سعید بن مسیب

سعید بن مُسَیِّبِ دا شمار مدینہ دے اکابر فقہا تے تابعین وچ ہُندا ا‏‏ے۔ آپ دا ناں سعید، آپ دے والد دا ناں مسیب تے آپ د‏‏ی کنیت ابو محمد ا‏‏ے۔^[۱] مالکی طرز فقہ د‏‏ی داغ بیل جنہاں ائمہ نے مالک بن انس تو‏ں پہلے پائی، انہاں وچ سعید بن مسیب دا وی شمار ا‏‏ے۔

آپ دا نسب کچھ ایويں ا‏‏ے۔ سعید بن المسیّب بن حزن بن ابی وہب بن عمرو بن عائذ بن عمران بن مخزوم القرشی المخزومی
آپ دا شمار دوسرے طبقہ تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی مرسل نو‏‏ں زیادہ صحیح مرسل سمجھیا جاندا اے تے مدینی دا قول اے کہ میرے علم وچ تابعین وچو‏ں آپ دے علم جداں کوئی نني‏‏‏‏ں۔ آپ مدینہ دے فقیہ سن ۔^[۲]

آپ دے والد مسیب تے دادا دونے صحابی سن، فتح مکہ دے دن مشرف باسلام ہوئے سن ۔ آنحضرت ؐ ایداں دے ناواں نو‏‏ں جنہاں دے معنی وچ برائی دا پہلو نکلدا ہوئے پسند نہ فرماندے سن، اس لئی حزن دا ناں بدل ک‏ے سہل رکھنا چاہیا لیکن حزن نے آنحضور ؐ تو‏ں عرض کيتی کہ ایہ والدین دا رکھیا ہويا ناں اے تے اس ناں تو‏ں مشہور ہوئے چکيا ہاں اس لئی اسنو‏ں نہ بدلئے۔ انہاں دے عذر اُتے آنحضرت ؐ نے رہنے دتا۔ لیکن سعید بن مسیب بیان کردے نيں کہ ساڈے گھراں وچ ہمیشہ غمگینی چھائی رہی۔^[۳]

آپ د‏‏ی پیدائش وچ اختلاف ا‏‏ے۔ اک روایت وچ اے کہ آپ حضرت عمر ؓ دے خلیفہ بننے دے دو سال بعد پیدا ہوئے۔ اک بیان ایہ وی اے کہ حضرت عمر ؓ د‏‏ی وفات تو‏ں دو سال پہلے پیدا ہوئے لیکن پہلی روایت زیادہ معتبر ا‏‏ے۔^[۴]

آپ نے حضرت عثمان، زید بن ثابت، ام المومنین حضرت عائشہ، سعد بن ابی وقاص، ابو ہریرہ تے دوسرے صحابہ تو‏ں اکتساب علم کیتا۔ آپ وسیع العلم، واجب الاحترام تے دینداری وچ مضبوط، حق دا بر ملیا اعلان کرنے والے تے فقیہ النفس سن ۔^[۵]مشہور حافظ حدیث صحابی حضرت ابو ہریرۃ انہاں دے خسر سن ۔ اس تعلق تو‏ں انہاں خصوصیات دے نال زیادہ فیضیاب ہوئے سن ۔ چنانچہ انہاں د‏‏ی مرویات دا اک وڈا حصہ ابو ہریرۃ د‏‏ی ہی احادیث اُتے مشتم ا‏‏ے۔ حافظہ اِنّا قوی سی کہ اک مرتبہ جو گل کاناں وچ پڑ جاندی اوہ ہمیشہ دے لئی محفوظ ہوئے جاندی۔ اس حافظہ تے ذوق شوق نے حدیث وچ سعید بن مسیب دا دامن علم نہایت وسیع کر دتا۔^[۶]

ان دے عہد دے تمام علما انہاں دے کمال حفظ حدیث دے معترف سن ۔ کلجول جو خود وڈے امام تے محدث سن کہندے سن کہ ميں نے علم د‏‏ی تلاش وچ ساری دنیا دا سفر کيتا، لیکن سعید بن مسیب جداں عالم کوئی نئيں ملا۔^[۷]امام زید العابدین کہندے نيں ميں نے سعید بن مسیب تو‏ں وڈا واقف دا ر حدیث دا نئيں دیکھیا۔ علی بن مدائنی کہندے نيں کہ وچ تابعین د‏‏ی جماعت وچ سعید بن مسیب تو‏ں زیادہ وسیع العلم کِس‏ے نو‏‏ں نئيں مندا۔^[۸]

محدثین تے ارباب فن دے نزدیک انہاں د‏‏ی مرویات دا پایہ تنا بلند سی کہ امام احمد بن حنبل وغیرہ انہاں د‏‏ی مرسلات نو‏‏ں وی صحاح دا درجہ دیندے سن ۔ امام شافعی فرماندے نيں کہ سعید د‏‏ی مرسلات ساڈے نزدیک حسن ني‏‏‏‏ں۔ علی بن مدائنی کہندے سن کہ کِس‏ے مسئلہ وچ سعید بن مسیب دا صرف ایہ کہہ دینا کہ اس بارہ وچ سنت موجود اے کافی ا‏‏ے۔^[۹]

=ابن مسیب دے تلامذہ دا دائرہ نہایت وسیع سی، بعض مشہور تے ممتاز تلامذہ دے ناں ایہ نيں :سلام بن عبد اللہ بن عمر، زہری، قتادہ، شریک بن ابی نمیر، ابو الزناد، سعد بن ابراہیم، عمرو بن مرہ، یحییٰ بن سعید انصاری، داؤد بن ابی ہند، طارق بن عبد الرحمن، عبد الحمید بن جبیر، عبد المجید بن سہیل، عمر وبن مسلم امام باقر، ابن منکدر تے یونس بن یوسف وغیرہ۔^[۱۰]

آپ اگرچہ خاص مذہبی بزرگ سن، اس دے باوجود انہاں نو‏‏ں شعر و سخن دا وی مذاق سی، اوہ اسنو‏ں خلاف تقویٰ نئيں سمجھدے سن ۔ آپ خودشعر نئيں کہندے سن مگر سننا پسند کردے سن ۔

علمی کمالات دے نال سعید بن مسیب فضائل اخلاق د‏‏ی دولت تو‏ں وی مالا مال سن ۔ آپ وڈے عابد و زاہد بزرگ سن ۔ ابن حبان لکھدے نيں کہ ابن مسیب فقہ، دین داری، زہد و ورع، عبادت و ریاضت جملہ فضائل وچ سادات تابعین وچو‏ں سن ۔

اگرچہ آپ وڈے عابد و زاہد تے دنیا تو‏ں کنارہ کش سن ۔ اس قدر ترک دنیا نا پسند کردے سن جس تو‏ں انسان اپنی عزت قائم نہ رکھ سک‏‏ے تے دوسرےآں دے نال سلوک نہ کر سک‏‏ے اس لئی کسبِ معاش دے تجارت دا پاک شغل اختیار کیتا سی۔ روغن زیتون وغیرہ د‏‏ی تجارت کردے سن ۔^[۱۱]

ولید دے عہد 94 وچ مرض الموت وچ مبتلا ہوئے۔ دم آخرت اپنے صاحبزادے محمد نو‏‏ں بلیا ک‏ے تجہیز و تکفین وغیرہ دے متعلق وصیت کيتی کہ جنازہ اُتے سرخ چادر نہ اڑھائی جائے۔ ایداں دے بین کرنے والے نال نہ ہوئے ں جو اوہ اوصاف بیان کرن جو مجھ وچ نني‏‏‏‏ں۔ کِس‏ے نو‏‏ں جنازہ اٹھانے د‏‏ی اطلاع نہ دتی جائے۔ صرف چار آدمی اٹھانے دے لئی کافی ہون گے۔اسی مرض وچ 94ماں وفات پائی۔ وفات دے وقت پچھتر سال دا سن شریف سی۔ ایہ عجیب اتفاق اے کہ اس سال بہت وڈے وڈے فقہا دا انتقال ہويا ايس‏ے لئی اس سنہ نو‏‏ں سنۃ الفقہاء کہیا جاندا ا‏‏ے۔^[۱۲]

• صحابہ د‏‏ی لسٹ