 เป็นพระราชาคณะชั้นราชที่ พระราชสุมนต์มุนี ตรีปิฎกลังการ อุดมสิกขภารธุราทร ยติคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี^[2]
• พ.ศ. 2505 เป็นพระราชาคณะชั้นเทพที่ พระเทพกวี ศรีวิสุทธินายก ตรีปิฎกบัณฑิต ธรรมิกคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี^[3]
• พ.ศ. 2515 เป็นพระราชาคณะชั้นธรรมที่ พระธรรมธัชมุนี ปริยัติภาณีวราทร เตปิฎกาธิกรโกศล ปรหิตโสภณสังฆภูสิต ธรรมคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี^[4]
• พ.ศ. 2528 เป็นพระราชาคณะเจ้าคณะรองที่ พระญาณวโรดม วราคมธรรมาภิรัต วัฒนศาสนกิจวิศาล คันถรจนาจารย์บัณฑิต วิเทศโกวิทสังฆเลขาธิกร ธรรมยุติกคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี^[5]
• พ.ศ. 2546 เป็นสมเด็จพระราชาคณะที่ สมเด็จพระญาณวโรดม สุตาคมวิสุต พุทธธรรมานุสิฐ นิวิฐศีลาจารปสาทกร สุนทรพิพิธธรรมจารี ตรีปิฏกบัณฑิต ยติคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี^[6]

• เป็นเจ้าอาวาสวัดเทพศิรินทราวาส
• เป็นผู้รักษาการแทนเจ้าอาวาสวัดชูจิตธรรมาราม (มหาวชิราลงกรณราชวิทยาลัย)
• เป็นประธานกรรมการวัดเทพศิรินทราวาส
• เป็นสมาชิกสังฆสภา
• เป็นพระอุปัชฌาย์
• เป็นกรรมการมหาเถรสมาคม
• เป็นคณะผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช
• เป็นกรรมการบริหารคณะธรรมยุต
• เป็นเลขาธิการคณะธรรมยุติ
• เป็นอุปนายกสภามหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย
• เป็นเลขาธิการสภาการศึกษามหามกุฏราชวิทยาลัย
• เป็นกรรมการมูลนิธิมหาวชิราลงกรณราชวิทยาลัย
• เป็นกรรมการมูลนิธิสิรินธร ฯลฯ

• ชุดแบบเรียนไวยากรณ์สันสกฤต 4 เล่ม จัดพิมพ์โดยมูลนิธิมหามกุฏราชวิทยาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์
• หนังสือชื่อ ศาสนาต่าง ๆ ซึ่งมีเนื้อหาในแนวศาสนาเปรียบเทียบ ครอบคลุมทั้งศาสนาพุทธ ศาสนาฮินดู ศาสนาซิกข์ ลัทธิขงจื๊อ ลัทธิเต๋า ศาสนาชินโต ศาสนาโซโรอัสเตอร์ ฯลฯ

ในช่วงเช้าวันพุธที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2552 สมเด็จพระญาณวโรดม มีอาการไอและมีเสมหะ โดยไอเพียง 2 ครั้ง ก็หมดสติ หัวใจหยุดเต้น ศิษยานุศิษย์จึงรีบพาส่งโรงพยาบาลบำรุงราษฎร์ แต่แพทย์ไม่สามารถช่วยเหลือได้ทัน ได้ถึงมรณภาพด้วยโรคหัวใจวายเฉียบพลัน เวลา 07:17 น. โรงพยาบาลบำรุงราษฎร์^[7]

ศพตั้งบำเพ็ญกุศล ณ ศาลากวีนิรมิต (ศาลากลางน้ำ) วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร และเปิดให้ประชาชนถวายน้ำสรงศพเวลา 13:00 น. โดยพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ รับศพไว้ในพระบรมราชานุเคราะห์เป็นเวลา 7 วัน และพระราชทานโกศไม้สิบสอง ซึ่งเป็นโกศตามยศสมณศักดิ์สมเด็จพระราชาคณะ และในเวลา 17:43 น.พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์มาพระราชทานน้ำหลวงสรงศพ