Homoseksualnost i psihologija
Psihologija je među prvim disciplinama koje su počele da se bave homoseksualnošću kao posebnim fenomenom. Krajem 19. i tokom većeg dela 20. veka standardni odnos prema homoseksualnosti bio je u okvirima patološkog modela. Ovakva klasifikacija je postala predmet kritika , jer konstantno nije uspevala da da empirijske i naučne dokaze za posmatranje homoseksualnosti kao poremećaja ili abnormalnosti. Kako su se prikupljali rezultati istraživanja, profesionalni radnici u oblasti medicine, mentalnog zdravlja, sociologije i psihologije su došli do zaključka da je pogrešno klasifikovati homoseksualnost kao mentalni poremećaj i da je klasifikacija u DSM-u odraz neproverenih pretpostavki zasnovanih na nekada dominantnim društvenim normama i kliničkim utiscima dobijenim iz nereprezentativnog uzorka koji se sastojao od pacijenata koji su tražili terapiju ili pojedinaca koji su upali u probleme sa kriminalnim pravnim sistemom.[1] Istraživanja i klinička literatura je pokazala da istopolna seksualnost i emocionalna privlačnost, osećanja i ponašanja su normalne i pozitivne varijacije ljudske seksualne orijentacije.[2] Godine, 1973, Američka psihijatrijska asocijacija je skinula homoseksualnost sa liste mentalnih poremećaja. Američka psihološka asocijacija je to učinila 1975. godine.[3]
Glavne teme psihološkog istraživanja
Glavne teme u psihološkim istraživanjima homoseksualnosti podeljene su u pet kategorija:[4]
- Šta uzrokuje da neke osobe privlače osobe istog pola?
- Šta je uzrok diskriminacije protiv ljudi sa homoseksualnom orijentacijom i kako se na to može uticati?
- Da li homoseksualna orijentacija utiče na nečije zdravstveno stanje, psihološko funkcionisanje i opšti kvalitet života?
- Šta određuje uspešno prilagođavanje na neprijateljsku socijalnu klimu? Zašto je homoseksualnost centralna tačka u identitetima nekih, a periferna u identitetima drugih ljudi?
- Kako se razvijaju deca homoseksualnih osoba?
Psihološka ispitivanja ovih oblasti su važna za borbu protiv predrasuda, kao i za gej i lezbejski pokret generalno.[4]
Etiologija homoseksualnosti
Postoji veliki broj različitih teorija, koje objašnjavaju razvoj seksualne orijentacije, u ovom slučaju homoseksualnosti, ali nijedna do sada nije opšte prihvaćena kako izvor seksualnih preferencija prema osobama istog pola.[5]
Diskriminacija
Anti-gej stavovi i ponašanje (nazivaju se još i homofobija ili heteroseksizam) su predmet priholoških istraživanja. Ova istraživanja se fokusiraju na neprijateljske stavove prema gejevima, više nego prema lezbejkama.[4] Anti-gej stavovi se često javljaju kod onih osoba koje lično ne poznaju gej osobe.[6] Rizik od anti-gej stavova povezan sa psihologijom postoji u psihoterapiji sa gejevima, lezbejkama i biseksualnim osobama.[7]
Jedno istraživanje dolazi do zaključka da "porodice sa jakim naglaskom na tradicionalnim vrednostima, uključujući značaj religije, naglasak na brak i imanje dece, manje prihvataju homoseksualnost nego manje tradicionalne porodice".[8] Prema drugom istraživanju, roditelji koji negativno reaguju na homoseksualnost svoje dece imaju manjak samopouzdanja i imaju negativne stavove prema ženama, kao i da "negativna osećanja prema homoseksualnosti kod roditelja se smanjuju uporedo sa vremenom koje su svesni homoseksualnosti svoje dece." [9]
Prema jednom istraživanju skoro polovina uzorka je bila žrtva verbalnog ili fizičkog nasilja zbog svoje seksualne orijentacije; nasilje su obično počinili muškarci. Ovakva viktimizacija je povezana sa većim stepenom depresije, anksioznosti, besa i simptoma post-traumatskog stresa.[10]
Mentalno zdravlje
Psihološka istraživanja u ovoj oblasti uključuju ispitivanje tema vezanih za mentalno zdravlje (uključujući i stres, depresiju, ili zavisničko ponašanje) sa kojima se suočavaju gejevi i lezbejeke, što je rezultat teškoća sa kojima se suočavaju zbog svoje seksualne orijentacije, fizičkog izgleda ili generalno atipičnog ponašanja.
- Zloupotreba droga i alkohola: Gej muškarci nisu u većem riziku od zloupotrebe droga i alkohola od heteroseksualnih muškaraca, ali lezbejke imaju veći rizik od heteroseksualnih žena. Ovi rezultati su protivni uobičajenim pretpostavkama da gejevi, lezbejke i biseksualne osobe imaju veći rizik od zloupotreba droga i alkohola, jer se suočavaju sa coming outom i anti-gej stavovima.[11] Nekoliko kliničkih izveštaja se bavi metodama tretiranja alkoholizma kod gejeva, lezbejki i biseksualnih osoba, uključujući i jačanje prihvatanja sopstvene seksualne orijentacije.[4][12]
- Psihijatrijski poremećaji: Prema jednoj holandskoj studiji, gejevi imaju značajno više poremećaja raspoloženja i anksioznosti nego heteroseksualni muškarci, dok lezbejke imaju češće depresije (ali ne i druge poremećaje raspoloženja ili anksioznost) od heteroseksualnih žena.[13]
- Fizički izgled i poremećaj ishrane: Gej muškarci imaju tendencije da su više zabrinuti u vezi sa svojim fizičkim izgledom nego heteroseksualni muškarci.[14] Lezbejke imaju manji rizik od poremećaja ishrane nego heteroseksualne žene.[15]
- Rodno atipično ponašanje: Premda ovo nije poremećaj, gej muškarci mogu da se suočavaju sa poteškoćama zbog većeg izražavanja atipičnog rodnog ponašanja nego heteroseksualni muškarci.[16] Razlike u rodnom ponašanju su manje izražene između lezbejski i heteroseksualnih žena.[17]
- Stres manjine: Stres koji je uzrokovan seksualnom stigmom, koja se manifestuje kao predrasude ili diskriminacija, je glavni izvor stresa za osobe sa homoseksualnom orijentacijom. Grupe koje okupljaju seksualne manjine pomažu da se ovaj stres umanji.[18]
- Ego-distona seksualna orijentacija: Konflikt između religijski identiteta i seksualne orijentacije može stvoriti jak stres, zbog koga neke osobe mogu poželeti da promene seksualnu orijentaciju. Ispitivanje seksualnog identiteta može pomoći osobi da evaluira razloge zbog kojih želi da promeni seksualnu orijentaciju i da joj pomogne da razreši konflikt između svog religijskog i seksualnog identiteta. Psiholog/kinja treba da ponudi razumevanje, podršku i prihvatanje klijentu i da pomogne da se klijent aktivno suoči, istraži identitet i razvije, ali ne sme da nameće određeni identitet seksualne orijentacije.[18] Ego-distona seksualna orijentacija je poremećaj pri kome osoba želi da promeni svoju seksualnu orijentaciju zbog drugih psiholoških poremećaja ili poremećaja u ponašanju.
- Poremećaj u seksualim vezama: Osobe sa homoseksualnom orijentacijom u braku sa mešovitom orijentacijom mogu se suočavati sa strahom od gubitka braka. Terapeuti/kinje koje rade sa ovim parovima moraju se fokusirati na ispitivanje ostalih ličnih problema i kontekstualnih problema, motivacija i nada za ostanak u braku, razvod ili rekonstruisanje zajednice, i ne smeju se fokusirati samo na jednoj opciji, kao što su razvod ili brak.[18] Poremećaj seksualne veze je poremećaj pri kome rodi identitet ili seksualna orijentacija utiče na formiranje ili održavanje veza.
Samoubistvo
Stopa samoubistava je povećana i kod gejeva i kod lezbejki, kao i kod biseksualnih osoba oba pola u poređenju sa njihovim heteroseksualnim pandanima.[19][20][21] Trend veće stope samoubistava kod žena nije izuzetak ni u slučaju lezbejki ili biseksualnih žena u poređenju sa gej muškarcima. Drugim rečima, pokušaj samoubistava kod lezbejki je veći nego kod gejeva, kao što je pokušaj samoubistava veći kod žena nego kod muškaraca.[22]
Studije daju različite rezultate o povećanom riziku u odnosu na heteroseksualne osobe, koje se kreću od 0.8-1.1 puta više učestalosti za žene[23] i 1.5-2.5 puta više učestalosti za muškarce.[24][25] Najveće vrednosti do kojih su istraživanja došla su 4.6 puta više kod žena[26] i čak 14.6 puta više kod muškaraca.[4]
Rasa i uzrast su faktori koji doprinose riziku. Najveći odnos je kod muškaraca koji su belci i koji su još u svojoj mladosti. Do 25. godine starosti rizik je skoro prepolovljen, dok je kod muškaraca crne rase rizik povećan do 8.5 puta. Lezbejke i biseksualne žene imaju obrnut slučaj sa manje pokušaja samoubistava u mladosti u poređenju sa heteroseksualnim ženama. Tokom života ovaj rizik se skoro utrostručuje kod belikinja, dok se kod crnkinja odnos gotovo ne menja (0.1-0.3) [22] Ove studije se odnose na društvo u SAD.Mladi gejevi i lezbejke koji pokušavaju samoubistvo su disproporcionalno izloženi/e anti-gej nasilju i imaju slabije veštine za suočavanje sa diskriminacijom, izolacijom i samoćom [4][27] i češće su bili odbačeni od svoje porodice[28] nego oni koji ne pokušaju samoubistvo. Drugo istraživanje je pokazalo da gejevi i mladi biseksualni muškarci koji su pokušali samoubistvo imaju izraženije atipično rodno ponašanje[29] i češće su prijavljivali seksualno nasilje, zloupotrebu droga ili bili hapšeni.[29]
Razvoj seksualnog identiteta
- Coming out: Mnogi gejevi i lezbejke prolaze kroz "coming out u nekom periodu života. Psihologija često govori da ovaj proces uključuje nekoliko faza "u kojima postoji svest o različitosti od drugih ('senzitizacija') i u kojoj ljudi počinju da ispituju svoj seksualni identitet ('konfuzija identiteta'). Nakon toga počinju da ispituju praktične opcije življenja kao gej ili lezbejka i uče da se bore sa stigmom ('usvajanje identieta'). U konačnoj fazi oni integrišu svoje seksualne želje u svoje razumevanje sebe ('posvećivanje').[4] Ipak, ovaj proces nije uvek linearan[30] i može se razlikovati kod gejeva i lezbejki.[31]
- Različiti stepeni coming out-a: Jedna studija je pokazala da su gejevi češće out pred svojim prijateljima i braćom i sestrama, nego pred kolegama, roditeljima i daljim rođacima.[32]
- Coming out kao dobrostanje: Istopolni parovi koji su otvoreno gej ili lezbejski imaju kvalitetnije veze.[33] Žene koje se identifikuju kao lezbejke, ukoliko više ljudi zna za njihovu seksualnu orijentaciju, utoliko su manje anksiozne, pozitivnije reaguju i imaju veće samopouzdanje.[34]
- Odbacivanje gej identiteta: Neka istraživanja pokazuju da za neke religiozne ljude odbacivanje gej identiteta predstavlja oslobađanje stresa koji je posledica konflikta između religioznih vrednosti i seksualne orijentacije.[18][35][36][37][38] Američka psihološka asocijacija je objavila da neki ljudi mogu biti zadovoljni sa odbacivanjem gej identiteta bez vidljivih štetnih posledica. Ipak, psiholog/kinja je dužan/ada naglasi da homoseksualnost nije signal mentalnog ili emocionalnog poremećaja, da gejevi i lezbejke mogu da vode srećan i zdrav život i da nema empirijskih dokaza da terapija može da promeni seksualnu orijentaciju.[39]
Fluidnost seksualnosti
Američka psihijatrijska asocijacija je objavila da "neki ljudi veruju da je seksualna orijentacija urođena i fiksirana, međutim seksualna orijentacija se razvija tokom života osobe." [40] U izjavi koja je objavljena zajedno sa Američkom medicinskom organizacijom, Američka psihološka asocijacija kaže da "različiti ljudi shvataju tokom različitih perioda svog života da su heteroseksualni, gej, lezbejke ili biseksualni." [41] U izveštaju koji je objavio Centar za zavisnosti i mentalno zdravlje se kaže "Kod nekih ljudi seksualna orijentacija je kontinuirana i fiksirana tokom života. Kod drugih, seksualna orijentacija može biti fluidna i menja se tokom vremena." [42]
Roditeljstvo
O istopolnom ili LGBT roditeljstvu se govori kada je lezbejka, gej, biseksualna ili transrodna (LGBT) osoba roditelj/ka jednog ili više dece, bilo kao biološki ili nebiološki roditelj/ka. Gej muškarci imaju opcije koje uključuju: "hraniteljstvo, varijacije domaćeg ili internacionalnog usvajanja, različite forme surogata materinstva (bilo "tradicionalno" ili gestaciono), rodbinske ugovore, prema kojima oni mogu biti ko-roditelji sa ženom ili ženama sa kojima su bliski, ali nisu seksualno aktivni." [43][44][45][46][47] LGBT roditeljstvo može da se odnosi i na jednog roditelja ili roditeljsku, koji/a samostalno odgaja dete. Ređe ovaj termin se javlja i za označavanje porodica sa LGBT decom.
Prema popisu stanovništva u SAD iz 2003 godine, 33% ženskih istopolnih domaćinstava i 22% muških istopolnih domaćinstava je imalo bar jedno dete ispod 18 godina starosti koje živi u porodici.[41] Neka deca ne znaju da imaju LGBT roditelja; coming out roditelja pred decom je velika, nova tema i neki roditelji se nikada ne outuju pred svojom decom.[48][49] (Ovo se, naravno, odnosi na brak mešovite orijentacije ili samohrane roditelje, ne i na istopolne zajednice.) Teme istopolnog roditeljstva i usvajanje dece od strane istopolnih parova mogu biti kontroverzne u nekim društvima. Januara, 2008. godine, Evropski sud za ljudska prava je doneo presudu da istopolni parovi imaju pravo da usvajaju decu.[50][51] U SAD, LGB osobe imaju prava da usvoje decu u svim državama, osim na Floridi.[52]
Postoji dovoljno puno dokaza koji pokazuju da deca koju odgajaju istopolni roditelji se razvijaju jednako dobro kao i deca heteroseksualnih roditelja. Istraživanja u toku više od 25 godina su dokumentovala da ne postoji veza između seksualne orijentacije roditelja i detetovog emocionalnog, psihosocijalnog ili bihevioralnog prilagođavanja. Ovi podaci pokazuju da ne postoji rizik za decu koja rastu u porodici sa jednim ili oba gej ili lezbejska roditelja/ke.[53] Nijedno istraživanje ne potkrepljuje opšte prihvaćeno ubeđenje da rod roditelja utiče na blagostanje dece.[54]
Profesorka Judith Stacey sa Njujorškog univerziteta je izjavila: "Retko postoji toliki konsenzus u bilo kojoj oblasti društvene nauke kao što postoji u slučaju gej roditeljstva, zbog čega su Američka akademija pedijatara i sve glavne profesionalne organizacije sa ekspertizom u dobrobiti deteta izdale izveštaje i rezolucije u kojima podržavaju gej i lezbejska roditeljska prava".[55] Ove organizacije uključuju Američku akademiju pedijatara [53] Američku akademiju dečije i adolescentske psihijatrije,[56] Američku psihijatrijsku asocijaciju,[57] Amerčku psihološku asocijaciju [58], Američku psihoanalitičku asocijaciju [59], Nacionalnu asocijaciju socijalnih radnika,[1] Američku ligu za dobrobit deteta,[60] Savet Severne Amerike za decu za usvajanje,[61] and Kanadsku psihološku asocijaciju (CPA). CPA je zabrinuta sa neke osobe i institucije pogrešno tumače rezultate psiholoških istraživanja kako bi potkrepili svoje pozicije, premda su njihove pozicije zasnovane na drugim sistemima verovanja ili vrednosti.[62]
Psihoterapija
Većina ljudi sa homoseksualnom orijentacijom koja traži psihoterapiju ima iste razloge kao i heteroseksualne osobe (stres, problemi u vezi, teškoće u prilagođavanju u društvenim ili poslovnim prilikama, itd.): njihova seksualna orijentacija može biti od primarne, slučajne važnosti ili bez ikakve važnosti za njihov problem i tretman. Bez obzira na problem, postoji veliki rizik od anti-gej stavova u psihoterapiji sa LGBT klijentima.[7]
Savetovanje parova
Većinu problema u vezi se javlja bez obzira na seksualnu orijentaciju, ali LGB parovi imaju dodatne probleme vezane za homofobiju, heteroseksizam i ostale vidove represije koji dolaze od društva. Pojedine osobe, takođe, mogu biti na različitim nivoima procesa coming outa. Često istopolni parovi nemaju jednako puno modela uspešnih partnerstava kao što imaju različitopolni parovi. Postoji i pitanje specijalizacije rodnih uloga, koje ne postoji kod različitopolnih parova.[63]
Gej afirmativna psihoterapija
Gej afirmativna psihoterapija je forma psihoterapije za gejeve i lezbejke koja ohrabruje prihvatanje sopstvene seksualne orijentacije i ne pokušava da je promeni u heteroseksualnu ili da eliminiše, odnosno umanji istopolne želje ili ponašanje. Američka psihološka asocijacija (APA) nudi smernice i materijale za gej afirmativnu psihoterapiju.[64] Terapeuti i terapeutkinje koji/e sprovode ovu terapiju smatraju da prihvatanje i potvrđivanje gej ili lezbejskog identiteta predstavlja ključnu komponentu za oporavak od poremećaja ili zloupotrebe opojnih supstanci.[64] Osobama koje, međutim, zbog religijskih stavova ne mogu da prihvate homoseksualno ponašanje je potreban drugi vid terapije da integriše konflikt između religijskih i emotivnih delova svoje ličnosti.[65]
Ispitivanje seksualnog identiteta
APA preporučuje da ukoliko klijenti želi tretman da promeni svoju sesualnu orijentaciju, terapeut mora da ispita razloge koji leže iza ovakve želje, bez ikakve pristrasnosti. Terapeut ne treba niti da odbacuje niti da promoviše neko rešenje, već da pomogne klijentu da proceni svoje razloge za ovakvu nameru.
Vidi dalje
- Ego-distona seksualna orijentacija
- Asocijacija gej i lezbejskih psihijatara i psihijatrinja
Izvori
Eksterni linkovi
- Na engleskom
- American Psychological Association
- Answers to Your Questions About Sexual Orientation and Homosexuality
- A Selected Bibliography of Lesbian, Gay, and Bisexual Concerns in Psychology
- Guidelines for Psychotherapy with Lesbian, Gay, & Bisexual Clients
- Avoiding Heterosexual Bias in Psychological Research
- Being Gay Is Just as Healthy as Being Straight
- Resolution on Sexual Orientation and Marriage
- Resolution on Sexual Orientation, Parents, and Children
- American Academy of Pediatrics
- National Mental Health Association
- Factsheet: Bullying and Gay Youth
- What Does Gay Mean? How to Talk with Kids about Sexual Orientation and Prejudice Arhivirano 2008-01-16 na Wayback Machine-u
.jpg)