Língua uspanteca
Uspanteco | ||
---|---|---|
Falado(a) em: | Guatemala | |
Região: | El Quiché | |
Total de falantes: | 5.130 (2019) | |
Família: | Maia Quichean–Mamean Grande Quichean Uspanteco | |
Códigos de língua | ||
ISO 639-1: | -- | |
ISO 639-2: | --- | |
ISO 639-3: | usp |
O Uspanteco (Uspanteko, Uspantec) é um língua Maia falada por cerca de 5 mil pessias na Guatemala, intimamente relacionado com Kʼicheʼ. É falado em Uspantán e Playa Grande [1] municipios, no Departmento de El Quiché.[2][3][4].
O mais famoso dos seus falantes nativos é a ganhadora do Prémio Nobel da Paz, Rigoberta Menchú.
Fonologia
É uma das três línguas maias com características tonais (as outras são o iucateco e o tsotsil), isto é, diferencia as vogais com tom alto das vogais com tom baixo.
Tons
Uspantek tem dois tons fonêmicos: alto e decrescente (Can Pixabaj 2007: 39). Na escrita, o tom alto é representado por uma marca de acento agudo na vogal ( ráqan 'meu pé'), e o tom descendente é representado por uma marca de acento agudo na primeira vogal seguida por uma vogal não marcada (' 'júun' um ').
O tom agudo ocorre nas penúltimas sílabas quando a sílaba final contém uma vogal curta. Além disso, ocorre os seguintes contextos (Can Pixabaj 2007).
- Formas mais possessivas de substantivos inalienáveis
- Morfemas bissilábicos únicos, especialmente aqueles com / a / ou / i / curto na sílaba final
- Verbos intransitivos com o sufixo - ik
- Maioria das palavras têm três sílabas
- Empréstimos de outras línguas
Os seguintes tipos de palavras não têm tom.
- Palavras com estrutura CV 'C não adicionam tom às penúltimas sílabas quando afixos são adicionados.
- Palavras monossilábicas com vogais longas e sem tom não adicionam tom às penúltimas sílabas quando os afixos são adicionados.
O tom descendente ocorre em vogais longas e nos seguintes contextos (Can Pixabaj 2007).
- Palavras monossilábicas
- Sílaba final de uma palavra polissilábica
Fonotática
Os principais tipos de estruturas silábicas em Uspantek são CVC, CV e CCVC (Can Pixabaj 2007: 50).
Escrita
A forma do alfabeto latino usada pela língua não tem as letras D, F, G, Q, V, Z. As letras C e H são usados somente em Ch e Ch’. Usam-se as formas K’, P’, T’, Tz e Tz’.
Amostra de texto
João 1:1-4
1.Cuando xcholmajch jwich kˈijsak, wiˈchak jun ri jbˈij Yoloj y ri jbˈij Yoloj jiˈ wiˈ riqˈui Kakaj Dios y Diosiˈn.2.Y ri jbˈij Yoloj wiˈchak riqˈui Kakaj Dios cuando xcholmajch jwich kˈijsak.3.Jwiˈl re xansaj juntir ri wiˈtak wich ulew y lecj jwiˈl Kakaj Dios y taˈ ni jono kelen ri xansaj jwiˈl Kakaj Dios miti jwiˈl re.4.Y jwiˈlke re titaˈmaj tzilaj cˈaslemal riqˈui Kakaj Dios lecj ri taˈ jqˈuisic y tzilaj cˈaslemal li riˈ chapcaˈ jun kˈakˈ ri tisakabˈsan re ranmak juntir cristian wich ulew.[5]
'Português
1.1. No princípio era o Verbo, e o Verbo estava com Deus, e o Verbo era Deus.2.2. O mesmo foi no princípio com Deus.3.3. Todas as coisas foram feitas por ele; e sem ele nada do que foi feito se fez.4.4. Nele estava a vida; e a vida era a luz dos homens. [6]
Notas
Bibligrafia
- Can Pixabaj, Telma Angelina, et al. 2007. Gramática uspanteka [Jkemiik yoloj li uspanteko]. Guatemala: Cholsamaj.
- Tuyuc Sucuc, Cecilio. 2001. Vocabulario uspanteko [Cholyool Tzʼunun Kaabʼ]. Guatemala: Academia de Lenguas Mayas de Guatemala, Comunidad Lingüística Uspanteka.
- Vicente Méndez, Miguel Angel. 2007. Diccionario bilingüe uspanteko-español [Cholaj tzijbʼal li Uspanteko]. Guatemala: Cholsamaj.