Chuqiyapu suyu

chbunanb

Chuqiyapu suyu (aymara simipi: Chuqiyapu[2] jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de La Paz) nisqaqa Buliwya mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Chuqiyapu llaqtam.

Chuqiyapu suyu
Chuqiyapu jach'a suyu
Departamento de La Paz
Tiwanaku, (Chuqiyapu suyu)
SaywituWallqanqa
Unancha
Chukiyapu llaqtap unanchan
Chukiyapu llaqtap unanchan
.
Mama llaqta Wuliwya
Tinkurachina siwikuna
Uma llaqtaChuqiyapu
Pruwinsyakuna20
Munisipyukuna85 (2009 watapi) [1]
Kantunkuna~ 432
Simikunakastilla simi, aymara simi, qhichwa simi, waraniyi simi, takana simi
Runakuna2.349.885 (ine 2001)
2.812.000 (2005)
Runa ñit'inakuy- runa / km² (2001)
Hallka k'iti kanchar133.985 km²
Hanaq kay- m
Kamasqa wata23 ñiqin qhulla puquy killapi 1826 watapi
Llaqta kamachiqCésar Cocarico Yana
Karu rimay yupay
Pacha suyuUTC-4
Qhichwa simipi llika tiyanan
Aymara simipi llika tiyanan
Kastilla simipi llika tiyananprefecturalpz.gov.bo
Chuqiyapu suyupi pruwinsyakuna
|

Allpa saywachi

Pulitika Rakiy

Chuqiyapu suyupiqa kanmi 20 pruwinsya, 75 munisipyu, 438 kantun.

Puruwinsiyakm²Runakuna (2001) [3]Uma llaqtaRunakuna (2001) 
Abel Iturralde42.81511.828Ixiamas1.775
Antikuna1.65869.636Pukarani918
Bautista Saavedra2.52511.374Charasani501
Chinchay Yunka1.72023.681Quruyqu2.197
Eliodoro Camacho2.08057.877Waychu1.123
Franz Tamayo15.90018.386Apulu2.123
Gualberto Villaroel1.93515.722Kurawara292
Inkawi pruwinsya5.41095.906Wiyacha29.108
Inkisiwi6.43059.167Inkisiwi581
Jaruma4.51086.480Sika Sika3.831
José Manuel Pando1.9766.137Machaqa819
José Ramón Loayza3.37043.731Luriway434
Lariqaqa8.11068.063Surata2.217
Manqu Qhapaq36722.892Qupaqhawana4.161
Muñecas4.96525.132Chuma392
Pakaqi10.58449.183Kuru Kuru1.884
Pedro Domingo Murillo4.7051.484.328Pallqa894
Qarañawi3.40051.153Qarañawi12.083
Umasuyu2.06585.570Jach'ak'achi7.540
Urin Yunka5.77063.639Chulumani2.724
Llapan:133.985 km²

Runakuna

Chuqiyapu suyupiqa 2.812.000 runakunam kawsachkanku (2005).

Runa llaqtakuna

Suyupiqa aswanta Aymara runakunam tiyanku.

Runa llaqta%
Qhichwa7,8
Aymara68,4
Waraniyi, Chikitus, Moxos0,5
Mana indihina22,5
Huk indihina runa llaqta0,7

Pukyu: obd.descentralizacion.gov.bo

Huk indihina runa llaqtakuna:

Simikuna

Suyupiqa kastilla, aymara, qhichwa, waraniyi, takana simikunatam lliwmanta astawan rimanku. [4]

SimiSuyuBuliwya
Qhichwa simi158.2602.281.198
Aymara simi1.181.5931.525.321
Waraniyi simi1.52662.575
Huk indihina simi4.44649.432
Kastilla simi1.973.7086.821.626
Hawa simi70.448250.754
Indihina similla257.242960.491
Indihina simi kastilla simipas1.027.9992.739.407
Kastilla simi hawa simipas946.6504.115.751

Pruwinsyakunap sutinkuna

  • Abel Iturralde pruwinsya: Abel Iturralde, pulitiku
  • Franz Tamayo pruwinsya:
    • kamasqa 23-I-1826 (mawk'a suti: Caupolicán (Bajo Caupolicánwan, kunan: Abel Iturralde pruwinsya)
    • 20 -XII-1967: musuq suti: Franz Tamayo pruwinsya (Franz Tamayo, qillqaq)
  • Qarañawi pruwinsya: 16-XII, 1992-watakama Chinchay Yunka pruwinsyap rakiynin karqan
  • Pedro Domingo Murillo pruwinsya:
    • mawk'a suti: Cercado;
    • 17-X-1912: Pedro Domingo Murillo pruwinsya (Pedro Domingo Murillo, * Chuqiyapu, patriota)
  • Chinchay Yunka pruwinsyaqa Urin Yunka pruwinsyawan huk pruwinsya karqan: Yunka pruwinsya
  • Bautista Saavedra pruwinsya: Bautista Saavedra, umalliq, qillqaq
  • Muñecas pruwinsya: Idelfonso de las Muñecas, (awqaq pusaq)
  • Lariqaqa pruwinsya: huk aymara simimanta suti: Llaricaxa runa, huk k'itipi kawsaq aymara runa llaqta
  • Manqu Qhapaq pruwinsya: Manqu Qhapaq
  • Umasuyu pruwinsya: Umasuyu runakuna
  • José Ramón Loayza pruwinsya: José Ramón Loayza, wamink'a, umalliq ranti
  • Gualberto Villarroel pruwinsya: Gualberto Villarroel, umalliq
    • 31-XII, 1962 watakama: Aruma pruwinsyap rakiynin karqan.
  • Aruma pruwinsya: Jayamara runakuna pachapi k'itip sutin Sika Sika karqan.
  • Pakaqi pruwinsya: Runa llaqtamanta: Pacajaque (los hombres águila)
  • José Manuel Pando pruwinsya: José Manuel Pando, umalliq
  • Eliodoro Camacho pruwinsya: Eliodoro Camacho, wamink'a

Aswan hatun llaqtakuna

Chuqiyapu suyupi aswan hatun llaqtakuna [5]
LlaqtaRunakuna
(2001)
Runakuna
(~ 2009)
LlaqtaRunakuna
(2001)
Runakuna
(~ 2009)
Chuqiyapu789.585887.512Q'imi2.4392.533
Altu llaqta647.350949.912Qullqincha2.3522.906
Wiyacha29.10835.968San Buenaventura2.2642.798
Qarañawi12.08318.781Huchusuma2.2192.742
Achuqalla10.36912.813Surata2.2172.464
Patakamaya8.41411.746Quripata2.2052.295
Achakachi7.54010.091Quruyqu2.1972.715
Qupaqhawana4.1615.162Apulu2.1232.623
Qullqiri4.0044.040Batallas1.9662.429
Wanay3.8904.043Chima1.9362.098
Sika Sika3.8314.734Qullana1.9362.293
Lawachaka (Lahuachaca)2.9863.534Kuru Kuru1.8842.328
Palos Blancos2.9613.659Irupana1.8822.326
Chulumani2.7243.406Amariti (Amarete)1.7412.151
Tipuani2.5632.779Ixiamas1.7332.141
Mapiri2.5612.823Qala Qala (Cala Cala)1.6782.073

Karu puriy

Yachachiy

Suyupi paqarisqa

Apaykachana

  1. Huchusuma llaqta, Ch'akimayu, Sinkata, Q'araqullu, Uru Uru
  2. Kasani, Qhupaqhawana, Tikina, Warina, Altu llaqta
  3. Chuqiyapu, Untuawi, Yulusa, Qarañawi, Sapichu, Kikiwiy, Yukumu, San Borja, Kimsantin llaqta.
  4. Puente Villa, Chulumani, Irupana.
  5. Yulusa, Quruyqu, Quripata, Willachaka (Puente Villa).
  6. Qarañawi, Allquchi, Walliwiyan, Tiyupunti.
  7. Jach'ak'achi, Surata.
  8. Iskuma, Waychu llaqta.
  9. Altu llaqta, Warina, Achakachi, Iskuma, Charasani, Apulu, Ixiamas, San Buenaventura

Kaypipas qhaway

Pukyukuna

  • www.bolivia.com (kastilla simi)
  • María Cristina Egido, Contacto de Lenguas en el Piedemonte Andino (Alto Perú, S. XVII), p. 105
    Chuquiabo (Chuquiago, Chupiabo)
    8 ...dixeron al padre, como viuian y estaban poblados a veras del Rio que baja de cotacaxas, que se junta con el que baja de chuquiago, y sus Yungas (Rel.1ª, frg. 12: 32).

    9 ...en las juntas del Rio Chuquiabo con Veni habitan los Hucumas [...] al rio de Chupiabo llaman Vopy (Carta, frg. 842).
    Chuquiavo/ Chuquiago era el nombre genérico que recibía la zona central del actual departamento de La Paz. Según A. de Alcedo (1786: s.v. Paz) sería, en principio, el nombre de la "hermosa llanura" sobre la que se fundó la ciudad de La Paz. Siguiendo los datos que ofrece D. Justiniano de la Rocha (2004: 717) este nombre procedería del topónimo aymará Chuquiapu, río cercano a La Paz por donde se desplazaban pepitas de oro y en sus arenas de la orilla se encontraba también oro; por ello lo denominaron “sembradío (yapu) "de oro" (choque o chuqui)
  • www.ine.gov.bo
  • obd.descentralizacion.gov.bo / Observatorio Bolivia Democrático (kastilla simi)
  • world-gazetteer (hallch'asqa tiyaypi 2001-03-09)
  • Hawa t'inkikuna


    Chuqiyapu suyu
    Uma llaqta: Chuqiyapu
    Pruwinsyakuna: Abel IturraldeAntikunaArumaBautista Saavedra Chinchay YunkaEliodoro CamachoFranz TamayoGualberto VillarroelInkawiInkisiwiJosé Manuel PandoJosé Ramón LoayzaLariqaqaManqu QhapaqMuñecasPaqaqiPedro Domingo MurilloQarañawiUmasuyuUrin Yunka
    Munisipyukuna (uma llaqtakuna): Achakachi (Achakachi) •Achuqalla (Achuqalla) • Altu llaqta (Altu llaqta) • Ankuraymi (Ankuraymi) •Apulu (Apulu) • Asunta (Asunta) • Awqapata (Awqapata) • Ayata (Ayata) • Ayu Ayu (Ayu Ayu) • Batallas (Batallas) • Ch'ililaya (Ch'ililaya) • Chakarilla (Chakarilla) • Charasani (Charasani) • Charaña (Charaña) • Chulumani (Chulumani) • Chuma (Chuma) • Chuqiyapu (Chuqiyapu) • Huchusuma (Huchusuma) • Ichuqa (Ichuqa) • Inkisiwi (Inkisiwi) • Irupana (Irupana) • Isquma (Isquma) • Ixiamas (Ixiamas) • Jesús de Machaca (Jesús de Machaca) • K'ayruma (K'ayruma) • Kaqwata (Kaqwata) • Kiyawaya (Kiyawaya) • Kurawara (Kurawara) • Kuru Kuru (Kuru Kuru) • Kurwa (Kurwa) • Laqha (Laqha) • Likuma Pampa (Likuma) • Luriway (Luriway) • Malla (Malla) • Mapiri (Mapiri) • Miqapaka (Miqapaka) • Muqu Muqu (Muqu Muqu) • Pakaqi Nasaqara (Nasaqara) • Pallqa (Pallqa) • Papil Pampa (Papil Pampa) • Patakamaya (Patakamaya) • Pilichuku (Pilichuku) • Pukarani (Pukarani) • Q'alamarka (Q'alamarka) • Q'alaq'utu (Q'alaq'utu) • Q'aqyawiri (Q'aqyawiri) • Qarañawi (Qarañawi) • Q'imi (Q'imi) • Qallapa (Qallapa) • Qarapuku Chawaya (Qarapuku) • Qataqura (Qataqura) • Qullana (Qullana) • Qullqincha (Qullqincha) • Qullqiri (Qullqiri) • Qumanchi (Qumanchi) • Qumpaya (Qumpaya) • Qupaqhawana (Qupaqhawana) • Quripata (Quripata) • Quruyqu (Quruyqu) • San Andrés de Machaca (San Andrés de Machaca) • San Buenaventura (San Buenaventura) • San Pidru Tikina (San Pidru Tikina) • Santiago de Machaca (Machaqa) • Santiago Wata (Santiago Wata) • Sapahaqi (Sapahaqi) • Sika Sika (Sika Sika) • Surata (Surata) • Takakuma (Takakuma) • Taraqu (Taraqu) • Tipuani (Tipuani) • Titu Yupanki (Titu Yupanki) • Tiwanaku (Tiwanaku) • Tiyupunti (Tiyupunti) • Tumarapi (Tumarapi) • Umala (Umala) • Umanata (Umanata) • Waki (Waki) • Wanay (Wanay) • Warina (Warina) • Waychu (Waychu) • Wiyacha (Wiyacha) • Yaku (Yaku) • Yanakachi (Yanakachi) • Yuraqk'aspi (Yuraqk'aspi)
    Amachasqa sallqa suyukuna: Apulupampa sallqa pacha suyuMadidi mamallaqta parkiPilón Lajas kawsay pacha risirwaPurani ChurikimpayaQutapata mamallaqta parki
    Wallakuna: Apulupampa wallaChuqiyapu wallaKimsa Krus wallaQhapaq Walla
    Urqukuna: AkhamaniAnallaqsiChachakumaniChakaltayaChawpi UrquCh'iyar JuqhuIllampuIllimaniJach'a WarachaJanq'u UmaKalwaryu urquKatantikaKuntuririMururataQalsataQ'asiriUchuy AllpamayuWayna P'utuqsi
    Quchakuna: ChalalanChilataCh'iyar QutaIllampu chullunku quchaLichiqutaMilluniQ'ululuSanta RusaSuch'iTitiqaqaWiñaymarka
    Mayukuna: BeniHeathHuchusumaLlikaMayutataMercedesQaqaQuijarroTampupataUntujawiParawaSecureTampupataTuychiVagantesYanamayuYataYuraqmayu
    Wat'akuna yaqa wat'akunapas: Chilliqa wat'aKillawat'aQhuchiwat'aQupaqhawana yaqa wat'aSuriki wat'aTaraqu yaqa wat'aTitiqaqa wat'aYampupata yaqa wat'a
    Runa llaqtakuna: Aphru-buliwiyanuAraonaAymaraChiman runaKallawayaQhichwaTakana
    Rimaykuna: aymarakastillaqhichwawaraniyi
    Runakuna: José BalliviánManuel Isidoro BelzuTupaq KatariIsmael MontesBartolina SisaJosé Manuel Pando
    Mawk'a llaqtakuna: IskanwayaIwawiPachatakaQhunqhu WankaniQulli Qulli chullpakunaSampayaWisk'achani
    Karu puriy: Killa QhichwaQuijarro phaqchakunaSan Félix phaqcha
    Suyukuna (Buliwya)
     Beni ·  Chuqichaka ·  Chuqiyapu ·  Pando ·  P'utuqsi · ·  Quchapampa ·  Santa Krus ·  Tarija ·  Uru Uru