Deshifrimi
Në filologji, deshifrimi është zbulimi i kuptimit të teksteve të shkruara në gjuhë ose shkrime të lashta apo të paqarta.[1] Deshifrimi në kriptografi i referohet dekriptimit.[2] Termi përdoret në mënyrë sardonike në gjuhën e përditshme për të përshkruar përpjekjet për të lexuar një shkrim të dobët dore.[3] Në gjenetikë, deshifrimi është përpjekja e suksesshme për të kuptuar ADN-në, e cila shihet në mënyrë metaforike si një tekst që përmban njësi të ngjashme me fjalët.[4] Në të gjithë shkencën, termi deshifrim është sinonim i të kuptuarit të dukurive biologjike dhe kimike.
Gjuhët e lashta
Në disa raste, një objekt shumëgjuhësh ka qenë i nevojshëm për ta lehtësuar deshifrimin, Guri i Rosetës është shembulli klasik. Teknikat statistikore ofrojnë një rrugë tjetër drejt deshifrimit, siç bën analiza e gjuhëve moderne që rrjedhin nga gjuhët e lashta në të cilat shkruhen tekste të padeshifruara. Informacioni arkeologjik dhe historik është i dobishëm në verifikimin e deshifrimeve të hipotezave.
Deshifruesit
| Emri i studiuesit | Shkrimi i deshifruar |
|---|---|
| Magnus Celsius | Staveless Runes |
| Jón Ólafsson of Grunnavík | Cipher runes |
| Jean-Jacques Barthélemy | Palmyrene alphabet |
| Jean-Jacques Barthélemy | Phoenician alphabet |
| Antoine-Isaac Silvestre de Sacy | Pahlavi script |
| Jean-François Champollion | Egyptian Hieroglyphs |
| Georg Friedrich Grotefend, Eugène Burnouf, and Henry Rawlinson | Old Persian Cuneiform |
| Thomas Young | Demotic script |
| Manuel Gómez-Moreno | Northeastern Iberian script |
| James Prinsep | Brahmi, Kharosthi |
| Edward Hincks | Mesopotamian Cuneiform |
| Bedřich Hrozný | Hittite Cuneiform |
| Vilhelm Thomsen | Old Turkic |
| George Smith and Samuel Birch, et al.[5] | Cypriot syllabary |
| Hans Bauer and Édouard Paul Dhorme[6] | Ugaritic alphabet |
| Wáng Yìróng, Liú È, Sūn Yíràng, et al. | Oracle Bone script |
| Aleksei Ivanovich Ivanov, Nikolai Aleksandrovich Nevsky, et al. | Tangut script |
| Michael Ventris, John Chadwick, and Alice Kober | Linear B |
| Yuri Knorozov and Tatiana Proskouriakoff, et al. | Maya |
| Louis Félicien de Saulcy | Libyco-Berber script (almost fully) |
| Jan-Olof Tjäder | "Enlarged opening script" of Ravenna (variant of the Latin alphabet) |
| Zaza Alexidze | Caucasian Albanian alphabet |
| François Desset[7] | Linear Elamite |
Shiko edhe
Skriptat e deshifruara
- Kuneiformat
- Hieroglifet egjiptiane
- Linear B
Skriptat e padeshifruara
- Shkrimi Indus
- Linear A
- Gjuha numidiane