کريسټيان هايګنز

کريسټيان هايګنز د 1629ز کال د اپريل په څوارلسمه نېټه د يوې شتمنې او بانفوذه هالنډي کورنۍ کره په «هاګ» کې زېږېدلی و، نوموړی د «کونسټنټجن هايګنز» دويم زوی و. کريسټيان ته د هغه د مورني نېکه د نوم په وياړ دا نوم ورکړل شوی و. د هغه مور « Suzanna van Baerle» د هايګنز د خور له زېږولو لږه موده وروسته مړه شوه. دې مېړه او مېرمنې ټول پنځه بچيان درلودل: کونسټنټجن (1628)، کرسټيان (1629)، لوډيويجک (1631)، فلپس (1632)، او سوزانا (1637).^{[۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]}

کونسټنټجن هايګنز پر شاعر او موسيقار سربېره د «House of Orange» (هالنډي شاهي کورنۍ) له خوا يو ديپلومات او سلاکار و. نوموړي په ټوله اروپا کې له پوهانو سره په پراخه کچه لېکنې تبادله کړې؛ د هغه په ملګرو کې «ګيليليو ګيليلي، مارين مرسين»، او «رينه ډيکارټ» شامل وو. کريسټيان تر شپاړس کلنۍ په خپل کور کې زده کړې وکړې، او له کم عمرۍ څخه يې له ميلونو (ميده کونکي لکه ژرندې) او د نورو ماشينونو له کوچنيو کوچنيو پرزو سره لوبې خوښولې. نوموړي له خپل پلار څخه ليبرال زده کړه (ازاد تحصيل) وکړه، ژبې، موسيقي، تاريخ، جغرافيه، رياضيات، منطق، فصاحت او بلاغت (ويناوالي)، او تر څنګ يې نڅا، تورې وهل او پر اس سپرېدل زده کړل.^{[۲۱][۲۲][۲۳]}

په 1644ز کال کې، هايګنز « Jan Jansz Stampioen» د خپل رياضي د ښوونکي په توګه درلود، چا چې دې پنځلس کلن هلک ته د عصري ساينس په اړه د اړينو لوستنو يو نوملړ ورکړ. وروسته د مرسين په څېر ديکارت هم د هندسې په اړه د هغه له مهارت څخه متاثره شو، چا چې هغه ته د نوي ارشميدس نوم ورکړ.^{[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]}

په شپاړس کلنۍ کې، کاسنټينټجن هايګنز د قانون او رياضي د زده کړې لپاره د ليډن پوهنتون ته واستاوه، چېرته چې نوموړي د 1645ز کال د مۍ له مياشتې د 1647ز کال د مارچ تر مياشتې زده کړې وکړې. «Frans van Schooten» د لیدڼ په پوهنتون کې له 1646ز کال راهيسې د لوړو زده کړو يو استاد و، او د ډيکارټ په مشوره، د سټيمپيوين په ځای نيولو سره د هايګنز او د هغه د مشر ورور کانسټينټجن خصوصي استاد شو. «Van Schooten» د هايګنز د رياضي زده کړه تازه کړه، او هغه يې د « Viète Descartes» او « Fermat» له اثارو سره اشنا کړ.^{[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]}

دوه کاله وروسته، د 1647ز کال د مارچ په مياشت کې په پيل کولو سره، هايګنز په «بريډا» کې نوي جوړ شوي اورنج کالج کې خپلو زده کړو ته دوام ورکړ، چېرته چې د هغه پلار یو مدير و. کونسټينټيجن هايګنز په دې نوي کالج کې له نژدې څخه ښکېل و، کوم چې يوازې تر 1669ز کال پورې دوام وکړ؛ رئيس يې « André Rivet» و. کرسټيان هايګنز په کالج کې د زده کړې پر مهال د قاضي «جوهان هينريک ډوبر» په کور کې اوسېدو، او د انګريزي له ښوونکي «جان پيل» سره يې د رياضي درسونه ويل. په بريډا کې د نوموړي وخت هغه مهال پای ته ورسېد، کله چې د هغه ورور لوډويجک، څوک چې په دې ښوونځي کې داخل شوی و، له يو بل زده کونکي سره جنګ وکړ. هايګنز د 1649ز کال د اګست په مياشت کې د خپلو زده کړو له بشپړولو وروسته، بريډا پرېښود، او د ناساو له ډيوک «هنري» سره يې په يو ماموريت کې د ديپلومات په توګه کار وکړ. په دې ماموريت کې لومړی هغه «بينټايم» او بيا «فلينسبرګ» ته بوت. هغه ډنمارک ته ولاړ، له کوپنهاګن او هيلسنګر څخه يې ليدنه وکړه، او هيله يې دا وه چې له «Øresund» څخه په تېرېدو له ديکارت سره وګوري. خو داسې ونه شول.^{[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶]}

که څه هم د هغه پلار کانسټينجن هيله درلوده چې زوی يې کرسټيان يو ديپلومات شي، خو حالاتو يې مخه ونيوله. په 1650ز کال کې پيل شوی لومړی د امرانو د نه شتون پړاو مطلب دا و چې اوس House of Orange په واک کې نه و، او په دې ډول د کانسټينټجن اغېز ختم شو. سربېره پر دې، هغه وپوهېدو چې زوی يې په دا ډول يو مسلک کې لېوالتيا نه درلوده.^[۳۷]

هايګنز په فرانسوي يا لاتيني ژبه کې ليکنې وکړې. په 1646ز کال کې، کله چې لا هم په ليډن کې د کالج محصل و، نوموړي د خپل پلار د ملګري «مارين مرسين» سره خط او کتابت پيل کړ، څوک چې ډېر ژر په 1648ز کال کې ومړ. مرسين کانسټنټجن ته په رياضي کې د هغه د زوی د وړتيا په اړه ليکل وکړل، د 1647ز کال د جنورۍ په درېيمه نېټه يې په ستاينې سره هغه له ارشيميدس سره پرتله کړ.^{[۳۸][۳۹][۴۰]}

له دې ليکنو معلومېږي چې هايګنز تر ټولو دمخه په رياضي کې لېوالتيا درلوده. د 1646ز کال د اکتوبر په مياشت کې، داسې يو ځوړند پول او د دې ښودنه شته چې يو ځوړند ځنځير يوه مخروطي مقطع نه ده، لکه چې ګيليليو فکر کاوه. هايګنز له « Gottfried Leibniz» سره په موافقت ښودلو، په 1690ز کال کې دې منحني ته د کاتناريا (کاتناري) نوم ورکړ.^[۴۱][۴۲]