Distonija

Distonija je poremećaj pokreta koji se karakteriše nevoljnim neprekidnim ili ponavljanim mišićnim kontrakcijama koje dovode do abnormalnih, ponavljajućih kretnji i položaja tela.^[5]

Trenutna definicija:
Distonija je motorna fenomenologija koja obuhvata specifične fizičke znake i skup neuroloških sindroma u kojima se fenomenologija distonije može pojaviti izolovano ili u kombinaciji sa drugim neurološkim karakteristikama.^[6][7]

Svrstava se u hiperkinetičke poremećaje pokreta koji se izvode po karakterističnim obrascima (zahvaćaju iste grupe mišića) i ponekad mogu biti praćeni tremorom. Voljno započeta radnja se smatra okidačem, jer rezultuje prelivjućom aktivacijom mišića. U nekim slučajevima radi se o nevoljnim, istovremenim kontrakcijama agonističkih i antagonističkih mišića. Ti pokreti mogu biti brzi ili spori i promjenjivi tokom različitih radnji, a u uznapredovalim stadijumima dovode i do potpune fiksacije zahvaćenog dwla tela.

Genetski doprinos razvoju distonije prepoznat je već dugi niz godina, ali tek su nedavno identifikovani neki hromozomski lokusi i geni koji su uključeni u distoniju, kako bi molekularni mehanizmi koji su uključeni u njenu pojavu mogli početi da se razjašnjavaju. Nakon nekoliko pregleda genetike distonije (npr. Muller et al., 1998; Varner i Jarman, 1998; Thiagarajan, 1999), u poslednjih nekoliko godina došlo je do daljeg napretka u razumevanju genetskih i molekularnih mehanizama koji stoje u osnovi različitih formi distonije.

Patogeneza distonije je veoma složena i još uvijek nije do kraja objašnjena. Zahvaljujući razvitku moderne tehnologije, danas postoji nekoliko objašnjenja nastanka različitih tipova distonije. Jedan od istraživanih mehanizama su genetske mutacije, među kojima su najčešće DYT1, DYT3, DYT6-distonija.

Osim toga, distonija se povezuju se i s određenom disfunkcijom bazalnih ganglija u kojoj dolazi do redukcije inhibitorne funkcije paliduma na talamus, što rezultuje preteranom aktivnošću u premotornom delu moždane kore.^[8][9]

Takođe, distonija se povezuje i sa degeneracijom maloga mozga odnosno patološkim cerebelotalamo-kortikalnim putovima.^[10]

U patogenezu distonija često spadaju i:

• disfunkcija neurotransmitera (dopamin, acetilkolin, GABA),
• disfunkcija jonskih kanala,
• disfunkcija intracelularne signalizacije.^[11]

Klasifikacije distonija predložene su sa ciljem da se njihovom stematizacijom omogući kvalitetnija, primena dijagnostičkih testova, koji treba da omoguće postavljanje što tačnija dijagnoze. Sa druge strane, postojala je potreba za klasifikacijom zasnovanoj na trenutnim biološkim saznanjima o distonijama, između ostalog, i zbog budućih naučnih istraživanja.^[12][13]

Polazeći od navedenih činjenica Međunarodni komitet za poremećaje kretanja u 2013. godine predložio je podelu distonija na dve velike grupe: distonije prema kliničkim karakteristikama, distonije prema etiologiji.^[14]

Ova klasifikacija zasniva se na kliničkim karakteristikikama distonija i uključuje podelu prema: vremenu početka bolesti,anatomskoj lokalizaciji distonije, vremenskom obrascu pojavljivanja, distonije sa udruženim znacima i simptomima.^[14]

Pprema vremenu početka bolesti postoje četiri različita obrasca pojavljivanja simptoma, a to su:^[14]

Perzistentni oblik — simptomi su uglavnom jednakog intenziteta tokom dana

Akcija-specifični oblik — simptomi se javljuju samo kod neke određene radnje

Diurnalni oblik — postoje dnevne oscilacije simptoma

Paroksizmalni oblik — simptomi su pokrenuti određenim okidačem, a između napada je normalni neurološki status

Vremenski obrazac pojavljivanja simptoma distonije je značajan zbog lakšeg dijagnostikovanja i izbora najefikasnije terapije.

Ovakva podela distonija je bitna zbog različitih dijagnostičkih i terapijskih smernica, i ona prema anatomskoj lokalizaciji deli ovu bolest na pet podgrupa:^[14]

Fokalna distonija

Fokalnu distoniju karakterišu nevoljni pokreti sa produženom mišićnom kontrakcijom koja dovodi do uvrtanja, repetitivnih pokreta ili abnormalnog položaja koji je rezultat koontrakcije agonističkih i antagonističkih mišića. Za razliku od generalizovane distonije fokalna distonija zahvata samo jednu regiju tela.^[14]

Segmentalna distonija

Segmentalna distonija se karakteriše po tome što zahvati dve ili više susednih regija - i najčešče je kranijalna i bibrahijalna distonija.^[14] Kod kranijalne distonije postoji blefarospazam i oromandibularnadistonija i ona nosi naziv i Meigeovim sindromom, a kad se grč tokom pisanja proširi sa dominantne ruke na drugu naziva se bibrahijalna distonija.^[15]

Multifokalna distonija

Multifokalna distonija zahvaća dve ili više regija tela koje nisu susedne.^[14] Multifokalna kao i segmentalna distonija najčešće ne izaziva promene na nogama.^[16]

Hemidistonija

Kod hemidistonije je zahvaćeno više delova tela, ali samo sa jedne strane tela. Najčešće nastaje zbog stečene lezije kontralateralne hemisfere mozga nakon moždanog udara, povreda glave, tumora, porođajnih trauma i mnogih drugih uzroka.^[14]

Kod ove distonije može, ali i ne mora da postoji dug period između nastanka lezije i razvoja simptoma. Najdužitakav period je uglavnom kod povreda glave ili perinatalne povrede.^[16]

Generalizovana distonija

Kod ove distonije bolešću je zahvaćen trup i još najmanje dva segmenta tela. Međutim najbitnija karakteritistikageneralizovanih distonija je da ona najčešće zahvata trup.^[14]

Postoje četiri različita obrasca javljanja simptoma kod ove distonije, a to su:^[14]

• Perzistentni simptomi koji su uglavnom jednakog intenziteta tokom čitavog dana
• Specifična akcija sa simptomima koji se javljuju samo kod neke određene radnje
• Diurnalni simptomi koji se karakterišu dnevnom oscilacijom simptoma
• Paroksizmalni simptomi koji su pokrenuti određenim okidačem, a između napada vlada normalni neurološki status.

Vremenski obrazac pojavljivanja simptoma distonije je bitan zbog lakšeg dijagnostikovanj i izbora terapije.

Ona je korisna za prognozu bolesti i najbolji odabir metoda lečenja.

Etiološka klasifikacija distonija, kao što im i sam naziv govori vrši razvrstavanje prema poreklu i uzroku i i ma za cilj da dopridonese lakšem razumijevanju i boljem pristupu samoj bolesti.

Najnovija etiološka klasifikacija distonija klasifikuje distonije na: distonije prema atologije nervnog sistema, nasledne distonije, stečene i idiopatske distonije.^[17]

Ukoliko je distonija nastala kao posledica patologije nervnog sistema ona može biti:^[14]

• Degenerativna lezija — kao posledica progresivnog strukturnog odstupanja (npr gubitak neurona).
• Statička lezija — kao posledica neprogresivne razvojne anomalije i stečene lezije.
• Distonija bet dokaza degeneracije ili strukturne lezije.

Nasledne distonije su posledica genetske mutacije i mogu biti naslieđene autosomno dominantno (AD), autosomno recesivno (AR), X-vezano ili mitohondrijski.

Za stečenu distoniju najčešće se zna tačan uzrok, kojih može biti mnogo. Neki od njih su:

• perinatalna povreda, koja može dovesti do distoničke cerebralne paralize ili odložene distonije,
• razne infekcije (virusni encefalitis, subakutni sklerozirajući panencefalitis, HIV itd.),
• lekovi (levodopa i agonisti dopamina, neuroleptici, antikonvulzivi, blokatori kalcijumovih kanala),
• toksini (kobalt, ugljeni disulfid, metanol, disulfiram itd.),
• vaskularni uzroci (ishemija, hemoragija, AV malformacije),
• neoplastički (tumor mozga, paraneoplastički encefalitis),
• povred mozga,
• određeni funkcionalni psihogeni uzroci.^[14]

Idiopatske distonije mogu biti sporadične ili porodične. Puno slučajeva fokalnih ili segmentalnih izolovanih distonija spada u ovu kategoriju.^[14]

Lečenje distonija, posebno onih u dečjem uzrastu predstavlja veliki izazov i potrebna su daljaistraživanja kako bi se otkrile najbolje kombinacije različitih terapija koje će dovesti dozadovoljavajućih funkcionalnih rezultata.

U terapiji distonija primenjuje se:

• Мedikamentozna terapija: oralno (levodopa, antiholinergici, baklofen, benzodiazepini, tizanidin, tetrabenazin) ili lokalno (botulin toksin).^[2][15][23]
• Druge vrste terapija: duboka moždana stimulacija (deep brain stimulation-DBS), kao i neinvazivne tehnike: transkranijalna električna stimulacija (transcranial direct current stimulation-tDCS) i transkranijalna magnetna stimulacija (transcranial magnetic stimulation- TMS).^[2][15]

Kod većine pacijenata distonija se razvija tokom nekoliko meseci, nekada i godina. Posle tog perioda distonija se najčešće ne pogoršava.

Kod nekih pacijenata distonija se može proširiti sa jednog dela tela na drugi, ili se mogu javiti neki drugi poremećaji.^[24]

• Zech M, Boesch S, Jochim A, Weber S, Meindl T, Schormair B, Wieland T, Lunetta C, Sansone V, Messner M, Mueller J, Ceballos-Baumann A, Strom TM, Colombo R, Poewe W, Haslinger B, Winkelmann J. Clinical exome sequencing in early-onset generalized dystonia and large-scale resequencing follow-up. Mov Disord. 2017;32:549–59.
• Zech M, Boesch S, Maier EM, Borggraefe I, Vill K, Laccone F, Pilshofer V, Ceballos-Baumann A, Alhaddad B, Berutti R, Poewe W, Haack TB, Haslinger B, Strom TM, Winkelmann J. Haploinsufficiency of KMT2B, encoding the lysine-specific histone methyltransferase 2B, results in early-onset generalized dystonia. Am J Hum Genet. 2016;99:1377–87. [PMC free article]
• Zimprich A, Grabowski M, Asmus F, Naumann M, Berg D, Bertram M, Scheidtmann K, Kern P, Winkelmann J, Müller-Myhsok B, Riedel L, Bauer M, Müller T, Castro M, Meitinger T, Strom TM, Gasser T. Mutations in the gene encoding epsilon-sarcoglycan cause myoclonus-dystonia syndrome. Nat Genet. 2001;29:66–9.

• Phenomenology and Classification of Dystonia: A Consensus Update (језик: енглески)

Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).