د بازار سوسیالیزم

د بازار سوسیالیزم لپاره کلیدي نظري بنسټ په نورو تولیدي طریقو کې اساسي مالکیت ته د شته اضافي ارزښت نفي کول دي. هغه سوسیالیستي نظریې چې د بازار پلوي وې ریکارډي سوسیالیستانو او آنارشیسټ اقتصادپوهانو ته ورګرځي چې له عمومي مالکیت سره د آزاد بازار یا د اوزارو د تولید له متقابل مالکیت څخه یې ملاتړ کاوه.

د بازار سوسیالیزم لومړني پلویان عبارت دي له: ریکارډي سوسیالیسټ اقتصادپوهان، کلاسیکه لېبرال فیلسوف جان ستوارت میل او انارشیست فیلسوف پیر جوزف پرودون. د سوسیالیزم دا موډلونه بشپړېدو یا هم د استحصال، خصوصي مالکیت او بې ځایه کار له امله رامنځته شويو انحرافاتو له منځه وړلو له لارې د بازار میکانیزم او آزادې بیې سیسټم پراختیا ته اړتیا لرله.

د بازار سوسیالیزم دې بڼې ته د آزاد بازار سوسیالیزم هم ویل کېږي، ځکه چې په دې کې پلان جوړوونکي شامل نه دي.^[۱۶][۱۷]

د میل لومړنۍ اقتصادي فلسفه یو له آزادو بازارونو څخه وه چې هغه د یوه لا سوسیالیستي خوځښت خوا ته حرکت وکړ او د سوسیالیستي لیدلوري او د سوسیالیستي ځینو موخو په دفاع کې یې، د سیاسي اقتصاد په اصولو کې ځینې څپرکي ورزیات کړل. په دې بیاکتل شوي کار کې، هغه همدارنګه یو رادیکاله سپارښتنه وړاندې کړه چې د معاشاتو ټول سیسټم دې د کوپراتیفي معاش سیسټم په ګټه لغوه شي. سره له دې، د مالیاتو نظر په هکله د هغه ځینې لیدلوري ثابت پاتې شول، که څه هم د سیاسي اقتصاد اصولو په دریمې نسخې کې یې بدلون وموند ترڅو د نه ترلاسه شوي عاید چې د هغه د خوښې وړ وو، او د ترلاسه شوي عاید چې د هغه ترې ملاتړ نه کاوه، ترمنځ د محدودیتونو توپیر وشي.^{[۱۸][۱۹][۲۰]}

د میل اصول چې په لومړي ځل ۱۸۴۸ز کال کې خپاره شول، په هغه دوره کې د اقتصاد یو له پراخه لوستل شوي کتابونو څخه وو. هماغه ډول چې د آدام سمېت د ملتونو شتمنۍ کتاب په مخکنیو دورو کې اغیز درلود، د میل اصولو کتاب هم د اقتصاد په ښوونې باندې تسلط درلود. د آکسفورد پوهنتون په هکله، تر ۱۹۱۹ز کاله پورې دا سټانډارډ لیکنه وه، له هغه وروسته د آلفرډ مارشال اقتصادي اصولو یې ځای ونیوه.^[۲۱]

د سیاسي اقتصاد اصولو په وروستیو نسخو کې، میل استدلال کوي چې «ترهغه ځایه چې اقتصادي نظریې پورې تړاو لري، اصولاً په اقتصادي نظریه کې داسې څه شتون نلري چې د سوسیالیستي سیاستونو پر مبنا اقتصادي نظم منع کړي».^[۲۲][۲۳]

میل همدارنګه د کوپراتیفي کارګرۍ له خوا د کاپیتالیستي سوداګرۍ ځای نیول تبلیغ کړل او داسې یې ولیکل:

که څه هم د ټولنې دا بڼه چې که بشر په کې خپل پرمختګ ته دوام ورکړي، نو باید تمه ولرو چې په پایله کې غالب کېږي، هغه بڼه نه ده چې وکړی شي یو کاپیتالیست د رئیس په توګه او د کار وګړي پرته له کوم غږه په مدیریت کې ومني، بلکه په خپله د کارګرو ټولنه چې په برابرۍ باور لري او کاپیتالان هم په ګډ ملکیت کې شاملوي ترڅو هغوی خپل عملیاتونه ترسره کړي او د دوی لخوا ټاکل شوو او د لرې کېدو وړ مدیرانو تر څار لاندې کار وکړي.^[۲۴]

پیره جوزف پروډون د همیارۍ (موچولیزم) په نوم یو نظري سیسټم جوړ کړ چې د شته مالکیت حقونو، سبسایډي ګانو، شرکتونو، بانکدارۍ او کرایې په مشروعیت برید کوي. پروډون د غیرمتمرکزه بازار تصور کاوه چې په هغه کې وګړي له مساوي ځواک سره بازار ته د ننه شي او د معاش غلامي رد کړي. پلویان یې په دې باور دي چې کوپراتیفونه ، کریډیټ اتحادیې او د کارګرۍ د مالکیت نورې بڼې پرته له دې چې د دولت تابع وي، دوام راوړلو توان به پیدا کړي. د بازار سوسیالیزم د فردپلوه آنارشیست د ځینو کارونو بیان لپاره کارول شوی ده چې استدلال کوي آزاد بازار کارګرانو سره مرسته کوي او شتمن یا سرمایه داران کمزوري کوي.^{[۲۵][۲۶][۲۷]}