Vilajeti i Kosovës

Vilajeti i Kosovës është themeluar si Vilajet i Prizrenit në 1868 dhe më pas si Vilajet i Kosoves në vitin 1877. Valiu i parë i vilajetit të Kosovës ka qenë Halil Rifat Pasha. Në përbërje të vilajetit të Kosovës kanë qenë 6 sanxhaqet - rrethet, të cilat i udhëhiqnin muttesarrifët apo kryetarët e rretheve. Në kuadër të sanxhaqeve kanë qenë kazatë, e në kuadër të kazave - nahijet. Vilajeti i Kosovës kufizohej në lindje me Bullgarinë, në perëndim me vilajetin e Shkodrës, Malin e Zi dhe Bosnjën e Hercegovinën, në veri me Serbinë dhe në jug me vilajetin e Manastirit dhe vilajetin e Selanikut. Vilajeti i Kosovës, duke filluar në lindje nga qyteti i Shtipit e deri në perëndim tek qyteti i Plevljes, përfshinte një territor shumë të gjerë gjeografik. Si kryeqytet i vilajetit të Kosovës ka qenë Prishtina prej vitit 1879 e gjer në vitin 1893, ndërsa prej vitit 1893 e gjer në vitin 1912 ka qenë Shkupi.^[1] Para Luftës së Parë Ballkanike, thuhet se deri më tashti pak është ditur se cilët kombësi përbëjnë Perandorinë Osmane. Pasi ceken të gjithë popujt që përbëjnë Perandorinë Osmane ku numërohen ndër të tjerë turqit, turkomanët, arabët, grekët, bullgarët, kurdët, armenët, shqiptarët, serbët, kozakët, izraelitët, cincarët, vllahët, çerkezët, romët, sirianët, latinët e popuj të tjerë, në këtë kontekst shtrohet çeshtja se, si do të mbetet përbërja etnike para dhe pas Luftës së Parë Ballkanike.

Statistikat në dokumentin flet për popullatën serbe në Perandorinë Osmane qet në pah se serbët ishin shumë pak në numër dhe se ata nuk kishin pasur synime për t’iu bashkëngjitur Mbretërisë së Serbisë. Por çfarë flet ky dokument për shqiptarët? Sipas këtij dokumenti, shqiptarët dallohen shumë nga popujt tjerë që jetojnë nën Perandorinë Osmane edhe sa i përket aspektit etnologjik, por edhe atij demografik. Shqiptarët ndahen në gegë Vilajeti i Kosoves dhe Shkodres, që jetojnë në veri dhe në toskë që jetojnë në mes dhe përbëjnë një popullatë prej 1.5 milion (një milion e gjysmë) dhe tri të katërtat e tyre i përkasin fesë myslimane, 200.000 prej tyre janë katolikë romanë dhe të tjerët janë krishterë ortodoks. Popullata shqiptare ka qenë shumicë në trojet që ishin të sajat, por që pas Luftërave Ballkanike dhe terrorit që është ushtruar ata kishin rënë nën sundimin e Serbisë pas vitit 1912.^[2]

• 
• 
  Vilajet i Kosovës 1877
• 
  1881–1913
• 
  Sanxhaku i Kosoves

Në vilajetin e Kosovës jetonin kryesisht shqiptarët, turqit dhe boshnjakët, si myslimanë shumicë, si dhe me pakicë bullgarët, serbët, grekët, vllehtë, si të krishterë. Në vitin 1893 kishte gjithsej 847.419 banorë, prej të cilëve 507.800 myslimanë dhe 340.339 të krishterë.^[1]

Struktura e popullsisë brenda kufirit të vilajetit me kalimin e kohës e sidomos pas luftrave ballkanike pësoi ndryshime të mëdha. Kështu më 1921 në hapsirën e ish vilajetit popullsia përbëhej nga shumica shqiptare si dhe nga një numër serbësh dhe maqedonas. Numri i banorëve në vitin 1921 ishte 490 500 frymë, ku 62,0 % e kësaj popullsi përbëhej nga shqiptarët, 26,7 % serbët dhe 3,9 % turqit.^{[nevojitet citimi]}

Nën administrimin e Vilajetit të Kosovës hynin disa sanxhaqe si:

• Sanxhaku i Shkupit : kazaja Shkup, Kumanovë, Kaçanik, Shtip, Radovish, Koçan, Kratovë, Peçevë, Egri-Palankë.
• Sanxhaku i Prizrenit : kazaja Prizren, Rahovec, Lumë, Tetovë.
• Sanxhaku i Pejës : kazaja Pejë, Gjakovë, Guci, Beranë, Tërgovishtë.
• Sanxhaku i Prishtinës : kazaja Prishtinë, Mitrovicë, Vuçitërnë, Gjilan, Preshevë.
• Sanxhaku i Pazarit të Ri : kazaja Pazari i Ri, Senicë, Kolashin, Akovë, Novi Varoshi, Prepoljë.

• Lidhja e Prizrenit
• Pashallëku i Beogradit
• Doktrina e shenjt serbe
• Kosova nën Perandorinë Osmane
• Reforma agrare dhe kolonizimi i Kosovës
• Lokalitete Shqiptare në Principatën serbe (1817-1865)

• Vilajeti i Kosovës më 1878-1912 nga Shukri Rahimi
• Regjistri turk i vitit 1485* - nga Prof. As. Dr. David Luka