جلال الدین سیوطي

علامه جلال الدین السیوطي عبدالرحمن جلال الدین بن ابي بکر بن محمد کمال الدین بن سابق الدین بن عثمان فخرالدین بن محمد ناظر الدین بن سیف الدین خضر بن ابن الصلاح ایوب نجم الدین بن محمد ناصر الدین شیخ همام الدین الاسیوطي المصري الشافعي. السیوطي د سیوط طرف ته منسوب دی چي اسیوط هم ورته ویل کیږي. د مصر په نواح کي د نیل د دریاب مغرب ته یو ښار دی.

نوم يې عبدالرحمن، لقب يې جلال الدین او کنیت یې ابوالفضل دی. او نسب نامه يې په دې ډول ده:عبدالرحمن جلال الدین بن ابي بکر بن محمد کمال الدین بن سابق الدین بن عثمان فخرالدین بن محمد ناظر الدین بن سیف الدین خضر بن ابن الصلاح ایوب نجم الدین بن محمد ناصر الدین شیخ همام الدین الاسیوطي المصري الشافعي.السیوطي د سیوط طرف ته منسوب دی چي اسیوط هم ورته ویل کیږي. د مصر په نواح کي د نیل د دریاب مغرب ته یو ښار دی.

امام سیوطي رحمة الله علیه د رجب په میاشت کي، د یکشنبې په شپه، په ۸۴۹ هـ د ماښام وروسته د مصر په قاهره کي زېږېدلی دی.

نوموړی د پنځو کلونو او اوو میاشتو په عمر وو چي د خپل پلار د سیوري څخه بې برخي شو، د پلار مرحوم د وصیت مطابق د څو بزرګانو تر سرپرستۍ لاندي راغلی چي د هغو څخه یو ستر مجتهد بزرګ امام شیخ کمال الدین ابن الهمام الحنفي رحمة الله علیه وو، نوموړي بشپړ توجه ورباندي وکړه، خپله علامه سیوطي رحمة الله علیه په خپلو شیوخو کې د ده یادونه کړې ده چي وروسته به راشي.د اوو کالو په عمر یې قرانکریم حفظ کړی او تر دې وروسته یې عمده، منهاج، اصول الفیه ابن مالک او نور کتابونه حفظ کړل. د شیخ شمس سیرامي او د شیخ شمس مرزمان حنفي رحمهم الله څخه يې زیات درسي او غیر درسي کتابونه ولوستل. د شیخ شهاب الدین الشار مساحي رحمة الله علیه څخه يې د فرایضو علوم زده کړل . د شیخ الاسلام علم الدین علامه بلقیني، علامه شرف الدین المناوي او د محقق دیار مصر سیف الدین محمد بن محمد الحنفي رحمة الله علیهم د درسي حلقو څخه هم تر ډېره مستفید شوی دی.

علامه سیوطي رحمة الله علیه خپل شیوخ پر څلورو طبقو وېشلي دي چي د لومړیو دری طبقو د شیوخو نومونه يې په دې ډول دي:• احمد بن ابراهیم نصرالله الکنايي الحنبلي• قاضي القضاة عزالدین ابوالبرکات بن قاضي القضاة برهان الدین بن قاضي القضاة ناصرالدین• احمد بن ابراهیم بن سلیمان القلیوبي• الشهاب ابوالعباس• احمد بن عبدالله بن علی• الشهاب بن الجمال بن القاضي علاء الدین الکناني الحنبلي• جلال الدین ابوالفضل وابوالمعالي• علي بن تاج الدین محمد بن الشیخ العارف بالله سیدي یوسف العجمي الکوراني• شیخ الاسلام قاضي القضاة شرف الدین ابوزکریا• محمد بن موسی بن محمود الحنفي الامام بخانقاه شیخ• و العلامة المجتهد کمال الدین بن الهمام الحنفي رحمة الله علیهم اجمعین او داسي نور.امام سیوطي د خپلو استاذانو د جملې څخه د احنافو د علماوو یادونه په داسي ډول کوي:ما په همدغه موده کي پر شیخ شمس الدین محمد ابن موسی الحنفي رحمة الله علیه باندي چي د شیخو د خانقاه امام وو صحیح مسلم روایتاً او الفیة درایتاً ولوستل، او الشفاء مي ور څخه واورېده، شیخ شمس الدین الحنفي رحمة الله علیه د صالحو علماوو د جملې څخه وو چي د الله تعالی سره يې خاص ټینګ تعلق وو او د خلکو څخه به جلا وو خو پر درس او خلکو ته نفع رسولو باندي وړاندې وو. پر ده باندې مي کافیه، ایساغوجي ولوستل، او المتوسط، شافیة او الفیه او نور مې ور څخه واورېدل او تر هغه مې ورسره تعقیب کړه تر څو چي هغه وفات شو.بل ځای لیکي:او په هم دغه موده کې مې د مصر د علامه محقق شیخ سیف الدین محمد بن محمد الحنفي رحمة الله علیه د درسونو سماع لازمي وګرځول او دا داسي ستر عالم وو چي د نورو استاذانو څخه يې طالب مستغني کول چي په دې اړه علامه کمال الدین بن الهمام رحمة الله علیه فرمايي چي دا د ټول مصر محقق عالم دی. او زما په نظر چي په احنافو کي تر ابن الهام رحمة الله علیه وروسته دده مثل نشته. او شیخ سیف الدین رحمة الله علیه د خپل نهايي علم تر څنګ استقامت، دینداري، تقوا، زهد، تواضع، د نفس د خواهشاتو څخه په لیري والي، ډېر عبادت کولو، د کتاب الله تلاوت کونکی، رژوه نیونکی، قیام کونکی، د حساب او میزان د احادیثو د ویلو په وخت کي ژړېدونکی، خشوع لرونکی، عابد او د الله تعالی ولي وو چي په ۸۸۱ هـ کي وفات شو او د امام شافعي رضي الله عنه سره نژدې خاورو ته وسپارل شو.

امام سیوطي رحمة الله علیه د خپلي زمانې د حدیثو تر ټولو لوی عالم وو. هغه په خپله ویلي دي چي ما ته دوه لکه احادیثه یاد دي. که تر دې زیات احادیث زما لاس ته راغلي وای نو هغه به مي هم یاد کړي وای. شاید په دنیا کي تر دې زیات احادیث موجود نه وه.

د داود مالکي په وینا د نوموړي تصانیف تر ۵۰۰ زیات دي. د نوموړي مجتهدانه بصیرت، پراخ نظر او زیات معلومات پر دې خبره لوی شهادت دی. د نړۍ مشهور معاصر عالم علامه مفتي محمد تقي عثماني حفظه الله په اصلاحي خطبات کي فرمايي چي علامه جلال الدین سیوطي رحمة الله علیه داسي علم نه دی پرې ایښی چي پر هغه يې کتاب نه وي لیکلی.....او د تفسیر په علم کي دده درې تصانیف موجود دي چي یو يې هم "مجمع البحرین" دی کوم چي په (۸۰) جلدونو کي لیکل شوی دی. که څوک په نن زمانه کي دا وغواړي چي دده ټول لیکلي کتابونه مطالعه کړي نو ددې لپاره ټول عمر په کار دی مګر علامه جلال الدین سیوطي رحمة الله علیه په څلویښت کاله کي دننه دا ټول تصانیف لیکلي دي.د امام سیوطي رحمة الله علیه مشهور تفسیر جلالین کوم چي په درس نظامي کي يې اوله نیمايي برخه داخله ده د علامه محلی رحمة الله علیه تر وفات وروسته صرف په څلويښتو ورځو کي پوره کړی چي په دغه وخت کي يې عمر تقریباً دوه ویشت کاله وو. ددې څخه معلومیږي چي علامه موصوف څومره سریع التصانیف وو. تر ټولو د کمال خبره دا ده چي د جلالین شریف پاته برخه يې د اوله څخه تر اخره پوري بالکل د علامه محلی رحمة الله علیه په طرز او انداز باندي لیکلی ده.

لومړی ډول: هغه دي چي ما پکښي تفرد کړی دی یعني زما د علم له مخې په نړۍ کي چا د هغه تصنیف مثال نه دی وړاندي کړی او هغه اتلس تصنیفات دي:۱: الاتقان في علوم القرآن۲: الدرالمنثور في التفسیر بالمأثور۳: ترجمان القرآن۴: آسرار التنزیل۵: الإکلیل في استنباط التنزیل۶: تناسق الدرر في تناسب الآیات والسور۷: النکت البدیعات علی الموضوعات۸: جمع الجوامع في العربیة۹: شرح یسمی همع الهوامع۱۰: الأشباه والنظائر۱۱: السلسلة في النحو۱۲: النکت علی الألفیة والکافیة والشافیة والشذور والنزهة (في مؤلف واحد)۱۳: الفتح القریب علی مغنی اللبیب۱۴: شرح شواهد المغني ۱۵: الاقتراح في أصول النحو وجدله۱۶: طبقات النحاة الکبری تسمی بغیة الوعاة۱۷: صون المنطق والکلام عن فن المنطق والکلام۱۸: الجامع في الفرائضدوهم ډول: هغه دي چي د هغو مثل شته او کېدلای شي یو علامه يې تصنیف کړي او په دې تصانیفو کي د هغو معتبرو کتابونو څخه اخذ شوی دی چي په یو یا ډېرو جلدونو کي لیکل شوي دي او دا پنځوس کتابونه دي.دریم ډول: هغه دي چي د هغو کوچني معتبرو کتابونو څخه لیکل شوي دي چي د هغو حجم کم دی او د رسالو په شکل کي وي او دا اویا کتابونه دي.څلورم ډول: دا هغه ډول تصانیف دي چي د رسالو په شکل کي دي البته د فتواوو د کتابونو څخه پرته او دا سل(۱۰۰) تالیفات دي.پنځم ډول: دا هغه ډول تصانیف دي چي د فتواوو د واقعاتو څخه لیکل شوي دي او دا اوس اتیا تالیفات دي.اووم ډول: هغه تصنیفات دي چي شروع په شوې وي خو وروسته د انسان عزم د هغه په اړه کمزوری شوی وي او ددغو تصانیفو لږ برخه لیکل شوې وي.د امام سیوطي رحمة الله علیه د ځينو تصانیفو نمونې:التحبير في علم التفسير / تحقيق ودراسةمرقاة الصعود إلى سنن أبي داودنواهد الأبكار وشوارد الأفكار حاشية السيوطي على تفسير البيضاوي / موافق للمطبوعجامع الأحاديثالثغور الباسمة في مناقب سيدتنا فاطمةعين الاصابة في استدراك عائشة على الصحابةالتوشيح شرح الجامع الصحيحقوت المغتذي علي جامع الترمذيالفارق بين المصنف والسارقالمطالع في تناسب المقاطع والمطالعقطف الأزهار المتناثرة في الأخبار المتواترةمقامات السيوطيمسند أم المؤمنين عائشة رضي الله عنها من جوامع الكبير في الحديثالإقتراح في علم أصول النحوشرح السيوطي على ألفية ابن مالكمعترك الأقران في إعجاز القرآنالكوكب الساطع نظم جمع الجوامعبرد الأكباد عند فقد الأولادالفتح الكبير في ضم الزيادة إلى الجامع الصغير معجم مقاليد العلوم في الحدود والرسومحسن المحاضرة فى أخبار ملوك مصر والقاهرةوصول الأماني بأصول التهانيبغية الوعاة في طبقات اللغويين والنحاةكفاية الطالب اللبيب في خصائص الحبيبالشمائل الشريفةاتمام الدراية لقراء النقايةهمع الهوامع في شرح جمع الجوامععقود الزبرجد على مسند الإمام أحمد في إعراب الحديثإلقام الحجر لمن زكى ساب أبي بكر وعمرأنموذج اللبيب في خصائص الحبيبعقود الجمان في علم المعاني والبيانذم المكسإرشاد المهتدين إلى نصرة المجتهدينتزيين الممالك بمناقب الإمام مالكالعرف الوردي في أخبار المهديالغرر في فضائل عمرمشتهى العقول في منتهى النقولتمهيد الفرش في الخصال الموجبة لظل العرشالروض الأنيق في فضل الصديقنظم العقيان في أعيان الأعيانالحبائك في أخبار الملائكالدرر المنتثرة في الأحاديث المشتهرةطبقات المفسرينطبقات الحفّاظمطلع البدرين فيمن يؤتى أجره مرتينالمهذب فيما وقع في القرآن من المعربلباب النقول في أسباب النزولالحاوي للفتاوىلب اللباب في تحرير الأنسابالمزهر في علوم اللغة وأنواعهالباب الحديثما رواه الأساطين في عدم المجيء إلى السلاطينالآية الكبرى في شرح قصة الاسراءأسباب ورود الحديثتدريب الراوى في شرح تقريب النواويتحفة الأبرار بنكت الأذكار النوويةأسرار ترتيب القرآنشرح السيوطي على سنن النسائيمفحمات الأقران في مبهمات القرانالديباج على صحيح مسلم بن الحجاجتنوير الحوالك شرح موطأ مالكاللآلئ المصنوعة في الأحاديث الموضوعةتاريخ الخلفاءإسعاف المبطأ برجال الموطأ الفية السيوطيإعراب القرآنتبیض الصحیفة لمناقب ابي حنیفة .امام سيوطي رحمة الله علیه فرماييچي وروسته زما تصنیفات په ټولو ملکونو کي نشر شول او فرمايي چي زما ځینو ملګرو زما په اړه یو خوب لیدلی وو نو هغه خوب يې وه شیخ صالح محب الدین الفیومي رحمة الله علیه ته بیان کړی چي کله هغه د عمرو په جامع کي خلکو ته وعظ کاوه نو نوموړي شیخ ددې خوب تاویل داسي وکړ چي هغه (امام سیوطي رحمة الله علیه ) به تر هغه وخته پورې وفات نه شي تر څو چي دده علم په مشرق او مغرب کي نشر نه شي.د امام سیوطي رحمة الله علیه تصانیف په ټوله اسلامي نړۍ کي نشر شول او د مختلفو منطقو خلک به د ده د کتابونو د ترلاسه کولو لپاره راتلل، هغه به يې لیکل او بیا به يې په خپلو ملکونو کي استفاده ځني کوله .علامه محقق شیخ عبدالفتاح ابوغده رحمة الله علیه په خپل کتاب قیمة الزمن عندعلماء کي لیکي چي شیخ نجم الدین الغزي رحمة الله علیه په "الکوکب السائرة بأعیان المئة العاشرة" کي لیکي چي علامه سیوطي رحمة الله علیه په کتابت او تالیف کي د ګړنديتوب له کبله د الله تعالی د نښو څخه یوه ستره نښه ده.او د یو بل روایت له مخي يې د تصانیفو شمېر شپږو سوو (۶۰۰) ته رسیږي.

کله چي امام سیوطي رحمة الله علیه د عمر څلویښتو کلونو ته ورسېده نو د درس، تدریس، افتاء، قضاء غرض دا چي د دنیا د ټولو کارونو څخه يې لاس واخیسته او ګوشه نشیني یې اختیار کړه او په ریاضت، عبادت، رشد او هدایت کي مشغول شو او په دې اړه يې یو کتاب د التنفیس په نامه ولیکه.

علامه موصوف رحمة الله علیه څو ځله رسول الله صلی الله علیه وسلم په خوب کي لیدلی دی او رسول الله صلی الله علیه وسلم ورته په یا شیخ السنة یا شیخ الحدیث اواز کړی دی. شیخ شاذلي رحمة الله علیه (چي دده شاګرد دی) فرمايي چي ما پوښتنه ځني وکړه چي تا څو واري رسول الله صلی الله علیه وسلم په خوب کي لیدلی دی؟ هغه وفرمایل چي تر اویا ځله زیات مي لیدلی دی.

د علومو د تحصیل څخه وروسته په کال ۸۷۱ هجري کي يې د افتاء کار شروع کړی او یو کال وروسته يې د حدیثو د املاء کار شروع کړی. امام سیوطي رحمة الله علیه د خپل تبحر في العلم او د خپلي رتبة الاجتهاد په اړه فرمايي: قد رزقت والله الحمد التبحر في سبعة علوم: التفسیر والحدیث والفقه والنحو والمعاني والبیان والبدیع علی طریقة العرب البلغاء.یعني الحمدلله ما ته الله تعالی په اوو علومو کي د عربو دبلغاوو په څېر تبحر (ژوره پوهه) راکړې ده لکه تفسیر، حدیث، فقه، نحو، معاني، بیان او بدیع. او بیا فرمايي چي دا په دې ډول چي په دې علومو کي بیله فقه څخه چي زه څومره رسېدلی یم بل څوک (زما په عصر) کي نه دی رسېدلی.

امام سیوطي رحمة الله علیه شافعي مذهبه وو ، خپله امام سیوطي رحمة الله علیه فرمايي: کله چي زه د ترجیح درجې ته ورسېدم نو بیا هم د امام نووي رحمة الله علیه د ترجیح څخه نه ووتم که څه هم زما په نزد راجح خبره د هغه (د تحقیق) خلاف ښکاره کېده او کله چي د اجتهاد درجې ته ورسېدم نو په افتاء کي د امام شافعي رضي الله عنه د مذهب څخه خارج نه شوم، او هغه کسان چي د اجتهاد درجې ته رسېدلي دي هغو د امام شافعي د مذهب مطابق فتوا ورکول، نه د خپل اختیار څخه او دا به يې ویل: "السائل انما یسألني، عن مذهب الشافعي لا عن ما عندي." او دا هم وايي چي ما د اجتهاد د رتبې په خاطر په ډېرو لږ مسایلو کي د امام شافعي رحمة الله علیه د مذهب د قول څخه بل قول غوره کړی دی.

امام سیوطي رحمة الله علیه د لاس د پاړسوب په ناروغي اخته وو چي بالاخره د اسلامي امت دا ستر علمي ځلانده ستوری د جمعې په شپه د جمادي الاول پر ۱۹ مه په ۹۱۱ هـ کي ددې نړۍ څخه سترګي پټي کړې.او د الافاریقي په جامع کي لمونځ ورکول شو او د باب القرافة په شرق طرف کي خاورو ته وسپارل شو.

علي مرغیناني