Evola virusmanta unquyqa
Evola virusmanta unquyqa ('EVD) utaq kay hemorrágica k’achay Ebolamantaqa (EHF) huk runa unquy kay Ebolamanta virushuchanrayku qukun. Sintomas kaqninkunaqa iskaymanta kimsa semanasmantahina qhipanta kay virus chimpaykuchikuspapacha qallarinku, huk k’ahakaqwan, kunka nanaywan, Aycha nanaykuna, chaymanta uma nanaykunaima. Aswan rikukuqqa hamun ñat’ikuna kaqwan, q’ipnakunawan, chaymanta q’ichawanima, chaymanta kay q’iwicha kaqmanta rurukunakaqmanta pisi llamk’anasninwan ima. Kayniqpiqa, wakin runakunaqa yawar lluqsiy ch’ampasniyuq kayta qallarinku.[1]
Evola virusmanta unquyqa | |
---|---|
Kay foto 1976 watapi maypi iskay enfermerakuna shuytu ñawchepi Mayinga N. kaqwan kachkan, kayta huk warmi Ebola virukunawan unquyqa; qam aswan qhipa punchawkuna achkha hemorragias ukhunyuqpi wañusqan. | |
Akllana hawa imankunawan | |
CIE-10 | Plantilla:ICD10 |
CIE-9 | Plantilla:ICD9 |
DiseasesDB | 18043 |
MedlinePlus | 001339 |
eMedicine | med/626 |
MeSH | D019142 |
Hampiqpa willaynin |
Kay virusqa chimpachikun huk infectasqa uywapyawar kaqwan utaq kurpumanta wapsikuna kaqwan ima (aswan rikukuqqa k’usillu kaqkunapi utaq puquymanta chiñi) kaqkunapi.< ref name=WHO2014/> Wayranninta chimpachikuyqa manaraq yachakunchu qumir pampapi.[2] Kay puquykunamanta chiñi kaqkunaqa kay virusta apankumantaq chimpachinkumantaq mana waqllichikuspataq nikun. Hukta runaman infeccion hap’iptin, kay unquyqa runapurapi chimpachikuy atinman. Wañuy atipaq runakunaqa kay unquyta chimpachiy atinkuman esperma kaqninta iskay killantahina. Diagnostico kaqta ruwanarayku, aswan riqsikuqpiqa, wak kikin sintomasniyuq unquykuna karunchakunku, kay malaria kaqjina cólera kaqjina chaymanta wak hemorrágicas virales k’aja kaqkuna. Kay yawarmanta diagnostico kaqta sumaq riqsinapaq anticuerpos virales kaqkunapi viral RNA virales, utaq virusnintinpipuni sumaq qhawaychakun.[1]
<!—Rak’ikuynin -->Rak’ikuyninqa kachkan kay chimparachiy unquyta pisillachiywan ima kay infectasqa k’usillukunamanta chaymanta khuchikunamanta runakunaman. Kay ruwakuyta atinman kay infeccionta sumaq yacharaspa chay uywakunapi, wañurachiypi chaymanta kurpumanta virusta sumaq raqparachiypi sichus unquy tarikun chay. Sumaqta aychata wayk’uspa chaymanta hark’akunapaq p’achata churakuspa aychata ruwanapaq kusallataq kanman, hark’akunapaq p’achatahina churakuna chaymanta makita mayllakuna kaqjina sichus huk runa kay unquyniyuq muyurinninpi kachkanchik chay. Kurpumanta wapsi muestrasqa chaymanta kay unquywan runakunamanta tejidosqa sumaq hark’aywan llamk’akunanku tiyan. [1]
Mana huk aqllasqa hampikuynin kay unquypaq tiyanchu; ruwaykuna kay infectasqa runasta yanapanapaq qukunan tiyantaq [[Kay terapia [siminta rehidratación]] (yaku pisi misk’itaq millutaq upyanapaq) utaq intravenosos yakus.[1] Kay unquyqa huk achkha wañuymanta tasakaqniyuq: aswantaqa mañuchispa kachkan 50% kaqmanta chaymanta 90% kaqkama kay viruswan infectasqa kaqkunata.[1][3] Kay EVD ñawpataqa riqsichikurqa kay Sudán kaqpi chaymanta kay Congo kaqmanta República Democrática kaqpi. Aswataqa kay unquyqa rikhuriykunapi kay África Subsahariana k’aja pampakunapi rikhurin.[1] Kay 1976 kaqpi(ñawpata riqsikuptin) kay 2013 kaqkama, aswan pisi kay 1.000 runakunamanta chimpachikurqanku watapi.[1][4] Aswan hatun rikhuriyqa kunankamaqa kay Ebola rikhuriyninmanta kay 2014 kay África Occidentalthaskiypi, kaqta Guinea kaqta, Sierra Leona kaqta, Liberia kaqta waqllichkan chaymanta ichapas Nigeria kaqtapas ima.[5][6] Kay Qhapaq Sitwa 2014 kaqmanta qallarispa aswan kay 1.600 casosmanta riqsikurqanku.[7] Sinchita llamk’akuchkan huk t’uqsina kaqta ruwanapaq; ichaqa, manaraq nihuk kanraqchu.[1]
Willakuykuna
- Qawaq qillqa
Plantilla:Refbegin
- Klenk, Hans-Dieter (January 1999). Marburg and Ebola Viruses (Current Topics in Microbiology and Immunology). Berlin: Springer-Verlag Telos. ISBN 978-3-540-64729-4.
- Klenk, Hans-Dieter; Feldmann, Heinz (2004) (Limited preview). Ebola and Marburg viruses: molecular and cellular biology. Wymondham, Norfolk, UK: Horizon Bioscience. ISBN 978-0-9545232-3-7. http://books.google.com/?id=EV_mFgnyPoMC.
- Kuhn, Jens H. (2008) (Limited preview). Filoviruses: A Compendium of 40 Years of Epidemiological, Clinical, and Laboratory Studies. Archives of Virology Supplement, vol. 20. Vienna: SpringerWienNewYork. ISBN 978-3-211-20670-6. http://books.google.com/?id=LaOue0F9Ns4C.
- McCormick, Joseph; Fisher-Hoch, Susan (June de 1999) [1996] (Limited preview). Level 4: Virus Hunters of the CDC. Horvitz, Leslie Alan (Updated [3rd] edición). Barnes & Noble. ISBN 978-0-7607-1208-5. http://books.google.com/?id=QEvR3aJX2m0C.
- Pattyn, S. R. (1978) (Full free text). Ebola Virus Haemorrhagic Fever (1st edición). Amsterdam: Elsevier/North-Holland Biomedical Press. ISBN 0-444-80060-3. http://www.itg.be/ebola/.
- Ryabchikova, Elena I.; Price, Barbara B. (2004). Ebola and Marburg Viruses: A View of Infection Using Electron Microscopy. Columbus, Ohio: Battelle Press. ISBN 978-1-57477-131-2.
Plantilla:Refend
Hawa Tinkisqakuna
Plantilla:Refbegin
- ViralZone: Ebola-like viruses – Virological repository from the Swiss Institute of Bioinformatics
- CDC: Ebola hemorrhagic fever – Centers for Disease Control and Prevention, Special Pathogens Branch
- WHO: Ebola haemorrhagic fever – World Health Organization, Global Alert and Response
- Virus Pathogen Database and Analysis Resource (ViPR): Filoviridae
- 3D macromolecular structures of the Ebola virus archived in the EM Data Bank(EMDB)
- Google Map of Ebola Outbreaks
- WHO recommended infection control measures
Plantilla:Refend