नियमः

पवित्रता –सन्तोष- तपः – स्वाध्याय ईश्चरप्रणिधानादयः पञ्चनियमाः भवन्ति । शौचं द्विविधम्-वाह्यशौचम् । गोमूत्र –गोमयादिप्राशने मैत्र्यादिभावनया अतः करणस्य रागद्वेषादीनां निवृत्तिर्भवति । तदेव आभ्यन्तरशौचम् । प्राप्तवस्तुनः अधिकाभिलाषाभावः सन्तोषः । दुः खेषु सुखेषु च सर्वदा प्रसन्नचित्तं सन्तोषः । सन्तोषद्वारा लोकोत्तरसुखस्य प्राप्तिर्भवति । धर्मरक्षार्थं कृच्छ्रचान्द्रायणादिव्रतपालनं स्वाध्यायः । भगवन्नामस्मरणजपादिरपि स्वाध्यायः । इष्टदेवस्य साक्षाद् दर्शनं स्वाध्यायस्य फलम् । कायेन वाचा मनसा इन्द्रियैर्वा फलाभिसन्धिवर्जितमीश्वरस्मरणम् ईश्वरसमर्पणं वा ईश्वरप्रणिधानम् । ईश्वरप्रणिधानस्य फलं भवति समाधिसिध्दिः ।परतत्त्वे ब्रह्मणि सततमनुरक्तिः नियम इति त्रिशिखाब्राह्मणोपनिषदि उक्तम् । तद्यथा – अनुरक्तिः परे तत्त्वे सततं नियमः स्मृतः । (२९)

शौचसन्तोषतपः स्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि नियमाः (यो.द. २/३२)।

नियमा अपि पञ्च वर्तन्ते-

• शौचम्
• सन्तोषः
• तपः
• स्वाध्यायः
• ईश्वरप्रणिधानम्

एषां पालनेन आन्तरशुद्धिर्भवति ।