Kikinda

U severnom delu Banata, u neposrednoj blizini srpsko-rumunske granice, prostire se administrativna jedinica grad Kikinda, središte ekonomskog i društvenog života ovog dela Vojvodine. U gradu su naseljena mesta: Mokrin, Iđoš, Bašaid (sa seocetom Bikač), Banatska Topola (sa Vincaidom), Rusko Selo, Novi Kozarci, Banatsko Veliko Selo, Nakovo i Sajan. Sedište je gradsko naselje Kikinda, naselje ravničarskog tipa, sa ušorenim ulicama koje se seku pod pravim uglom i prostranim trgom u centru grada.

Kikinda je udaljena od Beograda 127, a od Novog Sada 110 km. Od srpsko-rumunske granice grad je udaljen 7,5 km. Nadmorska visina tla je u rasponu od 77-84 metra. Grad se nalazi na Banatskoj lesnoj terasi. Do polovine 19. veka, grad je imao rečicu, Galacku, ogranak Moriša. Nakon velikih poplava 1857. godine, tok Galacke je odsečen od Moriša i pretvoren je u kanal za prikupljanje suvišne kišnice.

Po arheološkim nalazima, na mestu Kikinde bila su stara naselja, a 1423. godine, kao dobro Ugarskih kraljeva, spominje se mesto Nagkeken (što se tumači kao Nađ Kekenj). Takođe se 1462. pominje naziv Kewkend.

Tokom prve polovine 16. veka kikindski kraj je bio izložen sve češćim upadima osmanskih snaga, koje su tokom 1551. i 1552. godine osvojile čitavo to područje.^[1]

Prema turskoj upravnoj podeli, Kikinda se nalazila u sastavu Galadske nahije, koja je naziv dobila po obližnjoj tvrđavi Galad. Ta nahija se nalazila u sastavu Čanadskog sandžaka, koji je pripadao Temišvarskom pašaluku.^[2][3]

Za vreme Bečkog rata (1683-1699), šire područje je počevši od 1686. godine bilo zahvaćeno srpskim narodnim ustankom, pod zapovedništvom kapetana Novaka Petrovića.^[4]

Iako je znatan deo tog područja tokom rata oslobođen, sve te oblasti su po slovu Karlovačkog mira (1699) vraćene pod osmansku vlast. Kikinda je konačno oslobođena tek za vreme Austrijsko-turskog rata (1716-1718), nakon čega je uključena u sastav habzburškog Tamiškog Banata.^[5]

Između 1750. i 1753. godine Srbi naseljavaju područje u dolini rečice Galacke (ogranak Moriša). Predvodnik prvih doseljenika je Kristifor Kenđelac. Bio je to prvi talas naseljavanja. Kikinda je dosta napredovala sredinom 18. veka. Već 1753. dobila je poštansku stanicu i postala je sedište Banatske srpsko-grčke privilegovane kompanije, a 1754. je dobila prvu osnovnu školu i postala sedište banatske milicije. Privilegovanim distriktom je postala 1774, a krajem veka je bila najveće naselje u današnjem srpskom delu Banata. Prva pozorišna predstava odigrana je na nemačkom 1796. Srbi su uglavnom došli iz Semlaka, Nađlaka, Čanada i drugih mesta duž Moriša i Tise. Drugi talas naseljavanja desio se krajem 18. i početkom 19. veka. Tada su se naselili i Nemci, Mađari, Jevreji, Italijani i Francuzi. U vreme najezde Osmanlija i Kikinda je, kao i cela Vojvodina, bila utočište prognanom stanovništvu.^[6]

Godine 1774. carica Marija Terezija osniva Velikokikindski dištrikt (feudalna upravna jedinica). Kikinda postaje središte dištrikta, u kojem je bilo još devet naselja. Iste 1774. godine austrijski carski revizor Erler konstatuje (po starom!) da Velika Kikinda još pripada Tamiškom okrugu, Čanadskog distrikta. Tu su podupravni podured, poštanska kambijatura i održava se vašar a stanovnici su Srbi.^[7] Ovaj događaj presudan je za istoriju Kikinde, jer tada počinje njen uspon zahvaljujući privilegijama u oblasti ekonomije, sudstva i politike. Povelja o formiranju dištrikta čuva se u kikindskom Arhivu. Dištrikt je ukinut 1876. godine.

Godine 1893, dobija status slobodnog kraljevskog grada. Do početka Prvog svetskog rata, grad prolazi kroz period uspona i razvoja u privrednom, kulturnom, ekonomskom, društvenom i urbanom smislu. Upravo u ovom periodu formirano je gradsko jezgro kojim se i danas Kikinda ponosi. Ulice dobijaju nazive, a kuće se grade planski, u ulicama koje se seku pod pravim uglom. Najstarija pruga na prostoru Srbije je bila Kikinda-Temišvar.

Između dva svetska rata grad je bio u nepovoljnom položaju s obzirom na dve granice u zaleđu i u tom periodu dolazi do stagnacije i pada razvoja.^[8] U periodu od 1922. do 1929. godine, Kikinda je bila deo Beogradske oblasti, zatim Dunavske banovine. Kikindski mlin je bio najveći u državi, ranije je mleo po 40 vagona žita dnevno, ali je usled krize bio dugo zatvoren (već osam godina u 1934).^[9] Spomenik srpskim vojnicima na vojnom groblju osvećen je 2. juna 1935.^[10] Sokoli su 1938. radili na isušivanju Števančeve bare.^[11] Parohijski dom je izgrađen 1939.^[12] U ovom periodu u Kikindi je bila znamenita porodica Budišin.^[13]

U narodnooslobodilačkom ratu, 1941. godine u ovom kraju organizuje se oružani otpor u kome dejstvuju Kikindski, Mokrinski i Dragutinovački partizanski odredi.U Drugom svetskom ratu Kikinda je oslobođena 6. oktobra 1944. godine.^[14]Nakon završetka rata, u socijalističkoj Jugoslaviji, tokom 70-ih i 80-ih godina 20. veka, Kikinda doživljava veliki privredni, ekonomski, kulturni i društveni napredak.

Područje Kikinde sada u oblast umerenokontinentalne klime sa velikim godišnjim kolebanjima temperature. Prelazi između godišnjih doba su nagli, naročito između zime i proleća. Najčešći vetrovi su košava i severac. Poslednje godine ipak beleže veće prosečne temperature usled globalnog zagrevanja.

Prema podacima Hidrometeorološkog zavoda Srbije za period od 1981 do 2010 godine, godišnje u proseku padne 556,3 mm kiše i snega po kvadratnom metru. Broj kišovitih dana u proseku je 145, dok je prosečan broj dana sa snegom 23 dana. Prosečna relativna vlaga vazduha iznosi 73%. Najtopliji mesec je jul, sa izmerenim apsolutnim maksimumom od 40 °C, a najhladniji januar, sa apsolutnim minimumom od -27 °C.^[15]

Pored Narodnog muzeja, Istorijskog arhiva i drugih kulturnih institucija, u Kikindi ima dosta istorijskih spomenika: pravoslavne crkve u Kikindi i Mokrinu s radovima Teodora Ilića Češljara, zatim jedina suvača na teritoriji Vojvodine (pod zaštitom), neke građevine iz prve polovine XIX veka, spomenici borcima Kikindskog partizanskog odreda, pesniku revolucionaru Jovanu Popoviću (rad Aleksandra Zarina) i druga spomen-obeležja iz prošlosti.Uskoro se takođe očekuje postavka replike mamuta popularne KIKE u Narodnom muzeju u Kikindi (rad Miroljuba Stamenkovića i još četiri mlada vajara) u originalnoj veličini.U Kikindi od 1982. godine deluje Internacionalni simpozijum skulpture u terakoti Terra, čija zbirka od oko hiljadu skulptura predstavlja jedinstvenu zbirku moderne terakotne skulpture u svetu.

Vidi još: Demografska istorija Kikinde.

U naselju Kikinda živi 33901 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,6 godina (38,2 kod muškaraca i 40,9 kod žena). U naselju ima 14607 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,86.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografski podaci

<duv> Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka Demografija Godina Stanovnika 1948. 28743 [16] 1953. 29635 1961. 34127 1971. 37691 1981. 41797 1991. 43051 42745 2002. 42675 41935 Etnički sastav prema popisu iz 2002. Srbi    31317 74.67% Mađari    5290 12.61% Jugosloveni    1355 3.23% Romi    841 2.00% Hrvati    168 0.40% Crnogorci    130 0.31% Makedonci    106 0.25% Rumuni    102 0.24% Muslimani    65 0.15% Nemci    52 0.12% Albanci    47 0.11% Slovaci    42 0.10% Slovenci    28 0.06% Rusi    18 0.04% Ukrajinci    17 0.04% Rusini    14 0.03% Bugari    14 0.03% Česi    13 0.03% Bunjevci    6 0.01% Bošnjaci    1 0.00% nepoznato    196 0.46% Stanovništvo prema polu i starosti [17] m ž ? 55       71 80+ 229       470 75-79 350       787 70-74 718       1028 65-69 1016       1246 60-64 1110       1356 55-59 1168       1161 50-54 1750       1812 45-49 1746       1839 40-44 1560       1623 35-39 1445       1493 30-34 1407       1321 25-29 1450       1441 20-24 1560       1468 15-19 1465       1481 10-14 1245       1177 5-9 1036       1035 0-4 931       885 prosek 38.2 40.9

• Kikindski portal
• Televizija Kikinda - lokalna televizija
• Ami Naksi Radio - lokalna muzičko-zabavna radio stanica
• Kikindske - nezavisni nedeljnik
• Nove Kikindske Novine - nedeljnik

Kikinda ima razvijenu industriju građevinskog materijala, pogone prehrambene industrije u okviru poljoprivrednog kombinata, livnicu željeza i tempera i drugo. U gradu je centar za rekreaciju, a u okolini su lovišta i ribolovna područja na kanalu Dunav-Tisa-Dunav.Teritorija grada Kikinde veoma je bogata nalazištima nafte i gasa. Još jedan značajan prirodni resurs je glina visokog kvaliteta. Upravo stoga, u gradu su najrazvijenije: metalska industrija, industrija građevinskog materijala, naftna i hemijska industrija. Plodno zemljište još je jedan prirodni resurs koji je uslovio razvoj prehrambene i prerađivačke industrije. Vodeće firme u metalnoj industriji, Livnica Kikinda (članica grupe Cimos Kopar) i Le Belier Kikinda, potekle su od nekadašnjeg kikindskog giganta, Livnice železa i tempera Kikinda. Oko 40% srpske proizvodnje nafte i gasa realizuje se na području NIS-ovog pogona Severni Banat. Nekada oslonci kikindske privrede Industrija građevinskog materijala Toza Marković i Metanolsko sirćetni kombinat (MSK), postoje i danas, ali posluju u znatno manjem obimu. Najznačajnije firme u oblasti prehrambene industrije su Banini, Prima produkt, Kikindski mlin, Mokrin mlek, Atler fontana, Grindeks. Od trgovinskih firmi, prisutne su Angropromet, Pro Media, Bas kompjuters.^[18]

U gradu postoji centar za rekreaciju^[19], a u okolini grada nalaze se lovišta i ribolovna područja na kanalu DTD.

• Mika Antić, pesnik iz Mokrina
• Mirče Berar (1942-2013), profesor
• Radivoj Berbakov, slikar
• Albert Bogen, austrijski sabljač, osvajačica srebrne medalje na I.G. u Stockholmu
• Zdravko Borovnica, bivši fudbaler iz Nakova, napadač Crvene Zvezde
• Branimir Brstina, glumac iz Banatskog Velikog Sela
• Dajana Butulija, bivša košarkašica
• Vesna Čipčić, glumica, odrasla je u Kikindi
• Jovan Ćirilov, dramaturg, pjesnik i književnik
• Radmila Drljača, bivša rukometašica, osvajačica srebrne olimpijske medalje na I.G. u Moskvi
• Stojan Grastić, bokser i trener
• Dragutin „Roki” Ilić, bivša bokser
• Dimitrije Injac, fudbaler
• Đura Jakšić, pjesnik i slikar, boravio u Kikindi oko 1855.
• Kosta Jankov, košarkaški trener iz Bočara
• Milivoj Jugin, stručnjak za astronautiku
• Peđa Krstin, teniser iz Morkina
• Maja Latinović, supermodel iz Banatskog Novog Sela
• Pavle Pavlović (trkač), bivši atletičar
• Miroslav Pecarski, bivši košarkaš
• Jovan Popović, pjesnik
• Miroslav Rede, bivši fudbaler Partizana, Dinama i Lokomotive, sportski novinar
• Sovra Sandić, bivši fudbaler, reprezentativac FNRJ
• Jovica Škoro, fudbalski trener iz Ruskog Sela
• Stefan Šorak, poznati srpski plivač
• Srđan Srdić, književnik
• Vasa Stajić, filozof i pisac iz Mokina
• Marica Stražmešter, plivačica
• Srđan V. Tešin, književnik i novinar iz Mokrina
• Dušan Vasiljev, pjesnik, romanopisac i dramaturg
• Ranko Žeravica, košarkaški trener
• Dragan Žilić, fudbaler
• Goran Živkov, političar iz stranke G17 Plus

• Opština Kikinda
• Industrija delova automobila - Kikinda [sr; en]

Kikinda na Wikimedijinoj ostavi

• Kikinda Online
• Kratka istorija Kikinde
• Kratka jevrejska istorija Kikinde