काकमाची

इयं काकमाची आङ्ग्लभाषया “ब्ल्याक् नैर् शेड्” इति उच्यते । अस्याः सस्यशास्त्रीयं नाम अस्ति Solanumnigrum इति । हिन्दीभाषया“गुक्कमायि” इति, तेलुगुभाषया“कमञ्चिचेट्टु” इति, तमिळ्भाषायां “मनत्तक्कलि” इति, मलयाळभाषया“तुडवलम्” इति, कन्नडभाषया“गणिके” अथवा “कागे गिड” इति च उच्यते ।

अस्याः काकमाच्याः रसस्य रुचिः तिक्तः । इयम् अत्यन्तं शीतला पचनार्थं लघु चापि ।१.अस्याः काकमाच्याः फलं हृदयस्य विकारेषु अत्यन्तं हितकरम् ।२.अस्याः पर्णस्य रसः हृदयरोगे, चर्मरोगेषु, मूलव्याधौ, “गोनोरिया” रोगे, यकृत् तथा प्लीहवृद्धौ, शोथे च उपयुज्यते । ३.अस्याः काकमाच्याः पुष्पैः, फलैः च निर्मितं कषायं कासे, क्षये च पाययन्ति ।४.अस्याः काकमाच्याः पर्णानि आमवाते, वातरक्ते च लेपनार्थम् उपयुज्यन्ते ।५.वृषणे शोथः, वेदना च अस्ति चेत् अस्याः काकमाच्याः पर्णम् उष्णीकृत्य तदुपरि संस्थाप्यते ।६.चर्मरोगेषु अपि अस्याः पर्णानि लेपनार्थम् उपयुज्यन्ते ।७.अस्याः रसायनं निद्राजनकं, मूत्रलं, शुक्रलं चापि ।८.उष्णविकारं, उष्णजन्यान् रोगान् च इयं काकमाची निवारयति ।

१ अस्य काकमाचीसस्यस्य पर्णानि फलानि च आहारत्वेन, औषधत्वेन च उपयुज्यन्ते ।

२ अस्य फलस्य सेवनेन मुखे जाताः पिटकाः निवारिताः भवन्ति ।

३ एषा काकमाची अत्यन्तं लेखनगुणयुक्ता ।

४ अस्याः काकमाच्याः सेवनेन शरीरस्य औष्ण्यं न्यूनं भवति । औष्ण्यस्य आधिक्येन जातानां रोगाणां निमित्तम् अपि उत्तमम् औषधम् एतत् ।

५ तुषाणां निवारणार्थम् अपि काकमाच्याः पत्राणि कुट्टयित्वा रसं शिरसि लेपयन्ति ।

अस्याः काकमाच्याः ताक्रस्य निर्माणम् अपि अत्यन्तं सुलभम् । पत्राणि प्रक्षाल्य नारिकेलेन सह पेषणं करणीयम् । अनन्तरं तत् तक्रे योजनीयम् । तदनन्तरं जीरिकां, हरिन्मरीचिकां च व्याघरणे संयोज्य तस्मिन् ताक्रे योजनीयम् । एतत् ताक्रम् अन्नेन सह सेवितुं, तथैव पातुं च शक्यते ।

• काकमाची