Bosanski Petrovac

Grad Bosanski Petrovac se nalazi na raskrsnici puteva Bihać-Jajce-Drvar, u Petrovačkom polju, u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, između planina Osječenice, Klekovače i Grmeča na nadmorskoj visini od 500 do 600 m. Općinu okružuju planine Grmeč sa sjevera, sa zapada obronci Grmeča i Osječenice, a sa juga Osječenica i Oštrelj. Opština Bosanski Petrovac je smještena na Petrovačkom i Bravskom polju, između kojih se uvukla planina Srnetica.

Na zapadu graniči sa opštinom Bihać, na sjeverozapadu sa Bosanskom Krupom, na sjeveru je Sanski Most, na istoku opština Ključ, na jugu opština Drvar, a na jugoistoku opština Petrovac (rs) ili Drinić. To je naselje koje je posle Dejtonskog mirovnog sporazuma u administrativnom pogledu pripalo entitetu Republika Srpska a bilo je dio prijeratne opštine Bosanski Petrovac. Danas Bosanski Petrovac u administrativnom pogledu pripada Unsko-sanskom kantonu i entitetu Federacija BIH. Gorje je bogato šumama, što predstavlja osnovu ekonomskog razvoja općine. Samu visoravan najviše karakteriše kraško tlo. Osim nekoliko neznatnih izvora po podnožju okolnih obronaka na ovoj visoravni nema niti jedne rijeke, čak niti ovećeg potoka. Izuzetak je ponornica Japaga na južnom dijelu Petrovačkog polja, Smoljanska rijeka na krajnjem sjeverozapadu Bravskog polja i vodopad Skakavac u sjeverozapadnom dijelu opštine Bosanski Petrovac, ali zbog kraškog terena sve vode poniru. Površina opštine Bosanski Petrovac iznosi oko 750,1 km2;, a ukupna dužina granice je 144,20 km.

Ovaj kraj posjeduje izvrsne uslove za planinski i lovni turizam. Na obroncima planine Grmeč nalaze se tereni za planinarenje, izlete i lov. Na razmeđu dvaju, šumom bogatim planinama Osječenice i Klekovače, smjestio se prevoj Oštrelj. Od davnina poznat kao vazdušna banja i vrijedno klimatsko odmaralište, privlačilo je pažnju znatiželjnika ali i zaljubljenika odmora u prirodi.

Glavni članak: Bosanski Petrovac u rimskom dobu

Arheološka istraživanja velikog broja u narodu poznatih gradina na području Bosanskog Petrovca ^[1] su utvrdila naseljenost u ilirsko doba plemena Sardeati (neki autori tvrde da je to bilo pleme Deuri),^[2], a naročito u rimsko, kada je i došlo do postepene romanizacije čitavog područja. O tome govore ostaci naselja na 34 lokaliteta (po nekim autorima 42) i ima ih skoro u svakom selu. Ta su naselja imala zadatak da prvenstveno obezbijede tada postojeće komunikacije. Smatra se da je u tim "gradinama" moglo živjeti i čitavih 4000 ljudi.^[3] Ostale su nejasne ruševine na većim visinama, kao što su one na Željezniku iznad sela Vranovina i one kod samog vrha Grmeča na 1400m. Od Dalmacije, preko Drvara i Oštrelja, vodio je rimski put cara Klaudija do Kolunića i Bara i tu se dijelio u tri pravca. Jedan je išao preko Laništa za dolinu Sane, drugi preko Krnjeuše i Risovca u dolinu Une gdje je vodio i treći put preko Bjelaja.^[4] Predmeti nađeni u pomenutim istraživanjima nalaze se u Zemaljskom muzeju Sarajevo i Muzeju Pounja u Bihaću.

Nakon rimske dominacije ovdje su vlast i uticaj imala germanska plemena koja su i srušila zapadno rimsko carstvo. O tome svjedoči i nalazište u Cimešama za koje je utvrđeno da pripada Istočnim Gotima. Nakon toga slijedi dolazak Slavena i postepeno slaveniziranje. Naziv sela Smoljana je nastalo od imena slavenskog plemena Smoljani čiji se jedan dio tu naselio, a veći dio otišao za Trakiju (današnja Bugarska).^[5]

Rimski car i pisac Konstantin Porfirogenet spominje ovo područje 950 godine u svom djelu "De administrando imperio" pod nazivom Pesenta. To je latinski naziv za srednjovjekovnu hrvatsku župu Pset.Period srednjeg vijeka je bogat mnoštvom kako materijalnih tako i pisanih dokumenata. U jednom spisu crkvenog sabora u Splitu iz 1185 godine stoji na latinskom jeziku "Tiniensis episcopus habeat sedem suam in Tenin et habeat et has parochias: Tenin, Campun, Verchreca, Pset". Ovaj podatak govori da je parohija ili županija Pset u crkvenom pogledu pripadala Kninskoj biskupiji. Prvi poznati župan po imenu Dionizije (župan od Poljane i Pseta) se spominje 1266. Poslije se prostrana župa dijelila na dva dijela sa dva grada, Veliki i Mali Pset. Ima pretpostavka da je Mali Pset bio tamo gdje je sada grad Krupa, a da je Veliki Pset tamo gdje su sada razvaline nekog grada na Grmeču. 1278 i 1280 držali su ova prostransva sinovi kneza Babonega, kasnije prozvani Babonići, i poslije knezovi Blagajski.^[6] Po prvi put su ovi krajevi ušli u sastav srednjovjekovne bosanske države u periodu 1322 - 1332 za šta je zaslužan ban Stjepan II Kotromanić. Već u pisanim dokumentima iz 1334. godine spominje se mjesto pod nazivom St. Petri de eodem, ali kao ugarski posjed. Tada je nastupio dugogodišnji period, sve do 1520 godine, kada je ovo područje više puta mijenjalo svoje gospodare u zavisnosti od toga ko je na ugarskom prijestolu i u kakvom je odnosu bosanski vladar prema njemu.

O životu na područje župe Pset najviše govore srednjevjekovni ostaci hrama Sv. Gjurgja (Panađur) i nekropole sa stećcima u selu Kolunić i mnogobrojni izvori koji ga spominju. Pretpostavlja se da je iz 14. vijeka mada ga neki stavljaju i u 12.^[7]

Srednjovjekovni grad Bjelaj (stari toponim Bilaj) se nalazi na rubu Bjelajskog (Bilajskog) polja. Prvi put se u dokumentima spominje 1495. godine kada se u zbivanju u Psetu uveliko uključuju i Osmanlije. Srednjovjekovna arhitektura ovog grada je i danas dosta dobro očuvana. Najstarijem jezgru grada pripada moćna okrugla kula visoka oko 16 m i gradsko dvorište s cisternom opasano snažnim bedemom. Pored kule je i glavni ulaz u grad. Osmanlije ga osvajaju između 1530 - 1537 nakon čega ga dograđuju i proširuju.^[8]

Od srednjovjekovnih naselja treba spomenuti grad Čovku koji se spominje u 15. vijeku. Ruševine ovog grada nalaze se na prvobitnoj prethistorijskoj gradini. Historijski izvori ga spominju kao kraljevski grad u Humskoj župi. Najpoznatiji gospodari Čovke bili su plemići Orlovići, koji su ovaj grad održavali sve do njegovog pada pod osmansku vlast 1524. godine. U vrijeme postojanja kapetanije u Staroj Ostrovici (jedno vrijeme na Prkosima), begovi Kulenovići su na Čovki sagradili palanku.^[9]

Osmanlije ovo područje osvajaju između 1520. i 1530. godine (to je vrijeme Sulejmana Veličanstvenog). Bosanski Petrovac spada među mlađa gradska naselja u Krajini. Grad u Petrovcu sagrađen je za vrijeme sultana Ahmeda III. Iza Karlovačkog mira (1699. godine) Lika i Dalmacija, koje su do tada bile u sastavu velikog Osmanskog carstva, potpadaju pod vlast Austrije, odnosno Mletačke Republike. Uspostavljena je granica na rijeci Uni koja ostaje neizmjenjena do današnjih dana. Bošnjačko muslimansko stanovništvo se povlači iz tih oblasti i naseljava područja Kulen-Vakufa, Bjelaja, Bihaća, Cazina i područje sadašnjeg Bosanskog Petrovca,^[10] i koje u novim političkim i vojnim zbivanjima dobiva strategisku vašnost.

Počinje obezbjeđenje i osiguranje putnih komunikacija. Izgrađen je čitav niz (us)putnih stanice. Jedna takva je izgrađena kod Petrovog vrela, da bi kasnije bio izgrađen fortifikacijski objekat tipa palanke, doseljeno (naseljavanja) civilno stanovništvo uz palanku i na kraju uobličeno u urbano naselje tipa kasaba (grad). U to je vrijeme nosio ime Novosel, zatim Petrovac da bi 1895 dobio današnje ime Bosanski Petrovac.^[11]. U gradu je bila jedna tabija i jedna kula na više katova, a spadala je među najviše u području Krajine. Bilo je to u periodu 1765-1836 kada je Petrovac bio središte petrovačke kapetanije.^[12]. Istorija Bosanskog Petrovca je vezana za čuvenu begovsku porodicu Kulenovići. Bili su vlasnici najvećeg dijela zemlje, kapetani i gradonačelnici.^[13] Početkom 20. stoljeća cijela porodica Kulenović posjeduje uvjerljivo najveće komplekse begluka i najviše kmetskih selišta u Bosni i Hercegovini(ukupno 3.869 kmetskih selišta, s tim da se zna da je 556 obuhvatalo površinu od 43.485,461 dunum)^[14][15]

Petrovački grad je dočekao u dobrom stanju okupaciju Austro-Ugarske 1878. godine.

Petrovac je relativno mirno prošao kroz Prvi svjetski rat i 1918 je ušao u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije kraljevina Jugoslavija.

Nakon okupacije Jugoslavije 1941. god, od strane fašističkih zemalja Njemačke i Italije, Petrovac se našao u sastavu Nezavisne države Hrvatske, italijanska okupaciona zona.

Događaje sa početka Drugi svjetskog rata na prostorima Bosanske Krajine najvjernije je literarno obradio Branko Ćopić u svojim romanima „Prolom“ i „Gluvi barut“.

Bosanski Petrovac je oslobođen 25 maja 1942,^[16] a partizanski pokret je dobio veliki zamah nakon pohoda proleterskih brigada u Zapadnu Bosnu. Petrovčani zajedno sa Drvarčanima listom ulaze u sastav 3. krajiške brigade, ali i u druge jedinice. Petrovac postaje centar oslobođene partizanske teritorije pa je u to vrijeme održana prva zemaljska konferencija AFŽ, Prvi kongres ljekara partizana, u Driniću se štampa list "Borba", u novembru je formirana 1. proleterska divizija, a formiran je i veliki broj partizanskih bolnica. Vrhovni štab NOVJ sa Titom na čelu boravio je u to vrijeme u jednom vozu na Oštrelju.^[17].Ovaj period oslobođenja je trajao do februara 1943, kada su Nijemci započeli svoju operaciju Vajs 1 i potisnuli partizane prema Neretvi.

Bosanski Petrovac je poslije II svjetskog rata imao 23 narodna heroja, što je najveći broj u odnosu na broj stanovnika neke opštine u Jugoslaviji. Razvoj opštine u periodu Jugoslavije zasnivao se na šumskom bogatstvu. Radilo je preduzeće "Oštrelj", za uzgoj, eksploataciju i preradu drveta, tvornica plastičnih masa "Bosnaplast" i jedan pogon tekstilne industrije bihaćkog "Noviteta". Nedostatak rudnog bogatstva, riječnih tokova, plodne zemlje, onemogućio je značajan napredak pa je došlo do postepenog napuštanja ovog kraja od strane njegovih stanovnika.

Prvu struju preko mreže dalekovoda Petrovac je dobio pedesetih godima (do tada se struja dobivala preko parne lokomotive), asfaltne ulice 1959, a asfaltni put 1971 kada je tuda prošao put AVNOJ-a Jajce - Bihać. Gimnazija je otvorena 1960 i iškolovala je mnoštvo sposobnih stručnjaka.

U toku posljednjeg rata u Bosni, Bosanski Petrovac je bio pod kontrolom snaga bosanskih Srba koji su u periodu mart-septembar 1992 ubili 72 Petrovačka Muslimana - Bošnjaka među njima i dvogodišnju djevojčicu i 15-godišnjeg dječaka a sve Bošnjake su bili poveli na strijeljanje 13.9.1992, ali neki savjesni Srbi iz Bos Petrovca su pozvali Odred JNA iz Drvara i oni su spriječili veći masakr.^{[nedostaje referenca]} Svi Bošnjaci su protjerani ka Travniku a neki u logore (Kamenica Drvar)Nakon vojne akcije u ljeto 1995, grad su zauzele jedinice Armije BiH13.9.1995.

Daytonskim mirovnim sporazumom veliki dio Bosanskog Petrovca je pripao Federaciji BiH dok je manji dio (Drinić, Podsrnetica, Bunara, i dio Bukovače ) pripao Republici Srpskoj i taj dio je formirao opštinu Petrovac (RS). Od 1996 g do danas svi izbjegli (Srbi i Bošnjaci) koji su to htjeli, su se vratili i grade suživot.

Saborna crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Bosanskom Petrovcu je središnja crkva Eparhije bihaćko-petrovačke Srpske pravoslavne crkve

U Bosanskom Petrovcu postojao je Spomen-park sa bistama narodnih heroja. Nakon rata 1992-1995 park je uništen i izgrađena nova džamija.

Glavni članak: Nacionalni spomenici u Bosanskom Petrovcu

Glavni članak: Naseljena mjesta u Bosanskom Petrovcu

Nekada davno u davna vremena su starosedeoci Srbi i Muslimani (islamske vjeroispovjesti) živeli su od stočarstva i obrade drveta. Bili su dosta imućni u vreme Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Kapital su sticali za vreme Austro-Ugarske monarhije. Najbogatiji je imao auto 1932 i veleprodaju u Zagrebu. Bile su to mnogobrojne porodice sa po 15 do 50 članova bliže familije, a živjeli su u zajednici, braća se ožene i imaju decu i žive u istoj kući. Zajedno rade i stvaraju veliki kapital. Ima jedan kuriozitet, a to je da je prosečna familija imala 300-400 komada stoke. Bilo je familija i sa 400-1200 komada.Danas se cjelokupna djelatnost Bosanskog Petrovca svodi na veliko bogatstvo šume. Od nekadašnjeg velikog preduzeća ŠIP Oštrelj, ostalo je nekoliko pilana, a u industrijskoj zoni Gorjevac otvorena je fabrika peleta, koja radi od 2013 godine. Nekadašnja tvornica tekstila Novitet je u vlasništvu banke koja je prodaje.

Područje općine Bosanski Petrovac je poznato po najvećem broju sunčanih sati u Bosni i Hercegovini. U naseljenom mjestu Krnjeuša otvorena je prva solarna elektrana. Investitor ovog projekta je privredno društvo “RSV ENERGY” d.o.o. Bosanski Petrovac, koje je, u realizaciju projekta, uložilo preko 700.000,00 KM.

Ova solarna elekrana s kapacitetom od 150 KW i godišnjom proizvodnjom električne energije od 219 MWh, predstavlja najveću solarnu elektranu ove veličine na Unsko-sanskom kantonu. Na površini od 1600 m², uz vlastitu trafostanicu, instalisano je 1200 ploča.^[18]

Vlada USK je 2022. god. njemačkoj kompaniji "Promondis Energy", uručila urbanistička rješenja za izgradnju solarnog parka na lokalitetu Bjelajski Vaganac, a riječ je o tri solarne elektrane pojedinačne snage od 29,5 megavata.^[19]

U naselju Klenovac se planira izgradnja tri solarne elektrane naziva "AT1", "AT2" i "AT3" snage od 20 MW, a idejni projekat je izradio Powerdis iz Bihaća.^[20]

U toku su pripremeza izgradnja solarne elektrane ukupne vrijednosti od oko 50 miliona eura, a početak realizacijeočekuje se u toku 2023. Investitor je njemačka kompanija "Promondis", koja na prostoru Sanskog Mosta ima svoju fabriku za proizvodnju električnih kablova.^[21]

Načelnik u periodu 2008-2012 bio je Ermin Hajder iz Naše Stranke kasnije SDPNačelnik opštine je Zlatko Hujić nezavisni kandidat PERIOD 2012-2016 godU opštinsko vijeće na izborima 2012 ušlo je 11 stranaka,najviše mandata je osvojila SNSD 5ostale stranke su osvojile po 2 ili 1 mandat a to su SDA,ČISTA SDP, SDP BIH,STRANKA ZA BIH,ASDA,DNZ,SBB,NARODNA STRANKA RADOM ZA BOLJITAK,SPS,NAŠA STRANKA.

U Bosanskom Petrovcu egzistira Nogometni klub "Mladost" (NK "Mladost") koji se takmiči u kantonalnoj ligi. Najpoznatiji nogometaši "Mladosti" bili su Drago Basara, koji je bio član sarajevskog Željezničara, i Ale Hrnić, član zagrebačkog Dinama i Proletera iz Zrenjanina. Odbojkaški klub Mladost se takmiči u Drugoj ligi Federacije BiH. Tu su još i Košarkaški klub Mladost,Karate klub, Klub planinara,Šahovski klub i društvo Pedagoga Tjelesnog odgoja, koje svake godine organizuje škole plivanja i skijanja za mlade.

• Skender Kulenović-poznati pisac
• Ahmet Hromadžić-poznati pisac za djecu
• Marinko Rokvić, poznati pjevač narodne muzike
• prof.dr.Predrag Grubor- poznati ortopedski hirurg
• Petar Volk, srpski pozorišni i filmski kritičar, istoričar i teoretičar
• Vitezovi sa Prkosa-
• Tomislav Krizmanić, hrvatski i jugoslavenski bokserski reprezentativac u teškoj kategoriji
• Rifet Bahtijaragić,
• Mersad Berber-poznati likovni umjetnik
• Jovan Bijelić-poznati slikar. Zbirka umjetničkih djela i ličnih predmeta, pokretno dobro, proglašena je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.^[22]
• Mišo Marić, pjesnik
• Zdravko Čelar-narodni heroj
• Mahmut Ibrahimpašić-narodni heroj

Bosanski Petrovac na Wikimedijinoj ostavi

• Zavičajno udruženje Petrovac Arhivirano 2019-07-30 na Wayback Machine-u
• Općina Bosanski Petrovac
• Bosanski Petrovac - Motel NO9^{[mrtav link]}
• Krnjeuša